به گزارش گروه فرهنگ وهنر دفاع پرس، روز اول ربیع الاول مصادف با هجرت پیامبر اسلام (ص) از مکه به مدینه است. که این شب به دلیل خوابیدن حضرت علی علیه السلام به لیله المبیت مشهور و از چنان اهمیتی در گسترش و تثبیت اسلام برخوردار است که خداوند متعال از این اقدام امیرالمومنین در نزد فرشتگان مباهات می کند. آیه 207 سوره بقره و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رؤوف بالعباد؛ در شان حضرت علی (ع) نازل و به این حادثه اشاره دارد.
در تاریخ اسلام وتاریخ زندگانی پیامبر اسلام (ص) اصطلاح لیلة المبیت در مورد شب هجرت آن حضرت از مکه به مدینه به کار میرود. چون مشرکان مکه نتوانستند از دعوت پیامبر اسلام (ص) جلوگیری کنند تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند، غافل از اینکه خداوند حافظ و نگهبان پیامبر خویش هست. پس سران قریش تصمیم گرفتند که از هر قبیله فردى انتخاب شود و سپس افراد منتخب به هنگام نیمه شب یک باره بر خانه محمد صلى الله علیه و آله و سلم هجوم برده، او را قطعه قطعه کنند. بدین طریق، هم مشرکان از تبلیغات او آسوده مى شدند و هم خون او در میان قبایل عرب پخش مى شد و لذا خاندان هاشم نمى توانست باتمام قبایلى که در ریختن خون وى شرکت کرده بودند به خونخواهى و مبارزه برخیزند.
فرشته وحى پیامبر را از نقشه شوم مشرکان آگاه ساخت و دستور الهى را به او ابلاغ کرد که باید هر چه زودتر مکه را به عزم یثرب ترک کند.
این واقعه در اول ماه ربیعالاول سال چهاردهم بعثت رخ داد. شب مقرر فرارسید. مکه و محیط خانه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم در تاریکى شب فرو رفته بود. ماموران مسلح قریش هر یک از سویى به جانب خانه رسول خدا روى آوردند.
اکنون پیامبر باید بااستفاده از شیوه غافل گیرى خانه را ترک کرده، در عین حال، چنین وانمود کند که در خانه است و در بستر خود آرمیده است. براى اجراى این نقشه لازم بود که فرد جانبازى در بستر او بخوابد و روانداز سبز پیامبر را به خود بپیچد تا افرادى که نقشه قتل او را کشیده اند تصور کنند که او هنوز خانه را ترگ نگفته است و لذا توجه آنان فقط معطوف به خانه او شود و از راه عبور و مرور افراد در کوچه و بیرون مکه جلوگیرى نکنند.
اما کیست که از جان خود بگذرد و در خواب گاه پیامبر بخوابد؟ این فرد فداکار، لابد کسى است که پیش از همه به وى ایمان آورده است و از آغاز بعثت، پروانه وار، گرد شمع وجود او گردیده است. آرى، این شخص شایسته کسى جز امام علی علیه السلام نیست و این افتخار باید نصیب وى شود.
از این رو، پیامبر رو به حضرت على کرد و گفت: مشرکان قریش نقشه قتل مرا کشیده اند و تصمیم گرفته اند که به طور دسته جمعى به خانه من هجوم آورند و مرا در میان بستر بکشند. از این جهت از طرف خدا مامورم که مکه را ترک کنم. لذا لازم است امشب در خوابگاه من بخوابى و آن پارچه سبز را به خود بپیچى تا آنان تصور کنند که من هنوز در خانه ام و در بسترم آرمیده ام و مرا تعقیب نکنند. حضرت على علیه السلام در اطاعت امر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم از آغاز شب در بستر آن حضرت آرمید.
چهل نفر آدم کش اطراف خانه پیامبر را محاصره کرده بودند و از شکاف در به داخل مى نگریستند و وضع خانه را عادى مى دیدند و گمان مى کردند که پیامبر در بستر خود آرمیده است. همه سراپا مراقب بودند و آن چنان وضع خانه را تحت نظر گرفته بودند که جنبش مورى از نظر آنان مخفى نمى ماند.
اکنون باید دید که پیامبر اکرم با این مراقبت شدید، چگونه خانه را ترک گفت:
نظر اول: بسیارى از سیره نویسان برآنند که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم در حالى که آیاتى از سوره یس را قرائت مى کرد.[۱] صف محاصره کنندگان را شکافت و آن چنان از میان شان عبور کرد که احدى متوجه نشد.
امکان این مطلب قابل انکار نیست؛ چه هر گاه مشیت الهى بر این تعلق گیرد که پیامبر خود را از طریق اعجاز و به طور غیر عادى نجات دهد، هیچ چیز نمى تواند مانع از آن شود. ولى سخن اینجاست که قراین زیادى حکایت مى کند که خدا نمى خواست پیامبر خود را از طریق اعجاز نجات بخشد، زیرا در این صورت لازم نبود که حضرت على علیه السلام در بستر پیامبر بخوابد و خود پیامبر به غار ثور برود و سپس با زحمات زیادى راه مدینه را در پیش گیرد.
نظر دوم: برخى نیز مى گویند هنگامى که پیامبر از خانه خارج شد همه آنان را خواب ربوده بود و پیامبر از غفلت آنان استفاده کرد. ولى این نظر دور از حقیقت است و هرگز شخص عاقل باور نمى کند که چهل آدم کش که خانه را براى این محاصره کرده بودند که پیامبر از خانه بیرون نرود تا در وقت مناسب او را بکشند، ماموریت خود را آن چنان سرسرى بگیرند که همگى باخیال آسوده بخوابند!
نظر سوم: بعید نیست، همان طور که برخى نوشته اند، پیامبر پیش از گرد آمدن تروریست ها، خانه را ترک گفته بود.]۲]
ماموران قریش، در حالى که دست هایشان بر قبضه شمشیر بود، منتظر لحظه اى بودند که همگى به خانه وحى یورش آورند و خون پیامبر را که در بسترش آرمیده است بریزند. آنان از شکاف در به خواب گاه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم مى نگریستند و از فرط فرح در پوست نمى گنجیدند و تصور مى کردند که به زودى به آخرین آرزوى خود خواهند رسید. ولى على علیه السلام، با قلبى مطمئن و خاطرى آرام، در خواب گاه پیامبر دراز کشیده بود، زیرا مى دانست که خداوند پیامبر عزیز خود را نجات داده است.
دشمنان، نخست تصمیم گرفته بودند که نیمه شب به خانه پیامبر هجوم آورند، ولى به عللى از این تصمیم منصرف شدند و سرانجام قرار گذاشتند در فروغ صبح وارد خانه شوند و ماموریت خود را انجام دهند. پرده هاى تیره شب به کنار رفت و صبح صادق سینه افق را شکافت. ماموران با شمشیرهاى برهنه به طور دسته جمعى به خانه پیامبر هجوم آوردند و از این که در آستانه تحقق بزرگترین آرزوى خود بودند از شادى در پوست خود نمى گنجیدند، اما وقتى وارد خواب گاه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شدند حضرت على علیه السلام را به جاى پیامبر یافتند.
خشم و تعجب سراپاى وجود آنان را فرا گرفت. رو به حضرت على علیه السلام کردند و پرسیدند محمد کجاست؟! فرمود: مگر او را به من سپرده بودید که از من مى خواهید؟ در این موقع، از فرط عصبانیت به سوى حضرت على علیه السلام حمله بردند و او را به سوى مسجدالحرام کشیدند، ولى پس از بازداشت مختصرى ناگزیر آزادش ساختند و در حالى که خشم گلوى آنان را مى فشرد تصمیم گرفتند که از پاى ننشینند تا جایگاه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم را کشف کنند.]۳]
قرآن مجید براى این که این فداکارى بى نظیر در تمام قرون و اعصار جاودان بماند، در طى آیه اى جانبازى حضرت على علیه السلام را مى ستاید و او را از کسانى مى داند که جان به کف در راه کسب رضاى خدا مى شتابند:
و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رؤوف بالعباد؛
برخى از مردم کسانى هستند که جان خود را براى تحصیل رضاى خداوند از دست مى دهند; و خداوند به بندگان خود رئوف و مهربان است.
دو مطلب تاریخی گواه می دهد که عمل حضرت علی علیه السلام در آن شب جز فداکاری نبوده، آن حضرت به راستی آماده قتل و شهادت در راه خدا بوده است.
اشعاری که امام علیه السلام پیرامون این حادثه تاریخی سروده و سیوطی همه آن ها را در تفسیر خود[۴] نقل کرده است، گواه روشن بر جانبازی اوست:
وقیت بنفسی خیر من وطأ الحصیمحمد لما خاف أن یمکروا به
وبت أراعیهم متی ینشروننیو من طاف بالبیت العتیق و بالحجر
فوقاه ربی ذو الجلال من المکرو قد وطنت نفسی علی القتل و الأسر
من جان خود را برای بهترین فرد روی زمین و نیکوترین شخصی که خانه خدا و حجر اسماعیل را طواف کرده است سپر قرار دادم. آن شخص عالی قدر محمد بود. و من هنگامی دست به این کار زدم که کافران نقشه قتل او را کشیده بودند ولی خدای من او را از مکر دشمنان حفظ کرد. من در بستر وی بیتوته کردم و در انتظار حمله دشمن بودم و خود را برای مرگ و اسارت آماده کرده بودم.
دانشمندان سنی و شیعه نقل کرده اند که خداوند در آن شب به دو فرشته بزرگ خود، جبرئیل و میکائیل، خطاب کرد که: اگر من برای یکی از شما مرگ و برای دیگری حیات مقرر کنم کدام یک از شما حاضر است مرگ را بپذیرد و زندگی را به دیگری واگذار کند؟ در این لحظه هیچ کدام نتوانست مرگ را بپذیرد و در راه دیگری فداکاری کند.
سپس خدا به آن دو فرشته خطاب کرد که: به زمین فرود آیید و ببینید که علی چگونه مرگ را خریده، خود را فدای پیامبر کرده است؛ سپس جان علی را از شر دشمن حفظ کنید.]۵]
اگر از نظر بعضی مرور زمان بر این فضیلت بزرگ پرده کشیده است، ولی در آغاز اسلام عمل حضرت علی علیه السلام در نظر دوست و دشمن بزرگترین فداکاری به شمار می رفت. در شورای شش نفری که به فرمان عمر برای تعیین خلیفه تشکیل شد علی علیه السلام با ذکر این فضیلت بزرگ بر اعضای شورا احتجاج کرد و گفت: من شما اعضای شوری را به خدا سوگند می دهم که آیا جز من کسی بود که برای پیامبر در غار حرا غذا ببرد؟ آیا جز من کسی در جای او خوابید و خود را سپر بلای او کرد؟ همگی گفتند: والله جز تو کسی نبوده است.]۶]
مرحوم سید بن طاووس درباره فداکاری حضرت علی علیه السلام تحلیل جالبی دارد و آن را به فداکاری اسماعیل و تسلیم او در برابر پدر قیاس کرده، برتری ایثار حضرت علی علیه السلام را اثبات کرده است.]۷]
پی نوشت ها:
منبع: دانشنامه اسلامی
