اروند خون پیوند شهدا با زیارت اربعین است/ تلفیق دفاع و باورهای دینی/ پیام اروندخون، پیام زمانه ما است

گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس: نمایش اروندخون به نویسندگی ایوب آقاخانی و کارگردانی کوروش زارعی در دومین سوگواره خمسه حضور دارد. این نمایش تا 30 آذر در تالار همایش های بین المللی شهید آوینی فرهنگسرای بهمن در حال اجراست و با استقبال مخاطبان روبه شده است. همچنین به گفته حمید نیلی نمایش اروند خون قرار است در جشنواره تئاتر فجر امسال نیز شرکت داشته باشد.

به همین بهانه، خبرگزاری دفاع پرس در میزگردی با حضور کوروش زارعی، کارگردان و حمید نیلی، تهیه کننده اروندخون، از زوایای گوناگون به بررسی این نمایش پرداخته است.

دفاع پرس: ایده اولیه اروند خون چگونه شکل گرفت؟

نیلی: زمان تشییع جنازه شهدای غواص احساس کردم برگشتیم به دهه شصت. البته ما آن موقع سنی نداشتیم ولی یادم است که در ان زمان وقتی جنازه شهیدی می آوردند همه محله حضور داشتند و واقعا مثل یک اتفاق بود. تشییع شهدای غواص تداعی همان سالها بود. در این مراسم برایم اثبات شد که هنوز مردم با شهدا قرابت دارند و حضور شهدا عطر خاصی دارد که همه را جذب می کند. بر این اساس علاقه مند شدم که کاری در این زمینه انجام دهم و فکر می کردم چطور می شود به این فضا پرداخت.

دیگر اینکه می خواستم حضور و پیاده روی مردم در اربعین هم در کار پرداخته شود. یعنی هر دو در دل یک قصه گنجانده شوند؛ برای همین از آقای زارعی به عنوان کارگردان دعوت کردم تا کاری انجام دهیم.

زارعی: جنگ ما متفاوت با همه جنگها بود. در واقع آنچه که دفاع مقدس ما را از سایر جنگها منفک می کند، علاوه بر تاکتیک ها و تکنیک های جنگی، حضور اهل بیت در دل رزمندگان و جبهه ها بود. این ها را می شود در اسم رمز عملیاتها و دعاهای شب عملیات جستجو کرد، همه برای برنگشتن می رفتند و ما این تلفیق دفاع و باورهای دینی را سعی کردیم در نمایش وارد کنیم.

نیلی: ما مفاهیمی مثل ولایت پذیری، حفظ دین و ناموس و تمامیت ارضی و شهادت طلبی را هم در خلال کار به طور غیر مستقیم می خواستیم عنوان کنیم که فکر می کنم تا حدی موفق هم بودیم.

دفاع پرس: همیشه از تهیه کننده تعریف غلطی ارائه شده است. بدین ترتیب که تهیه کننده کسی است که پول می دهد در حالی که تهیه کننده یک شخصیت فرهنگی است که باید دغدغه هایش در اثر بروز داشته باشد. آیا در اروندخون تهیه کننده چنین نقشی داشته است؟

زارعی: آقای نیلی فقط تهیه کننده نیست بلکه سابقه کارگردانی هم داشته و از این جهت کمک خوبی برای ما بود، علاوه بر این خط فکری ما خیلی به هم نزدیک است و از ایده هایش بسیار استفاده کردم.

نیلی: من همیشه سعی کردم هر اثری که تولید می شود فراخور جریان روز باشد و به سمتی برویم که تا به حال کسی کار نکرده باشد. مثلا ما زمانی که در مورد حجاب کار کردیم کسی کار نکرده بود. در مورد فتنه 88 و ماجرای شهدای غواص که در اروندخون به نمایش درآمد هم همین اتفاق افتاد. من با همین دغدغه ها کار تهیه کنندگی را دنبال می کنم و سعی می کنم این دلمشغولی ها در هر اثری که حضور دارم با تعاملی که با کارگردان دارم عیان شود. مخالف این هستم که تهیه کننده فقط وجه سرمایه گذاری داشته باشد و کار را رها کند.

دفاع پرس: این فرم جریان سیال ذهن از اول انتخاب شده بود یا حین تمرین به آن رسیدید؟

زارعی: همه کارهای که من انجام دادم بر اساس مستندات جنگ بوده چرا که برای مخاطب باور پذیرتر است. از یک طرف ذهن مخاطب قصه را دوست دارد و از طرف دیگر می خواستیم جذابیتهای بصری هم داشته باشد برای همین به ایوب آقاخانی به عنوان نویسنده گفتم که می توانی به سمت فضای اکسپرسیونیستی و سورئالیستی یا جریان سیال ذهن نزدیک شوی. که آقای آقاخانی هم یک رنگ شاعرانه ای هم به متن دادند و من سعی کردم این شاعرانگی در اجرا هم نمود داشته باشد.

در طول تمرین من به این نتیجه رسیدم که کار ما در اجرا چیزی کم دارد؛ بعد از مدتی به این نتیجه رسیدم که باید نقش زن هم در کار دیده شود. در حقیقت این زنان بودند که مردانشان را راهی جبهه ها می کردند و باید حضور آنان به عنوان همسر، مادر و  خواهر در کار اروندخون دیده شود.

دفاع پرس: رنگ دکور سفید و رنگ لباس بازیگران تیره انتخاب شده است. چه دلیلی برای این انتخاب داشتید؟

زارعی: رنگ سفید نشان پاکی و قداست است و از طرفی شهدایی که خونشان با آبهای اروند یکی شده به این رود قداست داده اند. برای همین ما رنگ سفید را انتخاب کردیم. همچنین می خواستیم عروج شهدا به آسمان را با شکل دکور بازگو کنیم؛ و زیبایی بصری که میزانس ها را جهت بدهد هم بی تاثیر نبوده است. من فکر می کنم که هنر دو کارکرد اساسی دارد یک اینکه تاثیر گذار باشد و دو اینکه این تاثیر گذاری همراه با زیبایی باشد. هنرمند باید فرزند زمانه خودش باشد و بازگو کننده دردهای مردم. و نیازهای آنان را پاسخ بدهد. اروند خون هم زاییده همین نگرش است حرف اروندخون حرف همین زمان است.

نیلی: یک تاسف وجود دارد که هنرمندان ما کاری در مورد شهدای غواص نکردند و با بی تفاوتی از کنار آن گذشتند.  کسانی هم موفق می شوند که دغدغه داشته باشند چون این کار دلی است و نمی شود از این آب ماهی گرفت چون اصلا ماهی ندارد. هنرمندی می تواند ورود کند که دینی به گردنش حس کند و بخواهد آن دین را ادا کند.

دفاع پرس: انتخاب نوع گویش ها هم بر اساس مستندات بوده یا می خواستید که همه مردم ایران را در نمایش سهیم کنید؟

زارعی: بر اساس تحقیقات انجام شده شمالی ها و جنوبی ها به دلیل آشنایی شان با آب برای غواصی انتخاب می شدند و بخصوص اینکه از زنجان و مشهد هم تعداد زیادی غواص وجود داشت. در واقع این چهار منطقه بیشترین حضور را در بین غواصان داشتند. البته از شهرهای دیگر ایران هم بودند که تعدادشان کمتر بود و در ضمن می خواستیم اشاره هم بکنیم که همه ایران در عملیات کربلای 4 شرکت داشتند.

دفاع پرس: به نظرمن با توجه به آن چیزی که از نقالی می دانیم کار اروندخون نوعی نقالی است که من اسم آن را نقالی مدرن گذاشته ام آیا موافق این هستید؟

زارعی: بله در واقع صُبور که یک نوع ماهی است و شخصیت اصلی نمایش است برای شفای یکی از باله هایش تصمیم گرفته که از اروند تا فرات شنا کند و در طول مسیر همه خاطرات کربلای 4 که سالهایش اتفاق افتاده، برایش تداعی و عینی می شود. در واقع او دارد یک نوع روایتگری می کند.

دفاع پرس: موسیقی برای کار ساخته شده بود یا اینکه انتخابی بود به نظر می رسد که موسیقی به قدرت نمایش تاثیر گذار نیست؟

زارعی: نه من از موسیقی کار راضی هستم. بامداد افشار که کار موسیقی را به عهده داشت. از اول در کنار گروه بود و هر شب هم به صورت زنده اجرا می کند. بعد هم ما نمی خواستیم یک موسیقی ملودیک داشته باشیم و همین حجم موسیقی را برای کار نیاز داشتیم. این برای اولین بار است که از این نوع موسیقی در یک تئاتر استفاده می شود. البته باید به یک نکته اشاره کنم و اینکه ما مخاطب شناسی نکردیم و به زبان مخاطب نزدیک نشدیم. ما هنوز در فضای هنر برای هنر مانده ایم و برای همین است که مخاطب کارهای دفاع مقدس را پس می زند.

نیلی: ما نتوانسته ایم تلفیقی از ابداعات هنری و همه فهم بودن را در یک اثری هنری ایجاد کنیم و به مخاطب نشان دهیم. یا آنقدر فضای کار هنری شده که چیزی از آن فهمیده نمی شود یا آنقدر سردستی و ساده انگارانه است که به شعور مخاطب توهین شده؛ ما سعی کردیم که در اروندخون راهی برویم که نه ساده و پیش پافتاده باشد نه فضایی هنری شبه روشنفکرانه داشته باشد.

دفاع پرس: حاجی در این کار، مدام در حال دادن اطلاعات است فکر نمی کنید که ضرورتی برای دادن این همه آمار و ارقام نیست؟

زارعی: جوان امروز باید این نابربری جنگ را بداند. باید مدام بشنود که 12 هزارشهید و مجروح در کربلای چهار تقدیم به انقلاب شده است تا بزرگی این فاجعه در ذهنش بنشیند و قدر شرایطی که در آن زندگی می کند را بداند. اگر این اتفاق با این ابعاد گفته نشود آن وقت جوان ما باید قهرمانش را از سریالی مثل جومونگ بگیرد که اصلا وجود ندارد.

نیلی: این از ضعف ماست که شاخصی ارائه نکردیم. نخبگان بسیاری در دفاع مقدس داریم که ما هنرمندان، نسبت به آن بی اطلاع هستیم و باید به این سمت حرکت کنیم.

دفاع پرس: صُبور از نگاه اسطوره ای معنای خاصی دارد؟

زارعی : صُبور یک نوع ماهی در جنوب ایران است که به وفور یافت می شود و خواهان زیادی هم دارد.

دفاع مقدس: تنها شخصیت این کار صُبور است و بقیه در حد تیپ هستند که البته این نقص نمایشنامه نیست، در واقع صُبور نمادی از همه شهدای غواص است.

زارعی: بله ما از بقیه شخصیت ها به اندازه ای که می خواستیم استفاده کردیم و بیشتر از آن کار را خراب می کرد. در واقع صُبور کاراکتر اصلی اروندخون است که روایتگر قصه ای است که ما برای مخاطب تعریف کردیم و امیدواریم موفق شده باشیم و بتوانم در کارهای بعدی هم همین رویه را ادامه دهیم.