«خاطره‌نویسی در زیست بوم دفاع مقدس» مرجع ادبیات دفاع مقدس
به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، کتاب «خاطره‌نویسی در زیست بوم دفاع مقدس» شامل گفتار‌ها و مقاله‌هایی از مسعود امیرخانی، محمدقاسم فروغی‌جهرمی، نصرت‌الله صمدزاده، محسن شاهرضائی، مرتضی قاضی، فریده داودی‌مقدم، محمد قاسمی‌پور، علیرضا ملایی‌توانی، یحیی نیازی، احمد دهقان، معصومه رامهرمزی، محسن کاظمی، جواد کلاته‌عربی، محسن کاظمی، نصرت‌الله محمودزاده، غلامرضا عزیزی، حمید حسام، رضا رئیسی، گلعلی بابایی، کوروش علیانی، مرضین نظرلو اعضای شورای خاطره سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس است که انتشارات صریر آن را روانه بازار نشر کرده است.
خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاری یکی از گونه‌های ادبی نگارش وقایع و رویدادهاست که در حوزه دفاع مقدس از ابتدای جنگ شروع شده و تا کنون ادامه دارد. در بررسی سیر این‌گونه با موضوع دفاع مقدس، دوره‌های مختلفی را می‌توان مشاهده کرد که هر دوره ویژگی‌های خود را داراست. با فاصله گرفتن از جنگ و متفاوت شدن شیوه‌های خاطره‌نگاری، متولیان ادبیات دفاع مقدس بر آن شدند تا سر و سامانی به وضعیت آن بدهند و آثاری منتشر کنند که ضمن انتقال وقایع، خواندنی، مستند و بلیغ باشند. سازمان ادبی و هنری دفاع مقدس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، طی بازه زمانی اسفند ۱۳۹۲ تا فروردین ۱۳۹۷، در حوزۀ خاطره‌نگاری و خاطره‌نویسی دفاع مقدس با سخنرانی صاحب‌نظران این حوزه، ۱۱ کارگاه برگزار کرد که متن این کارگاه‌ها در نشریه پلاک هشت منتشر شد.
پس از سال‌ها، با توجه به خلأ‌های آموزشی در این حوزه و برای سامان‌بخشی حوزه نظری ادبیات مستند به‌ویژه خاطره، شورای خاطرۀ سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس (زیرمجموعه سازمان ادبیات و تاریخ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس) تصمیم گرفت با استفاده از محتوای کارگاه‌ها کتابی جهت ارتقای سطح علمی این حوزه برای علاقه¬مندان منتشر کند. اعضای شورای علمی شورای خاطره دکتر محمدرضا سنگری، معصومه رامهرمزی، دکتر جواد کامور بخشایش، حمید حسام، گلعلی بابایی و مصطفی رحیمی هستند. برای تکمیل محتوای قبلی، مقالاتی به این گفتار‌ها افزوده شد.
کتاب خاطره‌نویسی در زیست‌بوم دفاع مقدس دارای فهرست مطالب، فهرست تفصیلی، مقدمه ناشر، سرآغاز، مقدمه شورای راهبردی، گفتار‌ها و مقاله‌ها، سخن پایانی و نمایه اشخاص و کتاب‌هاست. این کتاب به همت شورای خاطره سازمان ادبیات و تاریخ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تدوین و توسط انتشارات صریر با ۶۲۳ صفحه قطع وزیری در سال ۱۴۰۱منتشر شده است.
کتاب خاطره‌نویسی در زیست‌بوم دفاع مقدس شامل محتوای کارگاه‌ها و نُه مقاله است. «شکل‌گیری خاطره‌نویسی»، «سوژه‌یابی»، «مصاحبه»، «تدوین»، «استناد»، «نثر» و «پژوهش» موضوعاتی هستند که بیشتر به آن‌ها پرداخته شده است. کارگاه‌ها بر اساس موضوع در هفت گروه دسته‌بندی شده‌اند که در ادامه مباحث هر یک از کارگاه‌ها، یک یا دو مقاله مرتبط قرار گرفته است.
۱. «ظرفیت‌های مطالعاتی دفاع مقدس در عرصه خاطرات» اولین کارگاه برگزار شده در ۳اسفند۱۳۹۲ در کرج است. نصرت‌الله صمدزاده، سخنران کارگاه، درباره دوره‌های خاطره‌نگاری دفاع مقدس، انواع زیست کتاب، پدیدآورندگان خاطرات، میزان ضرورت تدوین خاطرات به شکل کتاب، نقد، انواع روایت، ساختار خاطرات و رابطه تاریخ شفاهی و خاطره سخن گفته است. دو مقاله در تکمیل این مطالب و ادامه این مباحث آمده است:
الف) «بررسی شکل‌گیری خاطره‌نگاری در سال‌های آغازین جنگ تحمیلی»: محسن شاه‌رضایی در این مقاله به جنبه‌های عمومی خاطره، اصالت و نگاه تاریخی و کاربردی در بستر شکل‌گیری آن پرداخته است.
ب) «گونه‌های مستندنگاری در ادبیات دفاع مقدس»: مرتضی قاضی گونه‌های مستندنگاری را در پنج گروهِ سامان‌دهی، باز سامان‌دهی، بازنویسی، باز روایی و بازآفرینی بررسی کرده است.
۲. جست‌وجوگری و پرسش‌گری در خاطره عنوانی است که برای هشتمین، نهمین و دهمین کارگاه‌های برگزار شده در تاریخ‌های ۹ و ۲۳اسفند۱۳۹۶در شهر‌های اصفهان، قم و دماوند انتخاب شده است. موضوع مباحث این کارگاه‌ها بیشتر در حوزه استناد در خاطره‌نگاری، اصول و مبانی پژوهش و روش‌های پژوهشی مناسب خاطره‌نگاری، شناخت زبان، سوژه‌یابی و گویاسازی است. یک مقاله برای تکمیل مطالب این کارگاه با موضوع «پژوهش، گام نخست در خاطره‌نگاری» نوشتۀ یحیی نیازی افزوده شده است. در این مقاله، پژوهش به‌عنوان یکی از ارکان مهم در فرآیند خاطره‌نگاری از وجوه مختلف بررسی شده است؛ اهمیت، رویکرد، فرآیند و جایگاه پژوهش از مباحث این مقاله به‌شمار می‌روند.
۳. دومین کارگاه ۲۴خرداد۱۳۹۳ در ساری با سخنرانی احمد دهقان برگزار شده است. این بخش با عنوان «سوژه و نقش آن در تعالی‌بخشی خاطرات دفاع مقدس» به اهمیت سوژه‌یابی و معیار‌های انتخاب درست سوژه، تفاوت خاطرۀ شفاهی با تاریخ شفاهی و دقت در شناسایی ذائقه مخاطب از مباحث این کارگاه است. برای تکمیل این مبحث، یک مقاله با عنوان «واکاوی مفهوم سوژه در خاطره‌نگاری دفاع مقدس» افزوده شده است. معصومه رامهرمزی در این مقاله به بررسی جایگاه موضوع و انتخاب مناسب آن و ضرورت توجه به مخاطب و انتخاب شیوه‌های درست برای انتقال تجربیات دفاع مقدس به نسل‌های دیگر پرداخته است.
۴. سومین کارگاه با موضوع «مصاحبه و مهارت‌های مصاحبه‌گر در گفتگو» با سخنرانی محسن کاظمی ۱۲شهریور۱۳۹۳در تبریز برگزار شد. ابعاد مصاحبه برای خاطره‌نگاری و عوامل مؤثر بر این فرآیند، شناسایی و مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مقاله‌ای با عنوان «مهارت‌های مصاحبه در خاطره‌نگاری دفاع مقدس» که توسط جواد کلاته عربی نوشته شده به انواع مستندنگاری، سیر تکوینی خاطره‌نگاری، بررسی مصاحبه و شرایط و لوازم مصاحبه مناسب پرداخته است.
۵. ششمین کارگاه با عنوان «سند؛ تکیه‌گاه خاطره» با سخنرانی نصرت‌الله محمودزاده در ۲۱تیر۱۳۹۶در کرمان برگزار شد. کاربرد سند در تکمیل خاطره و شاخص‌های اثبات سندیت خاطره از مهم‌ترین مطالب این کارگاه بوده‌اند. در ادامه این گفتار، مقاله «زوایای استناد در خاطره‌نگاری دفاع مقدس» نوشته غلامرضا عزیزی، سند را از دو منظر راوی و خواننده بااهمیت دانسته و معتقد است مستندسازی خاطرات در سه گروه کلی مکانی، زمانی و موضوعی با دو روش درون‌متنیی و برون‌متنی انجام می‌شود.
۶. دو کارگاه چهارم و یازدهم که به ترتیب در ۱۲آبان۱۳۹۵در کرمانشاه و ۲۷فروردین۱۳۹۷ در رشت با سخنرانی حمید حسام و رضا رئیسی برگزار شدند، با عنوان «تدوین و روش‌های گردآوری اطلاعات»، به گونه‌ها و آفت‌های مصاحبه، ضرورت تحقیق برای تدوین، روش‌های تدوین و توجه به ابعاد مختلف وجودی انسان‌ها در مصاحبه پرداخته‌اند. «شیوه‌های تدوین در خاطره‌نگاری دفاع مقدس» نوشته مرتضی قاضی، مقاله‌ای است که در ادامه مبحث کارگاه‌ها، مراحل تدوین، توجه به انتخاب قالب مناسب برای خاطرات و راه‌کار‌های تدوین را بیان کرده است. این مقاله به شکلی راهنمای محقق و نویسنده خاطرات می‌تواند باشد.
۷. به کارگاه پنجم و ششم با عنوان «نثر و زبان و لحن روایت در خاطره» به ترتیب ۵اسفند۱۳۹۵ در شیراز و ۲۷آذر۱۳۹۶در اهواز با سخنرانی گلعلی بابایی و کوروش علیانی برگزار شده‌اند. دوره‌های زمانی ادبیات دفاع مقدس، ویژگی‌های نثر روایی و شیوه‌های انتخاب نثر مناسب خاطرات از مباحث این کارگاه‌ها بوده‌اند. دو مقاله در تکمیل این مبحث استفاده شده است:
الف- «تعاریف نثر و لحن در خاطره‌نگاری دفاع مقدس» نوشته مرضیه نظرلو که به تعریف نثر و انواع آن و معیار‌های انتخاب نثر مناسب با ذکر نمونه‌هایی پرداخته است.
ب- «روش‌های جاسپاری اسناد در خاطره‌نگاری دفاع مقدس» نوشته معصومه رامهرمزی هم بیشتر به بررسی انواع سند در خاطره‌نگاری‌های دفاع مقدس پرداخته و با دسته‌بندی آن‌ها به متنی، توصیفی و دیداری و شنیداری نحوه استفاده از آن‌ها را با ذکر نمونه‌هایی بیان کرده است. این مقاله با گفتار پنجم ارتباط بیشتری دارد.
سخنرانان کارگاه‌های برگزارشده، شخصیت‌هایی هستند که در حوزه خاطره‌نگاری و خاطره‌نویسی دفاع مقدس فعالیت داشته و آن‌چه گفته‌اند حاصل تجربه و نگرش آن‌هاست. بر این اساس، می‌توان مباحث را ذیل چند موضوع طرح کرد: خاطره و انواع آن، مصاحبه، تدوین، پژوهش، سوژه، استناد و زبان مناسب خاطره‌گویی و خاطره‌نگاری.
از این میان مسئله «استناد» و سندیت در خاطرات دفاع مقدس بیشترین محتوا را به خود اختصاص داده است. این موضوع از منظر‌های گوناگونی که در هر بخش به‌طور جداگانه ذکر شد، مورد بررسی قرار گرفته است. بعد از استناد، دومین مسئله درباره «سوژه» خاطرات دفاع مقدس در ابعاد گوناگون آن است. سوژه‌یابی و معیار‌های انتخاب سوژه مناسب از مهم‌ترین مباحث آن هستند. در ادامه «پژوهش»، «مصاحبه»، «تدوین» و «ساختار خاطرات و ویژگی‌های زبانی» از مهم‌ترین مسئله‌هایی هستند که به آن‌ها پرداخته شده است.
مقاله‌هایی که به گفتار‌ها افزوده شده، بیشتر متن برآمده از تجربه و شناخت نویسندگان است. در حوزه تعاریف، روش و منابع، مقاله‌ها علی‌رغم کاربردی بودن محتوای آن‌ها در حوزۀ خاطره، توجهی به این سه مهم نداشته‌اند. این در حالی است که یکی از دغدغه‌های نشر این کتاب، نزدیک کردن مسیر خاطرات به روند علمی است. با توجه به نزدیک بودن موضوع در گفتار‌ها و مقاله‌ها، مطالب تکراری هم زیاد به¬ چشم می‌خورد.
شورای خاطره پرداختن به مسئله‌های موجود را امری ضروری می‌داند و در ادامه این مسیر قصد دارد به سوی جریان‌شناسی دوره‌های خاطره‌نویسی دفاع مقدس و شناخت زمینه‌های بسط و گسترش معنایی خاطرات دفاع مقدس حرکت کند. بررسی مجدد مسائل این حوزه با صاحب‌نظران و پرداختن به آن به شکل موضوعی و منسجم می‌تواند پاسخ به دغدغه‌های پدیدآورندگان این کتاب را آسان‌تر نماید.
انتهای پیام/ 121
