گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس- رسول شادمانی؛ انسان، درپی تکامل و تبلور سرشت ربانی خود، همواره شیفته هنر متعالی و پیرو فرهنگ رحمانی بوده و هست. جوامع بشری در طول تاریخ، متاثر از فرهنگ حاکم، شاکله و ساختار اجتماعی را بنا نهاده‌اند. از این‌رو فرهنگ و گونه‌های متعدد آن در قالب هنر، نقش بسزایی در تلطیفِ روح مردمان، تربیت و پرورش نسل‌ها، ایجاد نظم، نشاط، تعصب و غیرت اجتماعی دارند.
در این میان، سینما به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار ارتباط جمعی، با نقش‌آفرینی و اثربخشی هدایتگر و راهبردی خود در ایجاد پشتوانه ذهنی و بسترسازی فرهنگی، جایگاه و موقعیتی ویژه دارد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی که همواره بر استفاده از قابلیت هنر و خاصه ابزار فیلم و سینما در جهت روشنگری و هدایت جامعه به‌سوی آرمان‌گرایی واقع‌بینانه و ایدئولوژی ایرانی اسلامی تاکید داشته‌اند، در اهمیت و اثربخشی تولید فیلم با محتوای ملی و میهنی ـ در دیدار دست‌اندرکاران دومین کنگره ملی شهدای ورزشکار (۱) ـ از تولید فیلم «مستطیل قرمز» با موضوع شهادت جمعی از ورزشکاران و تماشاگران در جریان بمباران یک زمین فوتبال در استان ایلام در دوران دفاع مقدس تقدیر و تاکید می‌کنند که «بیان حقایق با آثار هنری، کار لازمی است که باید با قوت انجام شود.»
امروزه حاکمیت‌ها در جهت استحکام و نیز هدایت مردمان خود به‌سوی فرهنگِ حاکم و ایجاد هژمونی راهبردی برای ادارۀ حکومت در ابعاد مختلف و خاصه حفظ عقاید، سنت‌ها و ارزش‌های ملی و نیز معرفی و یا ساخت، پرورش و القاء اسطوره‌ها و الگو‌های میهنی جهت هدایت و اقناع عمومی، از ابزار فیلم و سینما به‌عنوان زبانی گویا و بیانی اغواگر نهایت بهره می‌برند.
در همین راستا، «وسترن» به‌عنوان سینمای ملی آمریکا، جایگاه ویژه‌ای در کارخانۀ رویاسازی هالیوود دارد. آمریکایی‌ترین ژانر سینما، لقبی است که منتقدان به وسترن داده‌اند؛ گونه‌ای از هنر هفتم که محبوبیتش فراتر از جامعه و سرزمین آمریکا، شیفتگان سینما در دیگر بلاد را هم مجذوبِ کابو‌های هفت‌تیر‌کش با کلاه و چکمههای خاص و سیگار برگ گوشه‌ی لبشان کرد. پرداخت و پردازش ویژه و مستمر سینمای آمریکا به وسترن، از این منظر حائز اهمیت است که بستر داستانی آن از خاستگاهی در دل تاریخ پرفراز و نشیب آمریکا نشات می‌گیرد و به بخشی از گذشته‌ی این قاره‌ی پهناور برمی‌گردد؛ رویداد‌هایی جریان‌ساز با جذابیتی بصیری از رواج شهرک‌نشینی و مقابله بومیان سرخ‌پوست با این پدیدۀ اجتماعی، تا پیدایش و گسترش صنعت و تکنولوژی مانند راه‌آهن و... .
فیلم‌های موزیکال و سورئالیسم در سینمای هند با نمایش لباس‌های سنتی هندوها، سامورایی‌ها در سینمای ژاپن، ماتادور‌ها در اسپانیا و امثالهم، همگی مامور به حفظ باور‌های آئینی جهت تداوم، بسط و گسترش سنت‌ها و باور‌های سرزمینی با هدف ایجاد هویت و اقتدار ملی هستند.
در این روند و در سینمای متحول شده ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، با شروع جنگ تحمیلی، دفاع مقدس به‌عنوان سینمای ملی کشور با جایگاهی ویژه و گونه‌ای متمایز معرفی و متبلور شد. درخشش سینمای دفاع مقدس علاوه بر نقش‌آفرینی موثر اجتماعی در سال‌های جنگ، محدود به آن دوران نشد و با پایان جنگ نیز در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰، غالب تولید سینمای ایران را در بر گرفت. دیگر تنها سوپراستار‌ها و چهره‌های شاخص سینمایی دلیل حضور تماشاگران در سالن‌های سینما نبودند بلکه روایت قصه‌های مهیج جنگ تحت لوای دفاع مقدس کافی بود برای کشاندن و نشاندن سیل مخاطبین پای تماشای فیلم در سینما.
در این گذر علاوه بر معرفی فیلمسازانی که از دلِ جنگ به سینما آمدند، مانند «ابراهیم حاتمی‌کیا»، «رسول ملاقلی‌پور»، «فرج‌الله سلحشور»، «جمال شورجه» و ... حتی فیلمسازانی سرشناس، چون «ساموئل خاچیکیان»، «مسعود کیمیایی»، «بهرام بیضایی»، «سیف‌الله داد»، «کیومرث پوراحمد» و ... نیز پای کارِ سینمای دفاع مقدس آمدند.
فیلم سینمایی «عقاب‌ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان در سال ۱۳۶۳ از جدی‌ترین تولیدات سینمای دفاع مقدس بود که علاوه بر ایجاد غرور و اقتدار اجتماعی، در ردیف پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران نیز قرار گرفت.
«پرواز در شب» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور، «کانی‌مانگا» ساخته سیف‌الله داد، «افعی» به کارگردانی محمدرضا اعلامی، «از کرخه تا راین» و «آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا و بسیاری دیگر از تولیدات سینمایی دفاع مقدس طی دهه ۶۰ تا نیمه دهه ۷۰، وجوه مشترکی داشتند که مهم‌ترین آن ایجاد غرور و غیرت ملی همراه با نشاطِ ناشی از اقتدار میهنی بود که تاثیر بسزایی در انسجام اجتماعی داشت.
با گذر از دهه ۷۰ و با تغییر فضای سیاسی حاکم و بنا به دلایل بسیاری که در این مجال و مقال نمی‌گنجد، سینمای دفاع مقدس که خاستگاه آن هشت سال مقاومت و ایستادگی یک ملت در برابر تهاجمی فراگیر بود و می‌توانست برای ۸۰ سال در بهترین سطح تولیدات بصری روایت شود، در حالی که نیاز به اصلاح در جهت تکامل داشت، با افولی معنادار مواجه شد. غفلتی که شاید تاثیر آن در جامعه‌ی امروز بیش از هر زمان دیگری مشهود است.
بخشی از التهابات امروز جامعه ناشی از شکاف فرهنگی بین نسلِ سرگردانِ امروز با وقایع دیروز است. وقایعی که قهرمانان بی‌نام و نشان در سال‌های نه چندان دور رقم زدند. قهرمانانی که شاید امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به معرفی آن‌ها بود و خسارت ناشی از این غفلت، بحران و التهاباتی است که گاه و بیگاه جامعه را فرا می‌گیرد.
۱) ۱۸ مهر ۱۴۰۱
انتهای پیام/
