شهید آوینی نمونه‌ای از سینماگران دارای مبانی نظری/ نقش پررنگی از زن در سینمای بومی دفاع مقدس نداریم

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، نشست تخصصی «زن در سینمای دفاع مقدس» از سلسله نشست‌های نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم حوا با تکیه بر ظرفیت‌های موجود ادبیات دفاع مقدس، با حضور «سید محمد حسینی» مدیر عاملی انجمن سینمای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، حجت‌الاسلام «سید علی‌اصغر تقوی» پژوهشگر و منتقد سینما و «مریم جدلی» رئیس هیات مدیره زنان ناشر و مدیر انتشارات نغمه نو اندیش در خانه کتاب و ادبیات ایرانیان برگزار شد.

در ابتدا تقوی به سلسله نشست‌های جشنواره بین‌المللی فیلم حوا اشاره کرد و اظهار داشت: بنای مدیریت سازمان سینمایی و معاونت توسعه سازمان سینمایی برگزاری این نشست‌های تخصصی و رونق دادن به آن‌هاست تا بتوان در جلسات و تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی و سامان دادن به زن و خانواده مورد بهره‌گیری قرار گیرد.

وی به تصویر زن در سینما دفاع مقدس اشاره کرد و با بیان اینکه اگر ما قائلم به اینکه دفاع ما از همه جنگ‌ها و دفاع‌ها متفاوت است، هستیم باید این تفاوت را در ابعاد مختلف نمایان کنیم و در سینما منعکس کنیم، گفت: حال این سوال مطرح است که ما چقدر توانسته‌ایم این مفهوم را در سینما عینیت ببخشیم؛ وقتی می‌گوییم سینمای دفاع مقدس آیا توانسته‌ایم چنین سینمایی ایحاد کنیم و برای اعتلای آن چه کارها و اقداماتی انجام داده‌ایم.

مسئله‌ی اصلی سینما نظریه است

این کارشناس سینما ایجاد مبنای نظری برای ادبیات دفاع مقدس را ضرورت دانست و با تاکید براینکه باید دارای مبنای نظری باشیم، گفت: مسئله‌ی اصلی از نظر ما نظریه است؛ باید بدانیم از سینمای دفاع مقدس چه می‌خواهیم لذا با این سوال که آیا ما مجبوریم همه تصاویر را به‌سینما بکشانیم، روبرو هستیم که باید در جلسات مبانی نظری سینمای دفاع مقدس به آن بپردازیم.

تقوی، شهید آوینی را نمونه‌ای از سینماگران موفق که دارای مبانی نظری بود، دانست و افزود: آوینی یک تجربه‌ی تکرار ناپذیر را در سینمای ایران ایجاد کرد که هنوز نتوانسته‌ایم به ابعاد نظری آن که منجر به آثار فاخری شد، برسیم. تاکنون فهم و درک ما از تجربه‌ی آوینی صحیح نبوده است؛ اگر می‌توانستیم تجربه آوینی را در سینما شبیه‌سازی کنیم و نسلی را در کنار آوینی تربیت کنیم، امروز تجربه‌های جدیدی را ثبت شده داشتیم.

او با بیان اینکه ما فاقد مبانی نظری برای ورود به سینمای دفاع مقدس هستیم، تاکید کرد: در حوزه نظریه باید به‌صورت جدی به‌دنبال شکل‌گیری حرف‌های جدی در این حوزه باشیم. ما در دهه ۶۰ شاهد سینمای مردانه دفاع مقدس و خالی از نقش‌های موثر زنانه هستیم که تا دهه ۷۰ ادامه داشته دارد؛ مرحوم ملاقلی‌پور در آثاری نقش‌هایی به زنان داد، اما این حضور به‌طور کلی مردانه است. در دهه ۷۰ زنان نقش فعال‌تری پیدا می‌کنند و در پشت جبهه فعالیت می‌کنند، ولی نگرش، نگرش خط مقدمی است لذا هنوز نقش پررنگی از زن در سینمای بومی دفاع مقدس نداشتیم.

این کارشناس سینما به تلاش شهید آوینی برای نقش دادن به زن اشاره کرد و با بیان اینکه در دهه ۷۰ دو گونه نقش برای زنان در سینمای دفاع مقدس وجود داشت، افزود: نقش اول مربوط به مادران و همسران شهدا در پشت جبهه و نقش دیگری که محوری و اصلی و نقش قهرمانه بود تاکنون در سینمای دفاع مقدس هنوز به‌تکامل نرسیده است.

سینما خاطرات دفاع مقدس را به اشتراک می‌گذارد

در ادامه، مریم جدلی به موضوع نشست اشاره کرد و با بیان اینکه خیلی دیر به این موضوع می‌پردازیم، تصریح کرد: کمتر کار پژوهشی درباره حضور زنان در جبهه وجود دارد؛ ۱۳ سال پیش بانوان زیادی در یک نشست جمع شدند و خاطراتشان را از جنگ مکتوب کردند؛ تعداد این بانوان و خدماتی که انجام داده بودند مایه تعجب بود. مادرانی که فرزندانشان را به‌جبهه راهی کردند از این دوران خاطره دارند.

او نقش سینما در تثبیت خاطرات دفاع مقدس را مهم دانست و افزود: من وقتی فیلم ویلایی‌ها را نگاه کردم خوشحال شدم چراکه این فیلم برگرفته از بخشی از خاطرات شخصی من از دفاع مقدس بود که در یک کتاب به‌صورت محدود چاپ شده بود و حالا با این فیلم خاطرات من به‌اشتراک گذاشته می‌شد.

جایگاه ممتاز زنان در سینمای دفاع مقدس

در بخش دیگر این نشست، سید محمد حسینی به ادبیات مکتوب، زنان و جنگ اشاره کرد و گفت: آنچه که در عالم سینما رخ می‌دهد، تاثیرگذاری از طریق تاثیر حسی و عاطفی است. طبیعتاً در چنین موقعیتی زنان جایگاه ممتازی پیدا می‌کنند. سینمای ایران جدای از روایت فتح، تجربه‌های ارزنده‌ای درباره سینمای دفاع مقدس با محوریت زنان دارد.

او به حماسه زنان در دوران دفاع مقدس پرداخت و خاطرنشان کرد: بسیاری از خاطرات زنان که نمونه آن خاطرات خانم دباغ، کتاب دا و فرنگیس است، قابلیت سینمایی دارند. این کتاب‌ها چیز‌هایی از زنان را نمایش می‌دهند که کسی نمی‌بیند. کتاب‌های زیادی از مادران شهدا وجود دارد که خودش داستان جنگ است که با پدیده انتظار معنی پیدا می‌کند و اثر سینمایی آن شیار ۱۴۳ می‌شود. این ظرفیت‌ها بخاطر سن و سال مادران شهدا از دست می‌رود هرچند در کتاب‌ها مکتوب شده است و سینما بعدا به آن نیاز خواهد داشت.

مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به تجارب مرحوم ملاقلی‌پور و احمدرضا درویش از جنگ پرداخت و ادامه داد: این فیلمسازان خودشان در بسیاری از نقاط و اتفاقات جنگ بودند و بخاطر همین تصویر آن‌ها از جنگ واقعی و ایرانی بود؛ تجربه این نوع سینما در بین سینماگران جدید تئوریزه نشده است که باید این تجربه‌ها تکثیر می‌شد.

سینمای دنیا از مقوله‌های نظری سرچشمه می‌گیرد

حجت‌الاسلام تقوی به تجارت دنیا از گونه‌های سینمایی پرداخت و گفت: در دنیا سینما از نتایج مقوله‌های نظری سرچشمه می‌گیرد؛ ما نمی‌توانیم منکر تجربه‌های شخصی سینماگران باشیم که توانسته‌اند به یک نگاه ماندگار در سینمای دفاع مقدس برسند و وقتی به سینمای آوینی نگاه می‌کنیم متوجه آداب و سلوک ایشان برای تولید می‌شویم که آیا می‌توانیم از این سلوک برای ایجاد سینمای مستقل استفاده کنیم.

جدالی در ادامه در پاسخ به حجت‌الاسلام تقوی گفت: جلوه‌های ویژه سینمایی اولین چیزی است که از سینمای دفاع مقدس در ذهن مخاطب باقی مانده است درحالی که ما دختران جوانی داریم که تن به ازدواج با جانبازان جنگ داده‌اند که هنوز در سینما دیده نشده‌اند.

او به فعالیت‌های اجتماعی زنان برمحور جبهه پرداخت و تصریح کرد: داستان‌های زیادی از زنان وجود دارد که می‌تواند برای سینما بهره‌برداری داشته باشد درحالی که هزینه‌های زیاد مربوط به جنگ و درگیری را ندارد و مستقیماً به مسائل زنان و جنگ پرداخته است؛ فکر می‌کنم جنگ ایران مردانه روایت شده است.

حسینی در ادامه بحث جدلی گفت: سینمای ایران از کیما تا نجمه در تلویزیون و در سینما با فیلم‌های مختلف مثل دسته‌دختران نشان می‌دهد درباره زنان و جنگ کم‌کاری نکرده است و این فضا، فضای خوبی است، اما ما انتقاد داریم که چرا این فیلم‌ها در دانشگاه تدریس نشده است.

او به وجود امر سلوک در سینما دفاع مقدس پرداخت و گفت: شاید نقطه ضعف فیلم خانم قیدی که درباره زنان بوده است، مربوط به شخصیت خانم کُمایی است که با اینکه معلم است، اما در موقعیت نقش معلمی را اجرا نمی‌کند. سینمای دفاع مقدس یک فرم ملی است و عنصر زن در آن نماد سرزمین است که باید نجات داده شود.

مدیر انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس اقتباس‌های سینما از ادبیات دفاع مقدس را ناموفق دانست و تاکید کرد: برخی از کتاب‌های موفق ادبیات دفاع مقدس، طعم سینما نیست. آیا یک کتاب خوب از دفاع مقدس کتاب خوبی برای سینما هم هست، چه کتاب‌هایی باید اقتباس شوند؟ باید به این سوالات باید پاسخ داد؛ برخی از معانی در ادبیات زیباست، اما آنگاه که وارد سینما می‌شود، تقلیل پیدا می‌کند پس کتاب‌هایی وجود دارند که کتاب اقتباس نیست.

حجت‌الاسلام تقوی گفت: این نگرش که جنگ ماهیت مردانه دارد در سینمای ما تا دهه ۷۰ وجود دارد، اما اینکه قهرمان زن در سینمای دفاع مقدس وجود داشته باشد در سایه بوده است لذا قهرمان زن در جنگ وجود نداشته است.

اقتباس‌های موفق سینما مربوط به اقتباس‌های آزاد است

او انعکاس مادران و همسران شهدا در فضای سینما را مربوط به بعد از دهه ۷۰ معرفی کرد و تصریح کرد: ما نباید به‌دنبال قهرمان پوشالی باشیم؛ ما برای اقتباس در سینما نیازمند غنای در ادبیات هستیم. اقتباس‌های این سال‌ها بخشی وفادارانه و بخشی اقتباس‌های آزاد بودند که فیلم‌های موفق‌تری شدند.

جدلی در پایان به تجربه‌ی خود برای حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت پرداخت و با بیان اینکه در این نمایشگاه از ما سوال می‌شد که مگر ایران خانم ناشر هم دارد، گفت: متاسفاته تاکنون آنچه از زن ایرانی منعکس شده مربوط به فقر و بی‌چارگی زنان در جشنواره‌های خارجی بوده درحالی که فیلم‌های موفق و جذاب دفاع مقدس در حوزه زنان وجود دارد که قابلیت جهانی دارند.

انتهای پیام/ 121