امام حسن عسکری(ع) زمینه‌ساز غیبت امام زمان بودند/ مکاتبه تنها راه ارتباطی امام با شیعیان

گروه فرهنگ وهنر دفاع پرس: امام حسن بن علی بن محمد(ع) ملقب به ابومحمد و ابن الرضا و معروف به عسکری بود. ایشان بیشتر طول عمرش را در حبس خانگی به سر برد؛ تا اینکه به دستور معتمد خلیفه عباسی مسموم شد و در سامرا در کنار قبر پدرش امام هادی(ع) به خاک سپرده شد. دلیل محبوس بودن طولانی ایشان این بود که صاحب فرزندی خواهند شد که به عنوان منجی آخرالزمان قیام خواهد کرد تا زمین را از عدالت پر کند. امام حسن عسکری(ع) با نرگس خاتون، دختر امپراطوری بیزانس ازدواج کرد.

تولد و سالهای اولیه زندگی

نام مادر گرامی امام حسن عسکری(ع) "حدیث" بود گرچه اسامی سوسن، غزال و سلیل هم برایش ذکر شده است. امام حسن عسکری برادران دیگری هم داشت از جمله جعفر که به جعفر کذاب یا جعفر ثانی معروف شد. کنیه امام حسن عسکری(ع) ابومحمّد و القابش صامت، زکی، خالص، نقی، هادی، رفیق است او در بین شیعیانش به ابن الرضا) فرزند رضا، امام هشتم شیعیان) معروف بود. وی همانند پدرش لقب عسکری داشت و این لقب از عسکر سامرا گرفته شدهاست.

همسر

همسر امام حسن عسکری(ع)، نرگس خاتون(س)، مادر مهدی موعود، دختر امپراطوری روم شرقی بوده است که پیرو توصیه ای که به او در عالم رویا شده، خودش را به بردگی فروخته تا در عراق به سفارش امام هادی (ع) خریداری شده تا به ازدواج امام حسن عسکری(ع) درآید.

امامت

امام حسن عسکری(ع) در سن 22 سالگی به امامت رسید. در طول دوران هفت ساله امامتش، تقریبا بدون هیچ تماس اجتماعی و در تقیه کامل زندگی می کرد. شمار زیاد شیعیان در عصر امام موجبات نگرانی خلفای عباسی را فراهم کرده بود، به علاوه عباسیان می دانستند که بزرگان شیعه بر مبنای احادیث فراوانی که از امام حسن عسکری(ع) و ائمه پیشین به آنها رسیده بود، معتقد بودند که ایشان صاحب فرزندی خواهد شد که ریشه ظلم و اختناق را بر خواهد داشت. خلفای عباسی، اما، مصمم بودند تا یک بار برای همیشه به امامت ائمه شیعه پایان دهند.

در منابع شیعی، امام نهم، دهم و یازدهم، ابن الرضا لقب گرفته اند به این دلیل که عده ای از جمله واقفیه معتقد بودند که امامت با امام علی ابن موسی الرضا(ع) پایان یافته است. اعطای نام ابن الرضا (پسر رضا) به این سه نشانگر این مطلب بود که امامت در امام رضا (ع) متوقف نشده، بلکه به فرزندان او منتقل شده است. از امام هشتم تا امام دوازدهم انشعاب مهمی در میان شیعیان صورت نگرفت به جز موارد محدودی که در عرض چند روز از هم می پاشیدند. از جمله آنها می توان به جعفراشاره کرد که چند صباحی پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) عده ای را دور خودش جمع کرد اما حتی خودش هم ادعای امامتش را پی نگرفت و مردم به زودی از گردش پراکنده شدند.

فشار و اختناق خلفای عباسی

خلفای عباسی همواره امامان شیعه را تحت فشار و محدودیت قرار میدادند و این فشارها در دوران امامان بعد از امام رضا(ع) در سامرا به اوج رسید به طوری که این دو امام عمر طولانی نکردند. تعقیب و مراقبت از امام هادی و امام حسن عسکری(ع) به قدری بود که آنان را در میان لشکریان جای داده بودند و به همین دلیل این دو را «عسکریین» لقب دادهاند. امام حسن عسکری(ع) تقریبا تمام دوران امامتش را در حبس خانگی خلفای عباسی در سامرا به سر برد.بعد از شهادت پدرش، امام هادی (ع)، معتز خلیفه عباسی، عسکری را به بغداد احضار کرد تا از نزدیک او را تحت نظر بگیرد طوری که، به روایتی، امام حسن عسکری(ع) مجبور بود دوشنبه ها و چهارشنبه در دربار حضور پیدا کند.بعدها معتز او را زندانی کرده حتی نقشه ی قتلش را هم کشید اما مرگ زود هنگام خلیفه این اجازه را به او نداد. دوران حبس امام حسن عسکری(ع) در طول دوران کوتاهِ خلیفه بعدی، مهتدی، هم ادامه پیدا کرد. بیشتر دوره حبس امام، مربوط به دوره معتمد می شود که در ادبیات شیعه به عنوان سختگیرترین خلیفه نسبت به امام حسن عسکری(ع) معروف است.

ارتباط با شیعیان

در سالهای زندگی امام در سامرا، شیعیان که در مناطق مختلف گسترش یافته بودند، برای دیدن امام مشکلات فراوانی داشتند. نقل شده است در روزی که امام حسن عسکری(ع) قصد رفتن به داراالخلافه را داشت، عده ای سر راهش جمع شده تا او را از نزدیک ملاقات کنند که در همین حال نامه ای از سوی او دریافت کردند مبنی بر اینکه کسی به او نزدیک نشده به او سلام یا اشاره نکند که در امان نخواهد بود. با این حال امام حسن عسکری(ع) با شیعیان در فرصت های مختلف و با سرپوشهای گوناگون ملاقات می کرد. بهترین راه ارتباط با او اما مکاتبه بود که نمونه های فراوانی در کتب شیعی می توان برای آن پیدا کرد. از جمله نامه آن امام به شیعیان قم و آوه، یا نامههای فراوان او به مردم مدینه و یا نامه مفصلی که خطاب به اسحاق بن اسماعیل و شیعیان نیشابور نوشته بود، می توان ذکر کرد.

گسترش و پراکندگی جغرافیایی شیعیان باعث شد تا امام حسن عسکری(ع) از نمایندگانی جهت ارتباط با شیعیان استفاده نمود که از جمله این افراد باید از عقید ، خادم خاص وی یاد کرد.عثمان بن سعید  یکی دیگر از این نمایندگان بود که زیر پوشش یک روغن فروش فعالیت کرده، شیعیان سؤالات و وجوهی را که میخواستند به امام تحویل دهند، به او رسانده و او آنها را در ظرفها و مشکهای روغن قرار داده، به حضور امام حسن عسکری(ع) میرساند.او حتی پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) و با ورود به عصر غیبت صغری، به عنوان نخستین نایب خاص امام زمان (عج) نیز ایفای نقش کرده است. امام حسن عسکری(ع) به همراه پدرش امام هادی(ع)، نوید تولد امام مهدی(عج)را داده، شیعیان را برای غیبت امام دوازدهم آماده کرده خودشان هم سعی می کردند از پشت پرده با شیعیان در ارتباط بوده تا زمینه را برای دوران غیبت امام مهدی(عج) موعود آماده کنند. لازمه این کار، تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه و استفاده گسترده از آگاهی غیبی برای از بین بردن شکها و تردیدهای زمان بود.

شهادت امام حسن عسکری (ع)

سوابق بازداشت و خطرى که همواره از طرف دستگاه حاکم متوجه جان حضرتش بود و این که حضرت یک شخصیت مخالف سیاسى به حساب مى آمد و نیز رحلت آن حضرت در سنین جوانى، همگى دلیل شهادت آن حضرت می باشد. آن حضرت در هشتم ربیع الاول سال 260 هجری توسط سمی که از طرف معتمد خلیفه عباسی به زور به ایشان خورانده شد به شهادت رسیدند.

امام حسن عسکری - علیه السلام - را نزد طاغوت عباسی «معتمد» آوردند. او که از احترام جمیع طبقات مردم به امام و مقدم داشتن ایشان بر تمام علویان و عباسیان به تنگ آمده بود و از شنیدن فضائل حضرت مالامال از کینه شده بود، تصمیم گرفت ایشان را به شهادت برساند. لذا زهری کشنده به امام خوراند که بر اثر آن، بدن حضرت رنجه گشت و ایشان بستری شدند، اما با همه درد و آلام جسمانی صبورانه کار خود را به خداوند واگذار کردند.

از آنجا که امام یک چهره کاملا شناخته شده در سامرا بود، هنگام رحلتش هاله اى از غم و بهت زدگى فضاى سامرا را فرا گرفت. احمد بن عبید الله در روایتى که قسمتى از آن پیش از این ارائه شد، این صحنه را چنین وصف کرده: وقتى امام عسکرى علیه السّلام رحلت کرد، صداى شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد می زدند: ابن الرضا رحلت کرد. آنگاه براى تدفین آماده شدند، بازار به حال تعطیل درآمد. پدر من (وزیر معتمد عباسى)، بنى هاشم، شخصیتهاى نظامى و قضایى و منشیان و مردم به سوى جنازه هجوم آوردند، آن روز در سامرا قیامتى برپا بود.

منابع

دلائل الامامه، محمد بن جریر طبری / بحار الانوار، علامه مجلسی/الخرائج و الجرائح، راوندی/ ابن شهر آشوب، مناقب، ج۴، ص۴۲۵؛ شیخ طوسی، الغیبه/ تحف العقول، حرانی، ترجمه صادق حسنزاده/ ابن شهرآشوب مازندرانی/ تحف العقول ، حسن بن علی بن شعبه، صفحه