مسجد بسیجی یا بسیجی مسجدی

به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، مسجد به عنوان پایگاهی اسلامی نقش مهمی در تربیت، آموزش و ایجاد نزدیکی بین مسلمانان دارد. پایگاهی که همواره در روایات از آن به بزرگی یاد شده است. یکی از رسالت های پیامبر اکرم (ص) پس از دریافت وحی الهی و رسانیدن آن به مردم، ایجاد پایگاهی به نام مسجد بود تا مکانی برای عبادت و ذکر حق تعالی و تشکیل اجتماعات اسلامی و مردمی باشد.

بعد از آن بود که مسلمین در صفوف وحدت بخش نماز جماعات که در مساجد برگزار میشد، روح تربیت و نشاط را در جامعه به وضوح مشاهده کردند، به طوری که اینک بعد از گذشت قرنهای متمادی از ظهور اسلام، مسجد همچنان مرکز نشر معارف دینی و شکلگیری حرکتهای اجتماعی و از بنیادیترین سنگرهای اسلام برای ترمیم فرهنگ جامعه و تربیت دینی اجتماع به شمار میرود. در کشور ما به ویژه در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، مسجد مرکزی برای بسیج نیروهای مردمی، آموزش، سازماندهی و پشتیبانی نیروهای بسیجی و مردمی بوده که در این میان حضور جوانان در کنار سایر قشرهای مردم دیده میشود.

تأثیر مساجد در هدایت انسانها

مساجد به عنوان مرکز شکلگیری و سرچشمه فعالیتهای فرهنگی ـ اجتماعی، از دو ساحت مورد توجه قرآن کریم قرار گرفته است. ساحت اول، توجه ویژه به ساخت و تلاش در جهت آبادانی مساجد است و ساحت دوم، توجه به روح معنوی و مذهبی مساجد با مراقبت بر ابعاد باطنی آن. البته هر چند موضوعیت مکانهایی همچون مسجد به ایجاد تجمعات و به راه انداختن حرکتهای گروهی است، در عین حال نباید از اهمیت و توانایی مسجد در تقویت بُعد فردی افراد مسلمان نیز غافل شد. مسجد به عنوان مرکز عبادی مسلمانان، محل رویارویی انسان با حقیقت نفس شیطانی خود است. نمود این جنبه کارایی مسجد را میتوان در اعمال عبادیای چون اعتکاف به نظاره نشست که فرد با عزلتگزینی از اجتماع و با خلوت با خدای خویش، درصدد ارتقای سطح فکری و اخلاقی خود است. همین اعمال از آن جهت که ضامن سلامت روحانی تکتک افراد جامعه است، باعث جریان سازی فرهنگی در سطح وسیعی از اجتماع خواهد شد. حال میتوان تأثیر مستقیم و غیرمستقیم مسجد را در هدایت و مدیریت جریانهای فرهنگی دریافت. مسلمان مسجدی اگر شاخصههای مناسب یک دینمدار دغدغهمند را نسبت به باطن حرکات دینی در خود تقویت کند، میتواند با تأثیرگذاری در سطح وسیعی از جامعه، منشأ دگرگونیهای بزرگ فرهنگی باشد.

نقش مساجد در دگرگونیهای فرهنگی

یکی از مهمترین مراکز دینی که آثار آن در عرصه اجتماعی و فرهنگی بیش از سایر ادیان به چشم میخورد، مسجد است. دین اسلام نیز مانند همه ادیان، پیروان خود را به اجتماع در مکانی مخصوص دعوت میکند تا میان قلوب آنان ایجاد الفت نموده، آنها را برای جنبشهای فرهنگی و اجتماعی آماده سازد. این مکان در اسلام، مسجد نام دارد. آیات و روایات مختلفی که مؤمنان در آن به ساختن مساجد و رسیدگی به امور آن توصیه شدهاند، یکی از نمونههای این تشویقها و ترغیبهاست. دلیل این امر را میتوان نسبت مستقیم میان آبادی مراکز دینی و نیرومندی جنبشهای اجتماعی و فرهنگی عنوان کرد. به عنوان نمونهای بارز، میتوان فرهنگ سکولار را پس از کنارهگیری کلیسا از جامعه مسیحیت مد نظر قرار داد. به عبارت دیگر میتوان گفت که تعطیلی یک مرکز مذهبی باعث شد تا دین از صحنه زندگی اجتماعی کناره گیرد. در دنیای اسلام نیز میتوان ردپای این اثرگذاری را از ناحیه مراکز دینی در بسیاری از جنبشهای اجتماعی بزرگ یافت که در پرتو مساجد الهی به وقوع پیوستهاند. به طور مثال پس از هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه، ایشان در اولین اقدام، به انتخاب مکان و احداث مسجد در شهر مدینه به عنوان مقر حکومت و تبلیغ دین اهتمام ورزیدند. همچنین یکی از درخشانترین دورانهای مسجد در تاریخ اسلامی، دوران حکومت امیرالمؤمنین علی (ع) در مسجد کوفه است که نمادی از نیرومندی مسجد به عنوان یک مرکز مذهبی در مبارزه با فسادهای فرهنگی، اجتماعی و برقراری عدالت است. یکی از نکات قابل تأمل در مطالعه منابع قرآنی و روایی مربوط به مساجد، توجه خاص خداوند متعال به ساخت مساجد و آبادانی آنهاست. ساخت مساجد به عنوان مرکز نشر معارف دینی و شکلگیری حرکتهای اجتماعی، از بنیادیترین پیشنهادهای اسلام برای ترمیم فرهنگ جامعه و تربیت دینی یک اجتماع است.

بسیج مساجد

از آنجا که بدنه اصلی بسیج را مساجد و محلات تشکیل میدهد، سازمانی تحت عنوان سازمان بسیج مساجد و محلات به تصویب رسید و فعالیتهای خود را رسماً آغاز کرد. عمق بخشی به انقلاب اسلامی و مقابله با جنگ نرم از اهداف کلی تشکیل این سازمان است. این سازمان سیاستهایی هم چون بصیرت افزایی و ترغیب افراد به مشارکت در حماسه سیاسی، جذب حداکثری اعضای بسیج، عمق بخشی و ارتقاء کیفی حلقههای تربیتی صالحین، تعلیم و ترویج سبک زندگی اسلامی و نهادینه سازی آن در بین جامعه، توجه به آموزشهای نظامی (آموزش مقدماتی، آموزشهای گردان عاشورا، بیتالمقدس و...)، تأثیر جدی بر ناهنجاریها و آسیبهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توسعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را دنبال میکند.

نقش بسیج محلات و مساجد

مساجد امروز به عنوان یک پایگاه فرهنگی نقش مهمی در تبیین ارزشهای اسلامی در جامعه بر عهده دارند و بسیج و مساجد باید با پیوندی استوار و جاودانه، زمینه جذب هر چه بیشتر جوانان بسیجی را در مساجد فراهم کنند.

دشمنان کمر به تضعیف انقلاب و اسلام بستهاند، لذا همکاری بانیان مساجد با بسیج و روحانیت موجب معرفی بهتر فرهنگ و معارف اسلام و انقلاب به جامعه میشود بسیج با استفاده از فضای معنوی مسجد و زبان گویا و رسای روحانیان در تحقق آرمانهای انقلاب به سوی اهداف متعالی در حرکت است. مساجد پیوند دهنده حیات دین و جامعه اسلامی است بنابراین باید مورد توجه بیش از پیش قرار گیرند.

جذب جوانان به مسجد

متأسفانه در سالهای بعد از جنگ تحمیلی به خاطر سهل انگاری، نبود برنامه ریزی صحیح و بی اعتنایی به این سنگر اسلامی، مسجد در گرایش و جذب جوانان ضعیف عمل کرده است. امروزه با تغییر نیازهای نسل جوان و تحول روحیات آنها، نقش بارز مسجد به عنوان کانون تربیت دینی جوانان به روشنی مشخص میگردد. جوانی که امروزه در قرن ۲۱ به سر میبرد، جوانی است که با بحران هویت دینی و فرهنگی روبرو است و با هجمه فرهنگی بیگانگان دست و پنجه نرم میکند اینجاست که مسجد میتواند به روح پرسشگر و کنجکاو جوان پاسخی درخور و متناسب با نیازهایش بدهد و الگوی شایسته ای از دین و فرهنگ ایرانی – اسلامی به او معرفی کند.

از جمله موانع جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و گریز از مکانها و مراکز دینی که بارزترین دلایل بیعلاقگی به امور مذهبی و گرایش به پوچی و انحراف در بین آنها نیز محسوب میشود، فقدان جهان بینی مطلوب و نداشتن بینش صحیح در این خصوص میباشد. اگر باورها در انسان منفی، سراب گونه و غلط باشد، طبیعی است که اعمال و کردار مبتنی بر آن باورها صحیح، متکامل و سعادت آفرین نخواهد بود. حرکات، سکنات، کردار، کنشهای رفتاری و جلوه های عملی فرد، نمودی از باورهای درونی اوست، مثلاً کسی که خدا و معاد را باور داشته و در حقیقت انسانی وارسته و مؤمن است، ایمان و باورهای دینی و مذهبیاش حتی در ظاهر اعمال، رفتار، حرکات، سکنات، نگاه و برخوردهای او اثر میگذارد. برای نمونه از پوشش نامناسب و حضور در مجامع یا از ورود به مواضع اتهام و موارد احتمال لغزش و گناه می پرهیزد و خودداری میکند.

برنامه های فرهنگی مسجد در جذب جوانان و نوجوانان بسیار مهم و موثر است؛ و یکی از مشکلات امروز ما این است که ذوق و سلایق نوجوانان و جوانانی که معمولاً حضور فعالی در مسجد دارند، مورد توجه قرار نمیگیرد. با توجه به شرکت تعداد بیشماری از نوجوانان و جوانان در مساجد، لازم است، در اجرای برنامهها، سلیقه های آنان مد نظر قرار گیرد. اما برنامه ریزی سنتی موجب شده است تا نظرات و خواسته های این قشر نادیده انگاشته شود که این امر موجبات دلخوری و ناراحتی آنان را فراهم میسازد.

مسائل و مشکلات برنامه های فرهنگی، تبلیغی و دینی مساجد که باعث ایجاد فاصله بین جوانان و مسجد شدهاند عبارت است از:

1- متنوع نبودن برنامه های مساجد و نیز روشهای تبلیغ و در مقابل جذاب بودن برنامه های مراکز و اماکن تفریحی اجتماعی نظیر: باشگاههای ورزشی، کلوب ها، کافی نتها و...

2- اعمال روشهای خشک و مستبدانه در بعضی برنامهها و آموزشهای مذهبی و بهکارگیری شیوه های غلط تعلیمی و درخواست اطاعت کورکورانه و بی قید و شرط که موجب بی علاقگی و دلسردی از دین و مراکز دینی به خصوص مساجد در میان نوجوانان و جوانان میشود

3- حاکم بودن افکار عام نگر، همراه با اجرای برنامه های عامه پسند و سنتی که اینگونه برنامهها بیشتر مورد پسند بزرگسالان و سالخوردگان است

4- طولانی شدن برنامه های اجرایی مساجد، به ویژه سخنرانی و خطابه وعاظ، ائمه جماعات و مبلغین و نیز اقامه نماز و اجرای مراسم دعا و زیارت

5- حاکم نبودن روحیه جوان گرایی و تفکر جوانی و در نظر نگرفتن سلایق و نظرات جوانان، در برنامه ریزی فعالیتها توسط مدیریت مساجد

6- منطبق نبودن برنامه های مساجد با نیازهای فکری و فرهنگی جوانان و متناسب نبودن با شرایط زمان و مسائل مبتلا به روز جامعه

7- فقدان تجهیزات، لوازم و ابزار مناسب نرم افزاری مدرن و روز در مساجد (رایانه، وسایل آموزشی و کمک آموزشی و ...)

از انجا که مسجد به عنوان یک ظرفیت بزرگ تربیتی توانایی سازماندهی و تربیت اقشار مختلف را در تمام گروه های سنی دارد لذا اگر طرحهایی همچون ساخت سرای محله، فرهنگسراها و ... تحت نظارت مساجد و مدیریت مساجد صورت گیرد میتواند کمک بزرگی برای تربیت صحیح کودکان و نوجوانان و کاهش آسیبهای اجتمای و کمرنگ شدن نقش خانوادهها باشد.

 برخی شیوهها و راهکارهای عملی برای جذب نوجوانان و جوانان به مساجد :

1- احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانهها

2- نظافت و پاکیزگی مسجد

3- تصمیم گیری متمرکز برنامه ریزی منسجم

4- ایجاد امکانات فرهنگی ورزشی

5- استفاده از قاریان، مؤذنها و مداحان خوش صدا

6- بهکارگیری روش محبت

7- ترسیم چهره ای زیبا و جذاب از نمازگزاران و بیان ویژگیهای اخلاقی و رفتاری انسانهای مسجدی

8- بیان اهمیت و موقعیت والای مسجد

9- انعکاس فعالیتها

مسجد بسیجی یا بسیج مسجدی

امروز یکی از مباحث مهم در امر اداره مسجد یا بسیج این است که مسجد باید بسیجی باشد یا بسیجی مسجدی؟ مسجد به عنوان یک پایگاه اجتماعی و عبادی نقش مهمی در بسیج آحاد مردم در دفاع از انقلاب و نظام اسلامی دارد و از این رو یک مسجد بسیجی با همه اعضایش در خدمت نظام اسلامی است و بسیجی مسجدی گروهی از بسیجیان و اعضای بسیج هستند که در مسجد حضور دارند و دفاع از نظام و انقلاب را به شکل تشکیلاتی به انجام میرسانند. ما اکنون در دهه چهارم انقلاب برای مقابله با تهدیدها فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که مبتنی بر حوزه های جنگ نرم است نیازمند به یک نیروی مسجد بسیجی هستیم که مقام معظم رهبری آن را تمام توده های مردم میداند. بر این اساس مسجد به عنوان یک منبع هدایت فکری و دینی میتواند مرکز فرهنگی و سیاسی مردم شود و تمامی کارهای فرهنگی که اکنون در فرهنگسراها و سرای محلهها انجام میشود در مسجد انجام شود.

راهکارهای تقویت همکاری مسجد و بسیج

1- اتحاد مسئولین:از آنجایی که بسیج متشکل از نیروهای خداجوی جوان و نوجوان میباشد ارتباط مستمر ائمه جماعات و مسئولین بسیج میتواند به تقویت مسجد منجر شود.

2- برنامه های بسیج در مسجد باید در قالب افزایش ایمان و اعتقادات، آمادگی های دفاعی، جوانان و نوجوانان باشد و مسجد باید هم از لحاظ مکان و تقدس آن مورد توجه بسیج قرار بگیرد و هم اثرات معنویای که بر روحیه و بعد خداجویی بسیجان دارد.

3- بسیج قسمتی از نمای انسانی مسجد نیست بلکه شاکله اصلی و ایمانی مسجد را روح بسیج در برگرفته است. از این ائمه جماعات و هیات امنا باید به این نکته توجه کنند، که بسیج در مسجد رقیب نیست بلکه بسیج زمینه و فرصت است.

4- بسیج با استفاده از فضای معنوی مسجد و زبان گویا و رسای روحانیت در تحقق آرمانهای انقلاب میتواند به سوی اهداف متعالی در حرکت باشد، در این زمینه باید تلاشهایی صورت گیرد تا ارتباطات چهره به چهره تقویت شده و روحانیون و بسیجیان به سوالات و شبهات جوانان پاسخ داده شود.

5- اکنون که دشمن با جنگ نرم به مقابله با اعتقادات و باورهای ما آمده است مسجد میتواند محیطی مناسب برای ورود جوانان به جنگ نرم با دشمن باشد، و ما وظیفه داریم با برنامه ریزی از نیروهای جوان و نوجوان بسیجی مساجد برای خنثی سازی توطئه های دشمنان استفاده نماییم.

گزارش از: سید محمد مشکوة الممالک