«سید هاشم موسوی» پژوهشگر دفاع مقدس در گفت‌وگو با خبرنگار دفاع‌مقدس در مشهد، اظهار داشت: در استان خراسان بزرگ ۱۶ یگان رزمی همچون تیپ و لشکر ویژه شهدا، تیپ و لشکر ۲۱ امام رضا (ع)، تیپ جوادالائمه (ع)، تیپ ۸۸ انصار الرضا (ع)، گروه توپخانه ۶۱ محرم، گروه مهندسی ۴۵ حضرت جواد (ع)، تیپ اطلاعاتی ۳۱۳ حر، قرارگاه نجف ۱، تأمین نیروی قرارگاه رمضان، لشکر مهندسی ۴۳ امام علی (ع) در کرمانشاه و گروه پدافند هوایی ۱۳ رعد وجود داشتند؛ اما از این بین بعدها تیپ جوادالائمه (ع) یکی از پایه‌های اصلی برای تشکیل لشکر ۵ نصر شد.
وی افزود: بعد از فتح خرمشهر و همزمان با عملیات رمضان؛ دستور رسید که استان‌هایی که نیرو و توانایی زیادی در زمینه پشتیبانی و تدارکات دارند؛ لشکر تشکیل بدهند، این دستور برای هم‌افزایی بیشتر بین ارتش و سپاه و تشکیل قرارگاه‌های مشترک بین آن‌ها صادر شد که خراسان هم جز این استانها بود.
موسوی با اشاره به اینکه در ایام عملیات والفجر مقدماتی زمینه‌های شکل‌گیری لشکر ۵ نصر ایجاد شد، خاطرنشان کرد: در آن زمان، سردار حمزه حمیدی‌نیا مسئول وقت عملیات سپاه استان خراسان برای توجیه شدن در امور فرماندهی لشکر در کنار سردار شهید حسن باقری در قرارگاه ۵ نصر سپاه حضور یافت.
این پیشکسوت دفاع مقدس ادامه داد: با شهادت حسن باقری پیش از عملیات والفجر مقدماتی، استان خراسان به احترام ایشان نام لشکر را تغییر نداد و همان نام ۵ نصر را حفظ کرد.
این پژوهشگر دفاع مقدس ابراز داشت: بعد از عملیات والفجر مقدماتی؛ فرماندهی لشکر از سردار حمیدی‌نیا به سردار مرتضی قربانی رسید و تا عملیات خیبر فرماندهی لشکر توسط ایشان ادامه داشت و بعد از این عملیات به سردار محمدباقر قالیباف انتقال یافت، ایشان تا سال ۱۳۶۶ فرماندهی لشکر ۵ نصر را بر عهده داشتند. در عملیات‌های بیت‌المقدس ۳ و ۲ که در منطقه ماووت انجام شد سمت فرماندهی از سردار قالیباف به سردار اسماعیل قاآنی انتقال پیدا کرد که ایشان تا آخرین روزهای جنگ تحمیلی در سمت فرماندهی لشکر باقی ماندند.
وی همچنین درباره علت نامگذاری لشکر به نام ۵ نصر یادآور شد: قبل از عملیات فتح‌المبین وقتی که ارتش می‌خواست با سپاه به صورت ادغامی عملیاتی داشته باشد؛ استدلال فرماندهان ارتش این بود که قرارگاه‌های ما لشکری است و سپاه برخلاف ارتش در سطح گردان و تیپ نیروهای خود را سازماندهی کرده است بر این اساس؛ سپاه چطور می‌تواند با ارتش اجرای عملیات داشته باشد؟ به همین دلیل مقرر شد در دزفول قرارگاه‌های لشکری تحت عنوان قرارگاه‌های خاتم‌الانبیاء (ص) ایجاد شود که تحت نظر فرماندهی کل باشند. به همین منظور قرارگاه‌هایی تحت عنوان نصر، فجر، قدس و کربلا نامگذاری شدند که فرماندهان هریک از این قرارگاه‌ها را سردار شهید حسن باقری، سردار عزیز جعفری، سردار حسین علائی و سایر فرماندهان دیگر بر عهده گرفتند.
این فرمانده دفاع مقدس گفت: سپاه با انجام عملیات‌هایی نظیر فتح‌المبین، بیت‌المقدس و مسلم‌ابن عقیل با قرارگاه‌های لشکری مذکور و ادغامی با ارتش، در منطقه گسترش پیدا کرد. با موفقیت سپاه در این عرصه دستور رسید که قرارگاه‌های لشکری به قرارگاه‌های سپاهی تبدیل شوند؛ بر همین اساس قرارگاه‌های نصر، فجر، قدس و کربلا حداقل سه لشکر و چند تیپ را در زیرنظر خود در هر عملیاتی فرماندهی می‌کردند.
موسوی افزود: وضعیت قرارگاه لشکری نصر در بین سایر قرارگاه‌ها مستثنی بود. از طرفی این قرارگاه به نوعی یادگار شهید باقری بود و از طرف دیگر به سپاه نصر تبدیل شده بود بر همین اساس تصمیم بر این شد که لشکر خراسان زحمات شهید باقری را ارج گذاشته و نام لشکر نصر را حفظ نماید. در آن زمان این تصمیم توسط فرماندهان وقت سپاه مثل حجت‌الاسلام غزالی پذیرفته شد؛ بر همین اساس چون این قرارگاه پنجمین قرارگاهی بود که تشکیل شده بود و سردارانی مثل رشید، جعفری و محسن رضایی برای همپایی با ارتش از آن بازدید کرده بودند لشکر ۵ خراسان نامیده شد و از آبان یا بهمن ۱۳۶۱ لشکر ۵ نصر خراسان نام گرفت.
این پژوهشگر دفاع مقدس تصریح کرد: خراسان را در آن مقطع زمانی دارای تیپ‌های نظامی مثل جوادالائمه (ع)، امام رضا (ع) و امام صادق (ع) بود، هریک از این تیپ‌ها به اندازه یک لشکر دارای امکانات بودند. بعد از عملیات والفجر مقدماتی؛ تیپ امام رضا (ع) به دلیل توانایی بالا و مدیریت خوبی که داشت مستقل شد و ۲ تیپ دیگر؛ یعنی جوادالائمه (ع) و امام صادق (ع) به همراه تیپ امام موسی کاظم (ع)، که بعداً تشکیل شد، پایه‌های تأسیس لشکر ۵ نصر شدند.
وی تأکید کرد: لشکر ۵ نصر یکی از لشکرهای مهم و مورد توجه سپاه پاسداران بود. این لشکر در ۱۶ عملیات آفندی کلان حضور داشت؛ از طرف دیگر ۱۷ منطقه عملیاتی مثل جزیره مجنون و ایستگاه حسینیه را نزدیک به ۲ سال در حالت پدافندی حفظ کرده بود.
این پیشکسوت دفاع مقدس در ادامه به رونمایی از اثر پژوهشی «شناسنامه لشکر ۵ نصر در دوران دفاع مقدس» در چهارمین همایش یادها و نام‌ها اشاره کرد و گفت: تفاوت شناسنامه‌ای که توسط پژوهشگران برای لشکر ۵ نصر گردآوری و تنظیم شده با شناسنامه یگان‌های رزم سایر استانها در این است که قبل از خراسان رضوی ۲ یا سه لشکر بیشتر شناسنامه نداشته‌اند و علاوه بر این؛ آن لشکرها برای توصیف اقدامات خود در مناطق عملیاتی از نقشه‌های شماتیک یا کروکی مناطق که از طریق مرکز اسناد انقلاب اسلامی تهیه کرده بودند، بهره برده‌اند در حالی که در تدوین شناسنامه لشکر ۵ نصر از نقشه‌های حقیقی یا یک پنجاه هزارم استفاده شده است.
موسوی بیان داشت: تفاوت دیگری که اسناد لشکر ۵ نصر با نمونه‌های خود در سطح کشور دارد؛ در حوزه چارت سازمانی است. برای مثال اگر رزمنده‌ای به نام موسوی فرمانده گردان الف بود در کنار مشخصات این فرمانده تصویر نظامی نیز در آن چارت درج می‌شد چراکه در استانی مثل خراسان بزرگ، که مثل امروز در تقسیمات کشوری به سه استان شمالی، جنوبی و رضوی تقسیم نشده بود، برای نمونه در یکی از روستاهای شهرستان‌هایی مثل سبزوار و نیشابور اسم و مشخصات مشابه بسیار زیاد پیدا می‌شد؛ بر همین اساس باید مشخص می‌شد به طور دقیق چه کسانی هدف ما هستند.
وی با اشاره به این نکته که رزمندگان لشکر ۵ نصر بر حسب ضرورت شرایط و موقعیت زمانی و مکانی عملیات‌ها جا‌به‌جا می‌شدند، افزود: در عملیاتی یک نیرو در تیپ امام رضا (ع) بود و در عملیات دیگر به تیپ ویژه شهدا منتقل می‌شد و در عملیاتی دیگر در واحد توپخانه حضور پیدا می‌کرد، به همین دلیل تدوین شناسنامه لشکر ۵ نصر باید با دقت نظر بالایی انجام می‌گرفت.
این پژوهشگر دفاع مقدس گفت: در این اثر در کنار ویژگی‌های منطقه عملیاتی به صورت اختصار به وضعیت حاکم بر آن منطقه هم پرداخته شده است. اگر در یک منطقه بعثی‌ها دست به اقدامات خاصی زده بودند و یا در کشور شرایط خاصی به لحاظ سیاسی حاکم بود که روحیه رزمندگان را تحت تأثیر قرار می‌داد مثل حمله به نفتکش‌های ایرانی در خلیج فارس یا بمباران شهر تهران، در این اثر به این نکات ریز اشاره شده است تا خوانندگان کتاب از شرایط روحی و روانی رزمندگان در یک عملیات مطلع باشند! همچنین در این اثر به صورت اجمالی به اتفاقات درون عملیات مثل افراد کمک‌کننده و شرکت‌کننده هم اشاره شده است.
موسوی با بیان اینکه کتاب شناسنامه لشکر ۵ نصر در دوران دفاع مقدس به صورت مستند کار شده است، تأکید کرد: این کتاب، یک منبع تخصصی است که برای تدریس در دانشگاه‌ها در عرصه نظامی بیشتر کاربرد دارد و علاوه بر این؛ جهاد تبیین در عرصه دفاع مقدس که مدنظر رهبر معظم انقلاب اسلامی هست نیز در این کتاب مرجع مورد توجه قرار گرفته است.
وی تأکید کرد: ما مدعی هستیم در این کتاب تحریف وجود ندارد و خارج از موضوعات نیست و دقیقا به وقایع همانگونه که رخ داده پرداخته شده است. در این کتاب مستندسازی‌ها بر اساس اظهارات جانشین گردان و واحد به بالا تنظیم و تدوین شده است و اطلاعات جمع‌آوری شده از نیروهای رزمی در این اثر نیامده است چراکه در تنظیم آن با محدودیت حجم کتاب مواجه بودیم، ان‌شاءالله در آینده این اطلاعات نیز تدوین خواهند شد.
این فرمانده دفاع مقدس تصریح کرد: جمع‌آوری اسناد و مدارک این اثر بیش از سه سال به طول انجامیده و تدوین آن هم در مدت سه سال انجام شده است. تدوین این اثر پژوهشی به صورت گروهی انجام گرفته و پژوهشگران برای تدوین شناسنامه لشکر ۵ نصر در دوران دفاع مقدس از نظرات افراد برجسته‌ای همچون مرحوم سردار عباس فکوری، مجید کرمی، علی صفاری و همفکری سردار سید حسین موسوی جانشین لشکر و سعید رئوف و همچنین ۲۰۰ نفر از رزمندگان رده بالا و پیشکسوت در راستای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کرده‌اند. علاوه بر این، مطالب گردآوری شده توسط این افراد اعتبارسنجی شده است.
وی درباره چالش‌های جمع‌آوری اطلاعات و اسناد لشکر ۵ نصر برای تهیه شناسنامه این لشکر در دوران دفاع مقدس گفت: اسناد و مدارک مورد نیاز برای تدوین این کتاب در یک واحد یا مجموعه خاصی نگهداری نمی‌شد. برخی از اسناد مرتبط با دفاع مقدس طی یک دستورالعملی در سال‌های ۷۲ تا ۷۸ امحاء شده بودند؛ بر همین اساس برای دسترسی به نسخه دیگر این اسناد باید به مکان‌های مختلفی مراجعه می‌کردیم. برای مثال در مورد دفاتر کارت و پلاک که رزمندگان داشتند و همچنین دست‌یابی به نوارهای کاست راویان همراه فرماندهان، قسمتی در استان خراسان و بخشی را از مرکز سپاه با سختی تهیه کردیم. همچنین قسمت دیگر هم از طریق پژوهش نفر به نفر برای مجموعه پژوهشی که برای تدوین شناسنامه لشکر ۵ نصر فعالیت داشتند محیا شد.
موسوی بیان داشت: در زمان مراجعه برای تهیه اسناد مورد نیاز، اسناد دفاع مقدس دارای طبقه‌بندی بودند و هر واحد اسناد خود را نگهداری می‌کرد که در این زمینه طی برخی از هماهنگی‌هایی که صورت گرفت دسترسی به آن میسر شد.
وی با بیان اینکه در سیر جمع‌آوری اطلاعات از رزمندگان با مشکلات خاصی نیز مواجه بودیم، خاطرنشان کرد: وقتی از رزمنده‌ای که خود زمانی فرمانده گردان بود، می‌پرسیدیم جانشین، پیک و مسئولین گروهان‌های شما چه کسانی بودند؟ او پاسخ درستی در این باره نداشت چراکه به دلیل گذشت زمان و فاصله گرفتن از دوران دفاع مقدس اینگونه اطلاعات فراموش شده بود!
این رزمنده دفاع مقدس افزود: وقتی در مورد یکی از عملیات‌ها، اطلاعاتی می‌خواستیم فرد اطلاعات تمامی عملیات‌های دفاع مقدس را به صورت کلی ارائه می‌داد و در ذهن او تقسیم‌بندی مناسب زمانی و مکانی از عملیات‌های دوران دفاع مقدس وجود نداشت.
وی درباره نحوه صحت‌سنجی و اعتبارسنجی روایت‌های رزمندگان برای قوام تدوین کتاب شناسنامه لشکر ۵ نصر در دوران دفاع مقدس گفت: برای اینکه این کار پژوهشی صحت‌سنجی شود اظهارات افراد مختلف شنیده می‌شد اگر در این بین اظهارات یک نفر با اظهارات افراد دیگر تناقض داشت، گفته‌های مورد تناقض کنار گذاشته می‌شد.
موسوی در پایان تأکید کرد: پژوهش یعنی پیدا کردن ریشه‌ها؛ من برای کسب اطلاعات دقیق در خصوص موضوعی بین یک تا ۲ ماه با ۷۰ نفر صحبت کردم تا به صحت مطلب دست پیدا کنم.
انتهای پیام/
