ماجرای سایت پدافندی که نظرکرده حضرت زهرا(س) بود/ بررسی ناکامی و موفقیت های پدافند در چهار عملیات بزرگ دفاع مقدس

گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس: پوشش هوایی مناسب و دستیابی به فضای امن در استراتژی هوایی هر کشور، مستلزم اتخاذ تدابیری خاص در نحوه استفاده و بهکارگیری سلاح و سامانه متناسب با شرایط جغرافیایی و اقلیمی است؛ که این فرآیند در دوران بحرانی و جنگ ابعاد وسیعتری پیدا میکند.

برهمین اساس، درباره اهمیت، نقش و جایگاه پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، و ابتکارات و خلاقیتهای جوانان در این زمینه با امیر سرتیپ علی غلامی، فرمانده اسبق پدافند هوایی کشور به گفتوگو پرداختیم.

امیر سرتیپ علی غلامی در تاریخ 1328.4.3 در شهر اصفهان دیده به جهان گشود . وی در سال 1345 از طریق دبیرستان نظام به ارتش راه یافت؛ از سال 1348 به دانشکده افسری وارد و در سال 1351با درجه ستوان دومی فارغالتحصیل شد.

وی خدمت خود را در پدافند هوایی بندرعباس آغاز و در سال 1355 جهت تکمیل آموزشهای خود به کشور آمریکا اعزام شد.

امیر غلامی با آغاز جنگ تحمیلی در مناطق جنگی حضور یافته و به پاس رشادتهای فراوان در عملیاتهای بیتالمقدس و فتحالمبین به 2 سال ارشدیت مفتخر شد. البته این پایان کار نبود؛ چرا که او در سال 1365همزمان مفتخر به دریافت دو درجه تشویقی شد و در سمت جانشین قرارگاه رعد به مسئولیت خود ادامه داد.

امیر سرتیپ غلامی در سال 1368از سوی مقام معظم رهبری مفتخر به دریافت نشان «فتح 2» و به درجه سرتیپی نائل شد. وی در سال 1374 بهواسطه عملکرد عالی و تاثیرگذارش بهعنوان فرمانده پدافند هوایی کشور منصوب شد و یک سال بعد نیز سمت معاون هماهنگکننده نهاجا را عهدهدار، و از سال 1382 از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی بهعنوان مشاور فرمانده کل قوا منصوب شد.

وی در طول خدمت خود بهعنوان نماینده ارتش در 14مرحله به کشورهای هند، بلژیک، هلند، روسیه، چین و اوکراین سفر کرد.

بخش اول گفتگوی دفاع پرس با امیر غلامی به موضوعاتی از قبیل چگونگی تشکیل پدافند هوایی در ایران، تجهیزات خاص پدافند در زمان راهاندازی، و نقش مستقیم پدافند در موفقیت یا ناکامی عملیات های رزمندگان اختصاص دارد. (برای مطالعه بخش اول گفتگو اینجا کلیک کنید)

آنچه در ذیل میآید بخش دوم گفتگوی خبرنگاران دفاع پرس با امیر سرتیپ علی غلامی است.

سوال: سهم پدافند هوایی در پیروزی ها و عدم موفقیت ها در دوران دفاع مقدس را تبیین کنید؟

اگرچه تمامی نیروها اعم از زمینی، هوایی، دریایی و... در جنگ و پیروزی سهم بسزایی دارند و تلاش و جانفشانی آنها قابل تقدیر است، اما بنده اعتقاد دارم هر عملیاتی که پدافند در آن عملکرد خوبی از خود ارائه داده و فضای امنی را بر فراز منطقه عملیات رزمندگان اسلام ایجاد کرده، آن عملیات بهطور کلی با توفیقات بیشتری همراه بوده است، و عکس این رابطه هم وجود دارد؛ یعنی در هر عملیاتی که پدافند در اجرای مأموریتش با ناکامی مواجه شده، نیروهای پیاده تلفات بیشتری داده و از توفیقات کمتری در پیشروی یا دفاع برخوردار بودند.

اگر عملیاتهای زمینی را بررسی کرده و سپس عملکرد پدافند را در این عملیاتها محاسبه کنید به سهولت متوجه این موضوع خواهید شد که عملکرد پدافند تأثیر مستقیمی بر پیروزی و شکست عملیاتها دارد. پدافند هوایی در عملیات فتحالمبین و بیتالمقدس حدود 90 فروند هواپیمای دشمن را سرنگون کرد؛ یعنی میتوان گفت بخش اعظم نیروی هوایی عراق در این عملیات از بین رفت.

* پوشش هوایی مناسب یکی از مهمترین دلایل آزادسازی خرمشهر بود

سوال: علت اینکه پدافند هوایی در مقاطعی مقتدارانه عمل میکرد و در برخی عملیاتها مثل بدر و خیبر عملکرد مؤثری نداشت، چه بود؟

عکسهای موجود از آزادسازی خرمشهر، به خوبی بیانگر اقتدار و عملکرد مناسب پدافند هوایی است؛ همانطوری که در تصاویر مشاهده میکنیم رزمندگان در مسجد خرمشهر به راحتی پرچم و یا اسلحه خود بهدست گرفته و در نزدیکی عراق به جشن و سرور میپردازند؛ در حالیکه دشمن نمیتواند به آن تعرضی داشته باشد. این بیانگر اقتدار و پوشش هوایی مناسب فضای خرمشهر است؛ زیرا نیروی هوایی عراق بعد از ساقط شدن 90 فروند هواپیما شاید اصلا دیگر توان تدارک عملیات دیگری علیه رزمندگان ما را در خرمشهر نداشت.

اما بنا به دلایلی پدافند هوایی در دو عملیات بدر و خیبر با عدم توفیق همراه بوده و همانطور که میبینیم به طبع عملیات زمینی هم با عدم توفیق مواجه شده و لذا شهدای زیادی را در این عملیاتها تقدیم کردیم و نتوانستیم به اهداف تعیین شده دست یابیم.

*رشد فزاینده کیفی نیروی هوایی عراق و نفوذ به شهرها باعث عدم موفقیت پدافند هوایی در عملیاتهای بدر و خیبر

سوال: دلیل این ناکامی و عدم توفیق چه بود؟

پدافند هوایی در عملیاتهای «بدر» و «خیبر» گرفتار مسائل دیگری بود؛ یعنی نیروی هوایی عراق با کمکهای آمریکا و کشورهای اروپایی رشد فزایندهای کرده بود، و همین امر باعث شده بود تا ماموریت پدافند از جبهههای جنگ فاصله گرفته و در نزدیکی منابع حیاتی کشور همچون، پالایشگاهها، نیروگاهها، مراکز اقتصادی و صدور انرژی متمرکز شود؛ چون بهواسطه جنگندههای مدرنی که بعثیها در اختیار داشتند، منابع حیاتی کشور شدیدا به خطر افتاده بود و مرتب با تهدید بمباران شدن مواجه بودند، و روزی نبود که در داخل کشور با بمباران و نفوذ جنگندههای دشمن مواجه نباشیم. تقریبا یک سال قبل از اجرای عملیاتهای بدر و خیبر وضعیت اینگونه بود و پدافند در مقابله با دشمن با مشکلات اینچنینی مواجه بود.

* تمرکز پدافند هوایی بر مراکز حیاتی کشور ما را از جبهه ها غافل کرد/ تمام کشور درگیر مسئله پدافند

در چنین برههای بود که سرتاسر کشور بر روی مسئله پدافند متمرکز شده بود؛ وضعیت به گونهای بود که پدافند فرصت اندیشیدن و توجه به جبهههای نبرد را نداشت. باید منابع حیاتی را حفظ میکردیم، صدور نفت بهطور کامل قطع شده بود. سوخترسانی در جبههها با مشکل روبرو شده بود، و نمیتوانستیم بنزین را برای جبهههای نبرد تامین کنیم. کشور با خاموشیهای طولانی مواجه و بیشتر شبها تهران در خاموشی فرو میرفت. برای ساماندهی و بهبود این وضعیت، بسیاری از نیروهای خوب پدافند کشور در مراکز حیاتی و حساس کشور مستقر شدند؛ مثلا خودم به مدت یکسال به جزیره خارک انتقال یافته و با دشمن میجنگیدم. همه پدافندیها به همین منوال در مراکز حیاتی و حساس کشور درگیر مسئله جنگ بودند.

* از میگ 19 تا سوخو 24، میگ 29 و میراژ مدرنترین جنگندههای غربی و شرقی در اختیار عراق

^{میگ 25 عراق در حال بلند شدن از باند فرودگاه}

در آغاز جنگ بهترین هواپیمای عراق، میگ 19، میگ21، سوخو 7، سوخو 9 و تعداد اندکی میگ 23 بود؛ در صورتیکه در عملیاتهای خیبر و بدر جنگندهبمبافکنهای سوخو 24، میگ 29، میگ 25، میراژهای فرانسوی و هواپیماهای مدرن روز را در اختیار عراق قرار داده بودند.

* تجهیز عراق به موشکهای رادارزن و سامانههای ضد پدافند/ استفاده از تاکتیکهای قدیمی در عملیاتهای بدر و خیبر

متاسفانه ما در عملیات بدر و خیبر با همان تاکتیکی که در عملیاتهای فتحالمبین و بیتالمقدس شرکت کرده بودیم، وارد عمل شدیم؛ با این تفاوت که دشمن در عملیاتهای فتحالمبین و بیتالمقدس فاقد موشکهای رادار زن و سیستمهای ضد پدافندهوایی بود؛ اما در این دو عملیات رژیم بعثی از این امتیازات برخوردار بود و بدتر از همه اینکه پدافند هوایی در این دو عملیات فرصت اندیشیدن نداشت و متاسفانه ضربه مهلکی را دراین دو عملیات دریافت کرد.

هنگامی که شهیدان بابایی و ستاری را در جریان آمادهسازی شرایط برای عملیات والفجر 8 قرار دادیم این دو بزرگوار به من گفتند "غلامی! نبودی ببینی در عملیات بدر و خیبر با چه وضعیتی مواجه شدیم" شهید ستاری گفت: "در عملیات خیبر و بدر به ما ثابت شد که دیگر با تجهیزات قادر نیستیم با عراق بجنگیم؛ باید با فکر و اندیشه و ابتکار و نوآوری بحث پدافند را در ادامه مدیریت کنیم."

* والفجر 8 یکی از عملیاتهای غرورآفرین برای پدافند هوایی کشور بود

حال به نقش پدافند در عملیات والفجر 8 میپردازیم. در این عملیات فرصت و زمان کافی برای طراحی تاکتیکهای جدید داشتیم؛ ازاینرو هم توانستیم در داخل ثباتی ایجاد کنیم و هم اینکه در منطقه نبرد با ایجاد تورهای پدافندی، نیروی هوایی عراق را مهار کنیم. این عملیات یکی از عملیاتهای غرورآفرین پدافندهوایی و عملیات فوقالعاده موفقی بود. در این عملیات توانستیم حدود 70 فروند هواپیمای مدرن و روز عراق را منهدم کنیم.

*تغییر روش در تاکیتک دفاعی متأثر از روشها و ابتکارات نوین

چه شد که چنین تحولاتی پیش آمد؟ چه فرایندی توسط پدافند طی شد؟

عملیات والفجر 8 نقطه عطفی در کارنامه پدافندهوایی و سرکوبی هواپیماهای دشمن محسوب میشود. سیستم دفاعی که پدافندهوایی همواره در عملیاتهای قبلی مورد استفاده قرار میداد مبتنی بر دفاع هوایی و رهگیری و درگیری از مقابل بود؛ اما در عملیات والفجر 8 با تغییرات تاکتیکی و ابتکاراتی که انجام دادیم از فکر این مدل دفاع بهطور کلی خارج شدیم و این بار به جای دفاع، به جنگ با دشمن رفتیم.

_{سامانه اورلیکن}

بهطوری که تمام اصول پدافند هوایی در این عملیات با تغییرات اساسی مواجه شد، بدین ترتیب که ما در این نوع عملیات دیگر برای کشف هدف به طرف دشمن نشانهگیری نمیکردیم؛ بلکه صبر میکردیم دشمن وارد منطقه شود و سپس از زیر و یا از پشت هواپیمای متخاصم را مورد اصابت قرار میدادیم؛ دلیل این کار این بود که اگر رادارها را به طرف دشمن نشانهروی میکردیم این موج ریدیت ما (امواج ما) به سمت دشمن پخش میشد و دشمن موضع ما را کشف میکرد و با موشکهای رادارزنی که در اختیار داشت سایت را مورد اصابت قرار میداد، لذا دیگر به هیچ وجه موج مستقیم به سمت دشمن ارسال نمیکردیم.

* استفاده فزاینده از رادارهای فریب در عملیات والفجر 8/ ایجاد سردرگمی در نیروی هوایی دشمن با تغییر تاکتیک پدافندی

در والفجر 8 بهطور فزاینده از عملیات فریب استفاده کردیم؛ به نحوی که اگر یک سایت حقیقی داشتیم 4 سایت فریب در کنارش ایجاد کرده و دشمن را با نوعی سردرگمی مواجه کردیم، و چون دشمن قدرت تشخیص سایتهای فریب را از اصلی نداشت، به واقع ابتکار عمل از او سلب شده بود.

مثلا رادارهای جستجوی خود را در شادگان و یا در انبارهای نیروی زمینی نزدیک اهواز مستقر کرده بودیم و دشمن فکر میکرد ما آنجا مستقر هستیم. در حالیکه این مواضع تورهای پدافندی ما برای به دام انداختن دشمن بود؛ که وقتی در آن قرار میگرفت راهی برای خروج از مهلکه نداشت. در واقع این استراتژی بود که پدافند در والفجر 8 مطابق با آن با دشمن جنگید و آسمان را برای آنان به جهنم تبدیل کرد.

* پدافند هوایی تنها نیرویی که در مرصاد غافلگیر نشد

درباره تعداد هواپیماهای منهدم شده دشمن در عملیات مرصاد نیز اگرچه تعداد هواپیماهایی که در این عملیات از دشمن زده شد با عملیات والفجر 8 قابل قیاس نیست، اما به واقع عملیات مرصاد یکی از شاهکارهای پدافندهوایی بوده و ارزش آن برای کشور به مراتب بیشتر از والفجر 8 است؛ زیرا در این عملیات در واقع همه نیروها به جز پدافند غافلگیر شدند.

* عملیات مرصاد توسط کارشناسان خبره نظامی صدام طراحی شده بود

سوال: در خصوص عملکرد پدافند هوایی در عملیات مرصاد بیشتر توضیح دهید؟

تصور غالب افراد این است که منافقین در تهاجمی که به سوی ایران داشتند روی یک ستون از جاده کرند به سمت اسلامآباد و در نهایت کرمانشاه، در حال حرکت بودند؛ اما در واقع عملیات تهاجمی منافقین به کشورمان (که منافقین آن را فروغ جاویدان میخوانند) توسط کارشناسان خبره نظامی صدام طراحی شده، و رژیم بعثی یک پوشش هوایی سنگین را بر روی سر منافقین ایجاد کرده بود؛ یعنی از دو ماه قبل برای این عملیات برنامهریزی شده بود و هواپیماهای شکاری عراق برای اجرای عملیات فروغ جاوید در پایگاه کرند جمع شده بودند، تا چتر امنیتی مستحکمی بر سر منافقین ایجاد کنند؛ ولی با آمادگی خوبی که پدافند هوایی داشت روز قبل از عملیات مرصاد دو فروند از جنگندههای دشمن را مورد اصابت قرار داد.

^{لحظه شلیک موشک هاگ در دوران دفاع مقدس}

* سرنگونی 18 جنگنده عراقی در عملیات مرصاد/ یورش بالگردهای هوانیروز علیه منافقان

پدافند در روز عملیات مرصاد با حضور مقتدارانه خود توانست حدود 18 فروند از جنگندههای مدرن عراق را روی همان دشت سرنگون کند؛ که این خسارت باعث شد تا نیروی هوایی عراق بعد از ظهر همان روز پشتیبانی هوایی خود را از منافقین قطع کند. با قطع شدن پشتیبانی هوایی عراق از منافقان بالگردهای هوانیروز و هواپیماهای نهاجا تهاجم گستردهای را علیه منافقین آغاز کرده و تلفات سنگینی را به آنان وارد ساختند.

* رزمندگان اجازه تلفیق منافقان با معارضان غربی کشور را ندادند

به نظرم خدمتی که پدافندهوایی در عملیات مرصاد به کشور کرد از هر خدمتی بالاتر است و کشور را از یک بحران بزرگ نجات داد. قطعا اگر منافقین به کرمانشاه رسیده و با معارضان غرب تلفیق میشدند، جنگیدن با آنها سخت و زمانبر میشد؛ اما رزمندگان اسلام با کمک فوقالعاده پدافندهوایی اجازه تحقق این جریان را ندادند. ما پدافندیها افتخار می کنیم که در این عملیات نقش تعیینکنندهای داشتیم؛ در حالی که این عملیات برای بسیاری از افراد ناشناخته است.

* ماجرای سایت پدافندی که نظرکرده حضرت زهرا(س) بود

به یاد دارم آن زمان بهعنوان فرمانده گروه امیدیه در حال خدمت بودم، که از مرکز به من و دوستانم ابلاغ شد تا جهت دفاع از شهر آبادان به این شهر مراجعه کنیم. بدون فوت وقت با تعدادی از دوستان جهت راهاندازی سایت پدافندی «تبوک» وارد آبادان شدیم. در آن زمان فرماندار آبادان سید بزرگواری به نام آقای "جعفری" بود. از بدو ورود به آبادان بدون هماهنگی قبلی برای ایجاد بستر لازم جهت احداث سایت به دفتر فرماندار مراجعه کردیم؛ که با جلسهای متشکل از فرماندار و عدهای از افراد مواجه شدیم؛ وقتی خودم را معرفی کردم و گفتم که برای ایجاد سامانههای دفاع هوایی آمدهایم، دیدم که به ناگاه حال افراد حاضر در جلسه که حدود 20 نفر بودند دگرگون شده و با وضعیتی غیر قابل توصیف شروع به گریه کردند؛ من و دوستانم که از این جریان متحیّر شده بودیم، پس از اندکی تأمل از افراد حاضر در جلسه سوال کردیم که جریان چیست؟! در این اثنا یکی از حاضران رو کرد به ما و گفت: ما دیگر از دست بمبارانهای عراق عاجز شده بودیم؛ این بود که به حضرت زهرا(س) توسل کرده و از ایشان درخواست کمک کردیم؛ تا اینکه دیشب یکی از دوستان در رؤیای صادقه ایشان را میبیند که به او بشارت ارسال کمک را میدهند، و هنگامی که شما وارد شدید و موضوع تاسیس سایت را مطرح کردید، متوجه عنایت حضرت شدیم که باعث دگرگونی ما شد.

این جریان برای ما هم قوت قلب و تاییدی از سوی حضرت زهرا(س) بود؛ لذا به سرعت کار را آغاز کرده و خیلی سریع در ظرف 10 روز این سایت را در 7 کیلومتری شهر آبادان راهاندازی کردیم. آن زمان اطراف آبادان را آب فرا گرفته بود و فقط همین بخش از زمین خشک نزدیک آبادان وجود داشت، که ما سامانههای خود را در آنجا مستقر کردیم. واقعا این سایت نظرکرده و مورد عنایت بود، و امنیت خاصی را برای شهر آبادان بهوجود آورده بود. از ما همان روزهای نخست 10 تا 20 فروند هواپیمای دشمن را در این سایت شناسایی و سرنگون کردیم و در مجموع روزی نبود که 5 الی 6 فروند جنگنده را بر فراز این شهر منهدم نکنیم؛ لذا بهواسطه این سایت، ثباتی در منطقه حاکم شده بود.

سوال: در حین کار متوجه میشدید که این سایت مورد عنایت است و روند کارهای آن متفاوت از دیگر سایتها است؟

اجازه بدهید یک خاطره جالب از این سایت پدافندی برای شما تعریف کنم که شنیدنش خالی از لطف نیست، یک شبی من پایگاه امیدیه بودم. به من زنگ زدند که همین الان توپخانه عراق سایت را زیر آتش خود قرار داده است؛ چون شبها به خاطر ملاحظات امنیتی اجازه رفت و آمد نمیدادند و ایستگاه و جادههای منتهی به سایت را میبستند، لذا برای اینکه در جریان اتفاقاتی که در سایت در حال رخ دادن است قرار بگیرم شبانه به وسیله تلفن با فرمانده سایت در ارتباط و تا نزدیکی اذان صبح در حال کد دادن و کد گرفتن بودم؛ فرمانده سایت هر چند دقیقه یکبار خبر جدیدی میداد؛ مثلا میگفت رادار "پی اِی آر" ما مورد اصابت قرار گرفت. رادار تعقیب سایت از کار افتاد. یا اینکه ژنراتورهایمان خاموش شد، و خلاصه این روند همینطور تا پیش از اذان صبح ادامه داشت؛ که در آخر هم گفت فلانی! تمام تجهیزاتمان از بین رفت و دیگر سامانهای در سایت باقی نمانده.

من که وضعیت را بحرانی دیدم قبل از اذان صبح از محل استقرار به طرف ایستگاه راه افتادم و با سپیدی صبح به ایستگاه رابند آبادان رسیدم و در آنجا منتظر باز شدن جاده ماندم؛ وقتی که جاده باز شد به سرعت به داخل سایت رفتم و با تعجب دیدم که تمامی سیستمهای راداری و سامانههای موشکی صحیح و سالم هستند و هیچ راداری مورد اصابت قرار نگرفته است؛ شگفتزده و متحیّر تکتک دستگاهها را روشن کردم و از سالم بودنشان مطمئن شدم. اما هنگامی که به اطراف نگاه کردم متوجه شدم که چون زمین آن منطقه باتلاقی بود گلولههای توپ پس از اصابت به زمین در زمین فرو رفته و قیف انفجاری ایجاد میشد و موج ناشی از آن دستگاهها را یکی یکی از کار میانداخت؛ که فرمانده سایت به اشتباه فکر میکرد خود سامانه ها مورد اصابت قرار گرفتهاند، به هر صورت این هم یکی دیگر از شگفتیهای این سایت نظر کرده بود.