گروه بین‌الملل دفاع‌پرس: با آغاز جنگ در نوار غزه از اکتبر ۲۰۲۳، تعدادی از کشورها و مهم‌تر از آن بخشی از افکار عمومی دنیا و شرکت‌های خصوصی نسبت به ادامه تعاملات تجاری، علمی و نظامی با اسرائیل تغییر رویه دادند و موجب ظهور موجی از تحریم‌ها علیه آن شدند.در این بین ترکیه نیز به واسطه فشارهای افکار عمومی در داخل و خارج ازاین کشور به تحریم ها پیوست و اعلام کرد که تا زمان پایان درگیری‌ها روابط اقتصادی خود با اسرائیل را کاهش خواهد داد. با این حال، بررسی آمارها و روندها نشان می‌دهد که تجارت ترکیه با اسرائیل، به رغم انتقادهای تند اردوغان، «افزایش یافته» است. ترکیه از چند روش مشخص برای حفظ روابط اقتصادی خود با اسرائیل استفاده کرده که بررسی آنها حائز اهمیت است.
تحریم‌ها و واقعیت‌ها
ترکیه در تاریخ ۲ می، تمام فعالیت‌های واردات و صادرات با اسرائیل را ممنوع و اعلام کرد که این تحریم تا زمانی که «آتش‌بس دائمی و کمک‌های انسانی در غزه تأمین نشود» ادامه خواهد داشت. این اقدام پس از مجموعه‌ای از محدودیت‌های تجاری هدفمند که در تاریخ ۹ آوریل صادر شده بود، انجام شد. این در حالی بود که تجارت بین دو طرف در سال ۲۰۲۳ به ۷ میلیارد دلار رسید و ترکیه پنجمین صادرکننده بزرگ به اسرائیل محسوب می‌شد. در سال 2023، بزرگ‌ترین صادرات ترکیه به اسرائیل آهن و فولاد بود، در حالی که واردات اصلی، محصولات نفتی تصفیه‌شده بودند. از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳، تجارت بین دو طرف تقریباً سه برابر شده است. در پایان این دوره، ترکیه به پنجمین تأمین‌کننده بزرگ کالاهای وارداتی به اسرائیل تبدیل شده و اسرائیل دهمین بازار بزرگ صادراتی ترکیه است. براساس گزارشی که توسط مجمع صادرکنندگان ترکیه برای دوره ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ منتشر شده، ترکیه به اسرائیل فولاد، محصولات صنعت خودروسازی، مواد شیمیایی، پوشاک آماده، برق و الکترونیک، سیمان، شیشه، سرامیک و محصولات خاکی، مبلمان، کاغذ و محصولات چوبی صادر کرده است. تجارت با اسرائیل به طور سنتی برای ترکیه بسیار سودمند بوده و این کشور سال 2023 از یک مازاد تجاری ۳.۹ میلیارد دلاری برخوردار بود.
از نظر وابستگی به واردات، اسرائیل به شدت به سیمان ترکیه وابسته است و واردات از ترکیه ۲۹ درصد از کل واردات سیمان اسرائیل در سال 2023 را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل بسیای بر این باور بودند که اگر تصمیمات دولت ترکیه در زمینه تحریم رژیم صهیونیستی اجرایی شوند، می‌توانند تأثیرات عملی بسیار زیادی داشته باشند. به عنوان مثال، سیمان و سایر مصالح ساختمانی از صادرات کلیدی ترکیه به اسرائیل محسوب می شوند که عدم صادرات آنها می‌تواند بر قیمت مسکن در اراضی اشغالی تاثیر مستقیم بگذارد. همین وضعیت برای کالاهایی مانند فولاد، آهن و وسایل نقلیه نیز صدق می‌کند. با این حال، گذر زمان نشان داد که اگر چه ترکیه در ظاهر اقدام به تحریم اسرائیل کرده اما در عمل همچنان به تعامل تجاری با آن ادامه می‌دهد. این امر در گذشته نیز مسبوق به سابقه بوده است. چنانکه با وجود اعلامیه‌های اردوغان مبنی بر تعلیق «روابط نظامی و تجاری» با اسرائیل پس از وقوع هر بحران، روابط اقتصادی ترکیه و اسرائیل در 20 سال گذشته به طور قابل توجهی گسترش یافته است. طبق آمار مؤسسه آمار ترکیه (TÜİK)، حجم تجارت دوجانبه از 1.41 میلیارد دلار در سال 2002 به 8.91 میلیارد دلار در سال 2022 افزایش یافته است که در آن، توازن تجاری همواره به نفع ترکیه بوده است. واقعیت آن است که پس از ۷ اکتبر، در حالی که لحن اردوغان در دفاع از حماس و محکومیت اقدامات اسرائیل، آتشین و غیرقابل سازش بوده؛ اما واقعیت‌های میدانی کنترل‌شده‌تر از آنچه که می‌توانست باشد، بوده است. از این رو روابط اقتصادی بین دو طرف، هرچند کاهش یافته؛ اما به طور کامل قطع نشده است.
نکته قابل توجه آن است که داده‌ها نشان می‌دهد کالاهای خاصی در سال جاری افزایش چشمگیری داشته‌اند. به‌عنوان مثال، صادرات فولاد به فلسطین در هشت ماهه اول سال، ۸۷۲۲ درصد افزایش یافته و از ۴۳۰ هزار دلار به ۳۷.۹ میلیون دلار رسیده است. تنها در ماه اوت، این افزایش ۱۲۵۴۳۷ درصد سال به سال بوده و از ۱۷۴۰۰ دلار به ۲۱.۸ میلیون دلار رسیده است.صادرات مواد شیمیایی در ماه اوت سال 2024 به ۳۳۸۸ درصد افزایش یافته و از ۴۲۸ هزار دلار به ۱۶ میلیون دلار رسیده است، در حالی که صادرات محصولات معدنی ۶۲۱۷۴ درصد افزایش یافته و به ۶.۲ میلیون دلار رسیده است. روندهای مشابهی نیز در صادرات آهن، میوه و سبزیجات و واحدهای تهویه مطبوع دیده شده است.
چرا واردات ترکیه برای اسرائیل اهمیت دارد؟
به دلیل نزدیکی جغرافیایی، هزینه‌های تولید رقابتی و محصولات باکیفیت، ترکیه در چند سال گذشته به عنوان صادرکننده مورد ترجیح اسرائیل شناخته شده است. علاوه بر محصولات و کالاهای اساسی مانند تخم‌مرغ، سبزیجات و منسوجات، ترکیه یکی از صادرکنندگان پیشرو محصولات با ارزش بالا مانند الکترونیک، آهن، پلاستیک و فولاد به اسرائیل است. در سال 2022، آهن و فولاد بالاترین مقدار صادرات ترکیه به اسرائیل را تشکیل دادند که ارزش آن به 1.19 میلیارد دلار رسید. در جایگاه دوم، وسایل نقلیه (562.98 میلیون دلار) قرار داشتند، و پس از آن پلاستیک (516.24 میلیون دلار) و تجهیزات الکترونیکی (384.59 میلیون دلار) قرار گرفته‌اند.پس از همه‌گیری کووید-۱۹، کسب‌وکارهای اسرائیلی شروع به جستجوی گزینه‌های تجاری جایگزین به جز چین کردند و این موضوع موجب جذابیت روزافزون تسهیلات ترکیه شد. شرکت پشتیبانی و زنجیره تأمین اسرائیلی، گاش ورلد واید، در مارس سال گذشته اعلام کرد که مزیت اصلی بازار ترکیه نسبت به چین این است که محصولات تولید شده در کارخانه‌های ترکیه «کیفیت بهتری» دارند.به گفته این شرکت، کارخانه‌های چین می‌توانند محصولات را در سطح بسیار بالایی تولید کنند، اما کارخانه‌های ترکیه محصولات با کیفیت بهتر و بادوام‌تری تولید می‌کنند. همچنین نزدیکی به تجار کمک می‌کند تا هزینه‌های حمل و نقل و زمان‌های بارگیری را کاهش دهند.
مسیرهای جایگزین
پس از تعلیق نمایشی تجارت دوجانبه بین ترکیه و اسرائیل، صادرکنندگان ترکیه و سایر کشورهای خارجی که سفارش‌های تأییدشده دارند، به مسیرهای جایگزین برای تحویل کالاهای خود به اسرائیل روی آوردند.«آنوج گولاتی» مدیرعامل یک شرکت بسته‌بندی مواد غذایی و ادویه‌جات مستقر در آمستردام، به نشریه «The National» گفت: «ما سفارش‌های تأییدشده‌ای از ترکیه و همچنین اسرائیل داریم.»وی افزود: «در حال حاضر محموله‌های ما در گمرک ترکیه هستند و ما در مورد وضعیت آن خیلی روشن نیستیم... ممکن است مجبور شویم به دنبال مسیرهای جایگزین از طریق مصر یا لبنان برای تأمین محصولات خود به اسرائیل باشیم.»رویترز با رئیس یک شرکت صادرکننده شکلات و شیرینی‌جات ترکیه که برخی از محصولات را به‌طور خاص برای بازار اسرائیل تولید می‌کند، صحبت کرد؛ بسته‌بندی این محصولات کاملاً به زبان عبری است. او گفت: «این یک ضرر بزرگ مادی برای ماست. شرکت‌هایی در اسرائیل وجود دارند که ما از آنها طلب داریم و به آنها بدهکاریم. وقتی تجارت متوقف شود، چه بر سر این مطالبات خواهد آمد؟»به هر روی، همان‌طور که جنگ اوکراین پس از تحریم‌های غربی بر روسیه نشان داده، راه‌هایی برای ادامه تجارت با اسرائیل از طریق کشورهای ثالث وجود دارد. چنانکه واردکنندگان اسرائیلی در حال بررسی واردات کالاهای ترکیه از طریق بنادر اسلوونی کپر یا لیوبلیانا در یونان هستند.
واقعیت آن است که تجارت بین ترکیه و اسرائیل، با وجود تصمیم آنکارا به توقف تجارت مستقیم با تل‌آویو از طریق کشورهای ثالثی مانند یونان ادامه دارد. آمارهای منتشر شده توسط مرکز آمار اسرائیل نشان می‌دهد که اسرائیل در ماه می، کالاهایی به ارزش ۱۱۶ میلیون دلار از ترکیه وارد کرده است. نکته قابل توجه آن است که مقامات اسرائیلی حتی از شرکت‌های ترکیه‌ای نمی‌خواهند که گواهی مبدأ خود را برای صادرات مجدد کالاها از طریق یونان اصلاح کنند؛ زیرا این کار هزینه‌ها را بیشتر می‌کند. بنابراین کالاها و محصولات ترکیه‌ای همچنان با واسطه به اسرائیل صادر می‌شوند. در این بین شرکت‌های فعال در حوزه صادرات، یونان را به دلیل نزدیکی به پایگاه صنعتی ترکیه و گزینه‌های حمل‌ونقل ارزان‌تر به اسرائیل، ترجیح می‌دهند. آمار نیز نشان می‌دهد که صادرات ترکیه به یونان در ماه های اخیر به ۳۷۵ میلیون دلار افزایش یافته که نسبت به سال گذشته، از رشد ۷۱ درصدی برخوردار بوده است.
بهانه‌های واهی
کسب‌وکارهای ترکیه علاوه بر صادرات از یونان و سایر کشورها به اسرائیل، روش دیگری را نیز برای تداوم روابط اقتصادی با رژیم صهیونی دنبال می کنند. به نحوی که صادرات خود به اسرائیل را از طریق گمرک‌های تحت کنترل فلسطینی‌ها انجام می‌دهند. با متوقف شدن تجارت مستقیم به دلیل اوضاع جنگ در غزه، این روش به عنوان راهی برای حفظ ارتباطات تجاری و صادرات محصولات ترکیه به اسرائیل به کار گرفته شده است. داده‌های منتشر شده نشان می‌دهد که اتحادیه صادرکنندگان ترکیه (TIM) افزایش قابل توجه ۴۲۳ درصدی در صادرات به فلسطین در هشت ماه اول سال ۲۰۲۴ را ثبت کرده است. این میزان از ۷۷ میلیون دلار در سال 2023 به ۴۰۳ میلیون دلار در سال 2024 افزایش یافته است.در ماه اوت این میزان به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده است. به نحوی که صادرات ترکیه به فلسطین در این ماه ۱۱۵۶ درصد افزایش یافته و از ۱۰ میلیون دلار در سال گذشته به ۱۲۷ میلیون دلار رسیده است. این امر نشان می‌دهد که روند استفاده ترکیه از فلسطین برای حفظ تجارت با اسرائیل در حال تسریع است.البته مقامات ارشد دولت اردوغان در این خصوص بیان می کنند که این کشور نمی‌تواند به‌طور کامل مقصد نهایی صادرات ترکیه را پیگیری کند. ضمن اینکه مدارک نشان می‌دهند که این صادرات به سمت فلسطین در حال حرکت است. با این حال مقامات ترکیه به خوبی می داند که صادرات به فلسطین تنها پوششی برای تداوم همکاری با رژیم صهیونیستی است. مسئله اصلی برای ترکیه این بود که در صحنه بین‌المللی علیه اسرائیل موضع‌گیری کند و آنها هنوز هم این موضع را حفظ می‌کنند، اما در عین حال به روش های مختلف، روابط اقتصادی خود با رژیم صهیونیستی را حفظ کرده‌اند.
انتهای پیام/
