قطب دوم جهان جرئت حمله هوایی به ایران را نداشت/ ارتباط مستقیم نتیجه عملیاتها با عملکرد پدافند

گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس: پوشش هوایی مناسب و دستیابی به فضای امن در استراتژی هوایی هر کشور، مستلزم اتخاذ تدابیری خاص در نحوه استفاده و بهکارگیری سلاح و سامانه متناسب با شرایط جغرافیایی و اقلیمی است؛ که این فرآیند در دوران بحرانی و جنگ ابعاد وسیعتری پیدا میکند.

برهمین اساس، درباره اهمیت، نقش و جایگاه پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، و ابتکارات و خلاقیتهای جوانان در این زمینه با امیر سرتیپ علی غلامی، فرمانده اسبق پدافند هوایی کشور به گفتوگو پرداختیم.

* افتخارات و بیوگرافی نظامی

امیر سرتیپ علی غلامی در تاریخ 1328.4.3 در شهر اصفهان دیده به جهان گشود . وی در سال 1345 از طریق دبیرستان نظام به ارتش راه یافت؛ از سال 1348 به دانشکده افسری وارد و در سال 1351با درجه ستوان دومی فارغالتحصیل شد.

وی خدمت خود را در پدافند هوایی بندرعباس آغاز و در سال 1355 جهت تکمیل آموزشهای خود به کشور آمریکا اعزام شد.

امیر غلامی با آغاز جنگ تحمیلی در مناطق جنگی حضور یافته و به پاس رشادتهای فراوان در عملیاتهای بیتالمقدس و فتحالمبین به 2 سال ارشدیت مفتخر شد. البته این پایان کار نبود؛ چرا که او در سال 1365همزمان مفتخر به دریافت دو درجه تشویقی شد و در سمت جانشین قرارگاه رعد به مسئولیت خود ادامه داد.

امیر سرتیپ غلامی در سال 1368از سوی مقام معظم رهبری مفتخر به دریافت نشان «فتح 2» و به درجه سرتیپی نائل شد. وی در سال 1374 بهواسطه عملکرد عالی و تاثیرگذارش بهعنوان فرمانده پدافند هوایی کشور منصوب شد و یک سال بعد نیز سمت معاون هماهنگکننده نهاجا را عهدهدار، و از سال 1382 از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی بهعنوان مشاور فرمانده کل قوا منصوب شد.

وی در طول خدمت خود بهعنوان نماینده ارتش در 14مرحله به کشورهای هند، بلژیک، هلند، روسیه، چین و اوکراین سفر کرد.

آنچه در ذیل میآید قسمت نخست گفتگوی خبرنگاران دفاع پرس با امیر سرتیپ علی غلامی است.

سوال: از چه سالی وارد ارتش شدید و در این فرآیند کدام دورههای تخصصی را پشت سر گذاشتید؟

سال 1345 وارد دبیرستان نظام شدم. از سال 48 تا 51 در دانشکده افسری آموزشهای عمومی نظامی را دیدم که این دورهها تا  قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به طول انجامید.

همچنین دوره مقدماتی توپخانه، الکترونیک، و توجیهی نیروی هوایی را در اصفهان گذراندم و در یک دوره یکساله نحوه کار عملیاتی با سامانه پدافندی هاگ را در آمریکا گذرانده و پس از اتمام دوره آموزشی به ایران بازگشتم.

هنگامی که متخصصین آمریکایی در حال تحویل سامانه راداری و موشکی هاگ به پرسنل پدافندی کشور بودند، بنده بهعنوان مسئول آموزش این سامانه در ارتش خدمت میکردم؛ که در این اثنا انقلاب اسلامی به پیروزی رسید.

* پخش اعلامیههای امام(ره) در داخل پادگان با سختترین شرایط امنیتی

از فعالیتهای قبل از انقلاب خود برایمان تعریف کنید؟

قبل از پیروزی انقلاب در واحد دوره افتادهای نزدیک نایین (پایگاه هاشمآباد) مشغول به آموزش بودم. در آنجا سیستمهای فوق مدرنی را در اختیار پرسنل پدافند کشور قرار داده بودند؛ که در واقع بهترین سامانههای روز دنیا بود و به همین خاطر محدودیت زیادی برای پرسنل در حیطه کاری وجود داشت.

با وجود محدودیتهایی که برایمان قائل بودند، اما دانشجویان افسری از فضاهای اطراف فنس پایگاه برای خروج استفاده کرده و اعلامیههای حضرت امام(ره) را برای پرسنل میآوردند. همچنین رابطه خوبی با امامجمعه شهر داشتیم و از طریق وی نیز در جریان برخی از امور و تحولات قرار میگرفتیم. در واقع باید بگویم اگرچه از فضای شهر دور بودیم، اما بهعنوان یک واحد زنده انقلابی، فعال و پویا بودیم.

^{موشک زمین به هوای هاگ}

 

* تاسیس یکان پدافند هوایی با توپهای زمین به هوا

سوال: تاریخچه تاسیس و شکلگیری پدافند را در کشور را بهطور اجمالی بیان کنید؟

توجه داشته باشید پیشینه پدافندهوایی به سالهای دور بازمیگردد؛ در واقع این مجموعه از سال 1314 نخست در نیروی زمینی تشکیل شد؛ اما به لحاظ سلاح و سامانه بسیار ضعیف و محدود بود.

پدافند از سال 1314 تا 1336 محدود به توپهای زمین به هوا و سلاحهای عادی بود و فعالیت قابل ذکری نداشت. همچنین این نیرو از زمان شکلگیری و در طول فرآیند تکاملیاش دو دوره از نیروی زمینی به نیروی هوایی منتقل شد و مجددا به نیروی زمینی بازگشت.

^{توپ 23 میلیمتری ضد هوایی}
 

*تاثیر مستقیم درگیریهای بلوک شرق و غرب در ساماندهی یکان پدافندی ایران

اما آن چیزی که شما امروز بهعنوان پدافند هوایی میبینید، بنیانش از سال 1336 و مقارن با اوج درگیریهای بلوک شرق و غرب در جنگ سرد گذاشته شد؛ در آن زمان بلوک غرب متشکل از کشورهای آمریکا، انگلستان، ایتالیا و... به جهت اهمیت استراتژیکی ایران بهعنوان مهمترین جبهه مسدودکننده راه کمونیسم در منطقه خاورمیانه، بهویژه عدم دسترسی بلوک شرق به آبهای گرم خلیج فارس، تصمیم به تقویت ایران گرفتند؛ تا از این طریق نزدیکترین راه شوروی را برای رسیدن به آبهای آزاد و منابع نفتی و انرژی جهان مسدود کنند.

اهمیت منطقه و درگیریهایی که میان دو قطب بزرگ دنیا تحت عنوان جنگ سرد وجود داشت سبب شد تا دول مذکور توجه ویژهای به ایران داشته باشند؛ از این رو نیروهای چندگانه ارتش ایران را در بخشهای مختلف زمینی، هوایی، و پدافند تقویت و به سامانههای روز دنیا مجهز کردند، و بر همین اساس پدافند هوایی ایران بهطور تخصصی و حرفهای در سال 1336 بهطور رسمی کار خود را با سامانههای فوق مدرن آن دوران آغاز کرد.

با سرمایهگذاری بلوک غرب در ایران نیروهای زمینی، هوایی و پدافند کشورمان تقویت شد و ایران بهعنوان یک سد مستحکم در برابر بلوک شرق قرار گرفت.

* از اف 14 رهگیر تا سامانههای راداری روز دنیا در اختیار یکان پدافندی کشور

سوال: روند تحول و تجهیز پدافند هوایی کشور در آن دوران را تشریح کنید؟

از سال 1336 تا 1348 بهواسطه حضور فعال کشورهای غربی، پدافند هوایی بهصورت مخفیانه در ایران شروع به فعالیت کرد؛ روند به اینصورت بود که دانشجویان افسری در طول 12 سال برای فراگیری فن پدافند هوایی به آمریکا، انگلستان، ایتالیا و سوییس عزیمت کردند.

همچنین در حوزه تجهیزاتی نیز جنگندههایی چون F5 ،F4 و F14 و همچنین رادارهای مختلفی همچون اس پی اف، وان هاندرد و ای آر 5 که همگی از بهترین سامانههای مدرن روز دنیا بودند را در اختیار ایران قرار دادند.

^{لحظه شلیک موشک «فُنیکس» از جنگنده F14}

* احداث 20 سایت راداری و 12 گردان زمین به هوا در طول 3 سال

در این 12 سال سایتهای پدافندی مختلفی بهطور مخفیانه در ایران ساخته شد؛ که مهمترین آن احداث 20 ایستگاه رادار و 12 گردان زمین به هوا در سطح کشور بود. در واقع میتوان گفت پایه و اساس پدافند هوایی کشور که امروز آن را بهعنوان قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیاء(ص) میشناسیم، در عرض سه سال از سال 48 تا 51 شکل گرفت.

* استقرار 36 آتشبار هاگ در کشور همزمان با اوج درگیریهای دو قطب جهان

در این سه سال تحولات تجهیزاتی و فنی پدافند هوایی کشور بهطور ویژه دستخوش تحول شد و به یکباره  36 آتشبار هاگ را مستقر میکنند. همچنین در این مدت هواپیمای F14 که انحصاریترین هواپیماهای بلوک غرب بود را در اختیار ایران قرار گذاشتند؛ که به جز نیروی دریایی آمریکا هیچ کشوری از این جنگنده رهگیر برخوردار نبود.

* الحاق سامانههای استراتژیک اسکایگارد، هاگ و اورلیکن به ایران

سوال: به جز سامانه موشکی هاگ مهمترین سامانههای پدافندی که به یکان پدافندی کشور ملحق شد، چه بودند؟

به جز سامانه ارتفاع متوسط هاگ، دیگر سیستمهای روز دنیا همچون اسکای گارد و اورلیکن، در اختیار ایران قرار گرفتند و حتی دانشجویان دانشگاه افسری آموزشهای لازم برای بکارگیری سامانه "راپیر" 2000 که یکی از مهمترین سامانههای پدافندی انگلستان محسوب میشد را گذراندند؛ ولی با پیروزی انقلاب اسلامی این سامانه به ایران تحویل داده نشد.

ما در آن زمان آموزشهای لازم را برای بکارگیری بهترین سامانههای پدافندی دنیا دیده بودیم؛ سیستم اسکایگارد و سامانه هاگ از بهترین سامانههای پدافندی آن زمان محسوب میشدند و در نوع خود کمنظیر بودند.

در واقع  مدرنترین سیستمهای راداری و پدافندی دنیا که در آن زمان در اختیار بلوک غرب بود در اختیار ایران قرار گرفته بود و غالب کارشناسان هم آموزشهای لازم را دیده بودند و نسبت به سلاح و سامانه آشنایی و تخصص لازم را داشتند.

* قطب دوم دنیا جرئت تعرض به فضای ایران را نداشت/ آشفتگی ناشی از انقلاب در ارتش، بسترساز حمله عراق به ایرن

سوال: چرا یکانهای پدافندی کشور که از بهترین سامانههای روز دنیا برخوردار بودند در آغاز جنگ تحمیلی عملکرد خوبی از خود نشان ندادند؟

یکی از تفاوتهای پدافند هوایی با دیگر نیروهای نظامی این است که فعالیت این نیروها منحصر به جنگ و منازعات نیست؛ بلکه فرآیند کاری پدافند هوایی یک امر مستمر، فراگیر و همیشگی است؛ برای نمونه در حال حاضر تمام ایستگاههای راداری و سیستمهای هوشیار کشور بدون  یک لحظه غفلت مشغول به فعالیت هستند؛ اما در بدو پیروزی انقلاب، به واسطه وقوع انقلاب وقفهای در حوزه پدافند ایجاد شد؛ که نظم و هماهنگی پدافند هوایی را تحتالشعاع قرار داد.

پدافند هوایی ایران در آن دوران آنقدر قدرتمند، مجهز و کارآمد بود که حتی قطب دوم دنیا یعنی شوروی سابق جرئت تعرض به فضای ایران را نداشت؛ اما مسئله اصلی اینجا بود که با پیروزی انقلاب اسلامی پدافند هوایی کشور همانند دیگر نیروها با یک آشفتگی و بیبرنامگی اجتنابناپذیر مواجه شد؛ بدین ترتیب که بسیاری از سران و فرماندهان این نیرو بهواسطه تغییرات ناشی از انقلاب که در واقع به جهت حفظ انقلاب از کودتای نظامی صورت میگرفت، از پدافند جدا شدند و نیروهای درجه دوم و سوم سازمان بدون فرمانده باقی ماندند؛ دشمن بعثی از همین نقصان استفاده کرد و در روزهای نخست جنگ با نیروی هوایی ضعیفی که در اختیار داشت حتی مراکزی از تهران را بمباران کرد.

^{سامانه پدافندی راپیر که با دور زدن تحریمها به ایران رسید}

اگر توجه کنیم این غفلت و عدم پوشش مناسب هوایی ریشه در ضعف پدافندی کشور نداشته؛ بلکه به علت بهمریختگی سازمانی، وقفه کوتاه و برکناری فرماندهان پدافند در آن دوران بود؛ که غالبا وابسته به رژیم گذشته بودند و نمیشد به آنان اعتماد کرد.

* امام(ره) ناجی ارتش و کشور

البته برخی عناصر تلاش میکردند که ارتش را منحل کنند؛ اما امام(ره) هوشیار بودند و با اقدامات هوشمندانه اجازه انحلال نیروهای چهارگانه ارتش را ندادند و با تدابیر خود اجازه از هم گسیختگی مهمترین رکن نیروهای مسلح آن دوره را ندادند؛ که اگر تدبیر ایشان محقق نمیشد، شاهد مشکلات و آسیبهای بیشتری بودیم.

اما با اولین حمله هوایی رژیم بعثی به ایران همه چیز دستخوش تحولات و دگرگونی شد و غیرت نظامیان و کارکنان پدافند به جوش آمد. آنها شروع به سازماندهی و ساماندهی نیروها کردند، سایتهای راداری دوباره احیا شده و شروع به کار کردند و سامانههای موشکی، به همراه جنگندههای رهگیر کمتر از یک ماه در شرایط آمادگی و پاسخ متقابل قرار گرفتند.

* پشتیبانی از نیروهای سطحی در عملیاتهای مختلف و حفظ منابع حیاتی و ثروتهای کلان کشور برعهده پدافند هوایی بود

سوال: لطفا وظایف پدافند هوایی در دوران جنگ را تبیین کنید؟

نباید فراموش کنیم که پدافند هوایی مرزبان و کنترلکننده کل فضای کشور است، و در طول دفاع مقدس هم این وظیفه علاوه بر پشتیبانی از جبهههای نبرد بر عهده پدافند هوایی بود. یعنی علاوه بر مرزبانی و کنترل فضای عمومی کشور، حفظ منابع، تأسیسات، پایانههای نفتی و ثروتهای کلان کشور توسط پدافند هوایی، وظیفه دیگری هم با عنوان پشتیبانی از نیروهای سطحی در عملیاتهای مختلف برعهده این نیرو قرار گرفته بود؛ که کار را برای ما تا حدودی سخت میکرد.

* اصلیترین معضل پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس

سوال: از آنجا که نیروی هوایی عراق در طول 8 سال دفاع مقدس روند رو به رشدی را طی کرد و تقریبا در اواسط جنگ مدرنترین جنگندههای روز دنیا را در اختیار داشت؛ پدافند هوایی برای مقابله و دفاع از حریم هوایی کشور چگونه اقدام میکرد؟

این نکته که عنوان کردید کاملا درست است؛ چون نیروی هوایی عراق در ماههای اولیه جنگ در برابر نیروی هوایی ما و قدرت پدافندی ما ضعیف بود و حرفی برای گفتن نداشت؛ اما بهواسطه حمایتهای دو قطب قدرتمند جهان یعنی آمریکا و شوروی سابق و در مواقعی فرانسه و انگلستان، نیروی هوایی این کشور در بحث سلاح و سامانه و تجهیزات رشد فزایندهای یافت؛ که در مقابل آن کشور ما با تحریمهای سنگین تجهیزاتی مواجه بود؛ لذا این موضوع کار را برای ما بسیار دشوار کرده بود؛ اما به هر حال پدافند هوایی باید چارهای میاندیشید و و از ظرفیتهای موجود استفاده لازم را میبرد تا تأسیسات حیاتی کشور را از تهاجمات دشمن حفظ کند.

با این تفسیر پدافند هوایی همزمان با تغییر و افزایش توان هوایی دشمن گام به گام پیش رفته، طرح وضعیت کرده و تاکتیتکهای نوینی را برای مقابله به مثل ایجا میکرد.

مثلا در سال اول جنگ برای پشتیبانی از نیروهای سطحی و عملیاتها شاخص و تاکتیک خاص آن زمان را داشتیم و طبق آن عمل میکردیم؛ که نتیجه آن عملکرد عالی این نیرو در دو عملیات فتحالمبین و بیتالمقدس بود.

^{تصویری از لاشه جنگنده منهدم شده رژیم بعثی}

* پیروزی و شکست عملیاتهای مختلف ارتباط مستقیمی با عملکرد پدافند هوایی داشت

اگرچه تمامی نیروها اعم از زمینی، هوایی، دریایی و... در جنگ و پیروزی سهم بسزایی دارند و تلاش و جانفشانی آنها قابل تقدیر است، اما بنده اعتقاد دارم هر عملیاتی که پدافند در آن عملکرد خوبی از خود ارائه داده و فضای امنی را بر فراز منطقه عملیات رزمندگان اسلام ایجاد کرده، آن عملیات بهطور کلی با توفیقات بیشتری همراه بوده است، و عکس این رابطه هم وجود دارد؛ یعنی در هر عملیاتی که پدافند در اجرای ماموریتش با ناکامی مواجه شده، نیروهای پیاده تلفات بیشتری داده و از توفیقات کمتری در پیشروی یا دفاع برخوردار بودند.

اگر عملیاتهای زمینی را بررسی کرده و سپس عملکرد پدافند را در این عملیاتها محاسبه کنید به سهولت متوجه این موضوع خواهید شد که عملکرد پدافند تاثیر مستقیمی بر پیروزی و شکست عملیاتها دارد. پدافند هوایی در عملیات فتحالمبین و بیتالمقدس حدود 90 فروند هواپیمای دشمن را سرنگون کرد؛ یعنی میتوان گفت بخش اعظم نیروی هوایی عراق در این عملیات از بین رفت.

ادامه دارد...