گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: دولت اسلامی عراق و شام که به «داعش» معروف بود، گروهی تکفیری منشعب از القاعده است، که در سال ۱۳۹۲(۲۰۱۳ میلادی) در عراق اعلام موجودیت کرد و توانست بخش‌هایی از این کشور و سوریه را تصرف کند که نهایتا ۳۰ آبان ۱۳۹۶ با اعلام رسمی شهید «قاسم سلیمانی»، حکومت ظالمانه و خودخوانده‌اش سرنگون شد. بنیان‌گذار و اولین رهبر این گروه، «ابراهیم عواد ابراهیم بدری قرشی» یا «ابراهیم عواد ابراهیم علی محمد بدری سامرائی» بود که پیش‌تر با نام‌های «ابراهیم» و «ابودعاء» شناخته می‌شد و بعداً با نام «ابوبکر بغدادی» و در میان پیروانش با عنوان «امیرالمؤمنین الخلیفه ابراهیم» شهرت یافت.
ابوبکر بغدادی
** نطفه اولیه داعش
پایه‌های اولیه ایجاد داعش مربوط است به دوران پس از حمله نیرو‌های بین‌المللی به رهبری آمریکا به عراق و سقوط حکومت «صدام حسین» در بهار ۱۳۸۲ که همراه با القاعده، گروه «التوحید و الجهاد» به رهبری «ابومصعب زرقاوی» نیز فعالیت خود را در این کشور آغاز کرد. جماعت توحید که در سال ۱۳۷۸ تاسیس شده بود، در سال ۱۳۸۳ به شبکه القاعده پیوست و پس از آن به «القاعده عراق» معروف شد و با دولت عراق و نیرو‌های آمریکایی مستقر در آن می‌جنگید.
ابومصعب زرقاوی
گروه «التوحید و الجهاد»
القاعده عراق
رهبران داعش هدف کلان خود را احیای خلافت عنوان کرده و با تکفیر مسلمانان مخالف خود، حملات مرگبار بسیاری علیه آنان بخصوص شیعیان انجام دادند. تشکیلات کلی داعش از یک رهبر و یک شورای فرماندهی نظامی تشکیل می‌شد که اعضای شورای آن همه عراقی بودند چراکه «البغدادی» عضویت افراد با تابعیت غیر عراقی را در شورا نمی‌پذیرفت. تعداد اعضای شورای نظامی، بین ۸ تا ۱۳ نفر بود و فرماندهی آن را یک افسر عراقی به نام حَجی (حاجی) بَکر برعهده داشت.
فرماندهان درجه دوم به بعد اجازه دیدار با بغدادی و فرمانده شورا را ندارند و با آنها از طریق دیگر اعضای شورای نظامی در ارتباط هستند. داعش به مرور توانست با جذب طرفدار و عضو‌های جدید که بخشی از آنها در دیگر گروه‌های سلفی فعالیت می‌کردند، فعالیت خود را در غرب و شرق آسیا، شمال آفریقا و حتی اروپا گسترش دهد. پاییز ۱۳۹۳ شاخه این گروه در افغانستان و آسیای میانه با نام «دولت اسلامی ولایت خراسان» یا شاخه «خراسان» به‌وجود آمد که مسئولیت ده‌ها حمله را در این کشور بویژه علیه شیعیان هَزارِه به‌عهده گرفت.
القاعده عراق پس از کشته شدن «زرقاوی» در خرداد سال ۱۳۸۵ با چند گروه سُنی و بعثی ائتلاف کرد و «مجلس شورای مجاهدین» را تشکیل داد که مقر آن در استان سنی‌نشین «الانبار» که وسیع‌ترین استان عراق بود، قرار گرفت. در تاریخ ۲۱مهر همان سال، مجلس شورای مجاهدین به همراه چند گروه دیگر، ائتلاف «دولت اسلامی عراق» را تشکیل داد. «ابوایوب مصری» و «ابوعَمرو بغدادی» دو رهبر اصلی دولت اسلامی عراق بودند که در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۸۹ در عملیات ارتش آمریکا کشته شدند. دو ماه بعد «ابوبکر البغدادی» جایگزین آنها شد.
** اعلام موجودیت داعش
البغدادی بهار سال ۱۳۹۰ پس از ایجاد و گسترش «جبهه النصره» ـ گروه متحد القاعده در سوریه ـ اعلام کرد که این گروه در دولت اسلامی عراق ادغام شده و گروه دولت اسلامی عراق و شام تاسیس شده است ولی القاعده با این کار مخالفت کرد و او رابطه خود را با این سازمان قطع کرد. البغدادی در تیرماه ۱۳۹۳ در موصل، شمال عراق خود را خلیفه مسلمانان و از تبار «جعفر» معروف به «جعفر کذاب»، پسر امام هادی (ع) اعلام کرد و داعش را بنا نهاد. داعش از گروه‌هایی که خود را جهادی می‌خواندند، خواست تا هر کجا هستند با وی بیعت کنند. گفته شده نسب هاشمی او جعلی است و به این دلیل ایجاد شده که در دیدگاه اهل سنت، خلیفه باید از قریش باشد. دو رهبر بعدی داعش نیز خودشان را با لقب «هاشمی قریشی» معرفی کردند.
رهبر گروه داعش هنگام خطاب قرار دادن فرماندهانش نقاب می‌زد که باعث شده بود به او لقب «شیخ نامرئی» بدهند. نام او در فهرست ۱۰ نفره خطرناک‌ترین رهبران گروه‌های تروریستی قرار داشت. وی در ۵ آبان سال ۱۳۹۸ طی یک عملیات نیرو‌های ویژه آمریکایی در استان ادلب سوریه، پس از محاصره شدن جلیقه انفجاری‌اش را منفجر کرد و کشته شد؛ این نیرو‌ها همچنین رهبر بعدی داعش، «عبدالله قرداش» معروف به «ابوابراهیم الهاشمی القرشی» را نیز در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۴۰۰ در همان منطقه به قتل رساندند که گفته می‌شود رهبر فعلی داعش «ابوالحسن الهاشمی القرشی» است.
ابوابراهیم الهاشمی القرشی
** خروج داعش از ائتلاف با القاعده سوریه
«ابومحمد العدنانی» سخنگوی داعش با اعلام رسمی خلافت «البغدادی» گفت که وعده خدا تحقق پیدا کرده‌است! «البغدادی» سوریه را نیز جزو قلمرو فعلی خود دانست. «ایمن الظواهری» رهبر القاعده (از۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱) از وی خواست فعالیت‌های خود را در عراق متمرکز و از سوریه عقب‌نشینی کند لیکن «ابوبکر البغدادی» به دلیل سیطره بر چاه‌های نفت مناطق «دیرالزور»، «رقه» و شمال شرق سوریه، خود را بی‌نیاز از سازمان مرکزی القاعده دانست و گفت من میان حکم «ایمن الظواهری» و حکم خدا، خدا را اختیار کردم؛ ایمن الظواهر نیز اولین بار در فوریه ۲۰۱۴ به‌طور رسمی هرگونه انتساب داعش به القاعده را رد کرد.
ابومحمد العدنانی
«البغدادی» در اعلامیه‌های خود همواره به فتوا‌های «ابن تیمیه» استناد می‌کرد و خود را پیرو او می‌دانست. «ابن تیمیه» پدر معنوی همه گرو‌های جهادی است که با مرجعیت عقل به کلی مخالف بود، مگر اینکه در راستای تأیید نقل و احادیث باشد. «البغدادی» هرگونه تعامل با کفار و مشرکان را حرام و تفکرات اسلامی شیعیان را مردود و آنها را کافر می‌دانست. گروه‌های جهادی، برپایی حکومت دینی و اجرای شریعت اسلامی را وظیفه شرعی خود می‌دانستند. داعش به‌خاطر تفسیر و قرائت وهابی از اسلام، به خشونت‌گرایی ضد شیعیان و مسیحیان معروف بود و به همین دلایل با دیگر گروه‌های اسلام‌گرای سلفی از جمله جبهه النصره شاخه رسمی القاعده در سوریه نیز درگیر جنگ شد.
تصویر منتسب به «ابن تیمیه»
دولت اسلامی عراق و شام به عراق و سوریه منحصر نمی‌شد بلکه منظور از شام کشور‌های سوریه، اردن، لبنان، فلسطین اشغالی و بخش‌هایی از غرب و عراق و صحرای سینا بود. آنان با برگزیدن این نام، آرمان بازگشت به دوران اقتدار خلافت اموی را در سر می‌پروراندند، اما در اصل محدوده خلافت داعش و نقشه سیاسی این گروه کل سرزمین‌های اسلامی از غرب چین تا اندلس را شامل می‌شد. ساختار آنان یک ساختار جهانی و فراتر از مرزبندی‌های ملی است. در همین راستا گروه‌های سلفی از اندونزی تا مغرب با آنان بیعت کردند.
داعش در شهر‌های تحت سلطه خود از جمله «رقه» در سوریه، قوانین سختی را اجرا می‌کرد. دستان دزد‌ها در ملاء عام قطع می‌شد، هر روز اعدام‌های گروهی در خیابان رخ می‌داد و زن‌ها حتی اجازه مراجعه به پزشک نداشتند. داعش در سوریه بلافاصله دفاتری با عنوان «حسبه» راه‌اندازی کرد تا بر اجرای شریعت اسلام نظارت کند. دفاتر دیگری هم با نام «دعوا» راه‌اندازی شد تا ایدئولوژی داعش را تبیین و تبلیغ کند. نیرو‌های این گروه، عکسی را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند که نشان می‌داد داعش افرادی را که در مناطق تحت کنترل آنها در سوریه، روزه‌خواری کردند، در ملاء عام شلاق می‌زند.
هدف داعش گرفتن همه مناطق سیاه در نقشه بود.
بیشتر این مناطق در تاریخ تحت تسلط خلفای اسلام و بعد امپراتوری عثمانی بوده است
این گروه، هرگونه تجارت ساکنان شهر‌های تحت کنترل خود بدون اجازه و کنترل داعش را ممنوع اعلام کرد. در راستای مقرراتی که این گروه برای نحوهٔ حجاب اسلامی و لباس زنان وضع کرد، زنان موصل را تهدید کرد که در صورت عدم رعایت حجاب کامل و نپوشاندن تمام صورت خود، به شدت مجازات خواهند شد. داعش در بیانیه‌ای اعلام کرد شروطی که برای لباس و زینت زنان وضع کرده، تنها برای جلوگیری از فساد و خودنمایی آنان است و این محدودیت بر ضد آزادی آنها محسوب نمی‌شود، بلکه از ابتذال ممانعت می‌کند. در این بیانیه همچنین آمده بود هر کس این مقررات را رعایت نکند و باعث فتنه و فساد شود، بازخواست و به شدت مجازات می‌شود تا جامعه مسلمانان و دین حفظ شود.
** جغرافیای حضور داعش
بالاتر گفته شد که داعش در ابتدا منطقه وسیعی از سوریه و عراق را در اختیار داشت و هدف آن در قدم اول، تصرف تمام عراق و منطقه شامات بود، اما شبه‌جزیره عربستان و شمال آفریقا و اندلس تا خراسان بزرگ نیز در نقشه ترسیمی آنها وجود داشت که در نهایت متصرفات خود را از دست داد. داعش نخستین بار در خلال جنگ داخلی سوریه اعلام موجودیت کرد. این گروه با دیگر معارضان مسلح و گروه‌های جهادی مثل النصره درگیر شد. سپس به عراق نیز وارد شد و فعالیت خود را به آنجا نیز گسترش داد. داعش در سوریه در آوریل سال ۲۰۱۴ متحمل شکست‌هایی در مقابل جبهه النصره شد، اما در ژوئن ۲۰۱۴ موصل، دومین شهر بزرگ عراق را به تصرف خود درآورد.
داعش در عراق، ابتدا شهر فلوجه و سپس سامرا را گرفت. سپس وارد سه استان سُنی‌نشین الانبار، نینوا و صلاح‌الدین شد و تا نزدیکی بغداد رسید. این گروه با همکاری بعثی‌ها و فرماندهان ارتش در موصل، بزرگترین شهر شمال عراق، آن را با هیچ مقاوتی به تصرف خود درآورد. در فروردین ۱۳۹۴ تکریت مرکز استان صلاح‌الدین را از دست دادند، اما در اواخر اردیبهشت شهر «الرمادی» مرکز استان «الانبار» در عراق و «پالمیرا» در مرکز سوریه را اشغال کردند. نیرو‌های داعش تا خرداد سال ۱۳۹۴ بیش از نیمی از مساحت سوریه در تصرف حکومت اسلامی بود. متصرفات داعش عمدتاً در قسمت‌های بیابانی غرب این کشور بود. «الرقه» بزرگترین شهر سوریه بود که در کنترل داعش قرار داشت و پایتخت خلافت اسلامی داعش نامیده می‌شد.
داعش در سوریه در زمستان ۱۳۹۲شهر «الرقه» را در شمال سوریه تصرف کرد و آن را به‌عنوان مرکز خلافت خود برگزید. در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۷ «الرقه» از کنترل داعش خارج شد. این گروه در مناطق تحت سیطره خود به تخریب بنا‌های دینی و تاریخی رو آورد به طوری‌که در شهر موصل، زیارتگاه‌های حضرت «دانیال (ع)»، حضرت «یونس (ع)»، حضرت «یحیی بن قاسم (ع)»، «عون‌الدین بن حسن (ع)»، مسجد و بقعه «جرجیس» پیامبر (ع)، مسجد و زیارتگاه حضرت «شیث (ع)»، آرامگاه «ابن اثیر جزری»، زیارتگاه «شیخ فتحی»، زیارتگاه «شیخ ابوالعلا»، مسجد و زیارتگاه «قضیب البان موصلی» و در شهر تلعفر زیارتگاه «خضر الیاس (ع)»، زیارتگاه «سعد بن عقیل بن ابی طالب (ع)»، زیارتگاه «آر محمود» یا «آرماموط» از مشایخ صوفیه و در شهر محلبیه، بقعه «شیخ ابراهیم»، زیارتگاه «شیخ احمد رفاعی»، زیارتگاه منسوب به حضرت «زینب (س)» در شهر سنجار را تخریب کردند.
** گسترش سیطره داعش
بزرگترین موفقیت داعش در خارج از عراق و سوریه، در لیبی به دست آمد. شاخه داعش در لیبی در اکتبر ۲۰۱۴ با تصرف شهر «درنه» در شرق لیبی اعلام وجود کرد. این شاخه از فوریه ۲۰۱۵ شهر «سرت» را نیز در کنترل خود داشت. نوامبر ۲۰۱۴ بسیاری از جنگجویان عضو گروه انصار بیت‌المقدس با ابوبکر البغدادی بیعت کردند. این گروه در صحرای سینای مصر فعال است و در نوار غزه هم عملیات‌هایی را انجام می‌دهد و پس از الحاق به داعش خود را «ولایت سینای حکومت اسلامی» نامید، همچنین این گروه «تیموسلاو سالوبیک» گروگان کرواسی را در مرداد ۱۳۹۴ وقتی که داعش خواستار آزادی زنان مسلمان از زندان مصر بود، اما به نتیجه‌ای نرسید، سر برید.
تیموسلاو سالوبیک
گروه «بوکو حرام» که در کشور‌های غرب آفریقا به ویژه نیجریه فعال است نیز در مارس ۲۰۱۵ با ابوبکر البغدادی بیعت کرد و از آن پس با نام «ولایت غرب آفریقای حکومت اسلامی» شناخته شد.
گروه حکومت اسلامی عراق و شام شاخه دیگری را برای به کار گرفتن اعضای جدید در اردن تأسیس کرد که به گفته مسئولان این گروه هدف این شاخه جدید اعزام نیرو و همچنین ارسال سلاح به کشور‌های همجوار بود.
فردی به نام «ملا عبدالرئوف خادم» که به عنوان رهبر شورشیان داعش در افغانستان لقب گرفت، پس از مدتی فعالیت نیمه‌آشکار در مناطق جنوبی افغانستان کشته شد، البته برخی ادعا کردند وی به دست نیرو‌های نظامی آمریکایی کشته شده است. اولین رهبر داعش در افغانستان، «حافظ سعید اورکزی» بود که مرداد سال ۱۳۹۵ در ولایت «ننگرهار» بر اثر حمله هواپیما‌های بدون سرنشین خارجی کشته شد و پس از آن «عبدالحسیب لوگری» دومین رهبر داعش در افغانستان انتخاب شد که در «ولسوالی اچین ننگرهار» بر اثر حملات هوایی کشته شد که دولت افغانستان و وزارت دفاع آمریکا در تاریخ هفتم اردیبهشت کشته شدن وی را تأیید کردند. در جدیدترین اقدام، فردی که گفته می‌شد برادر «حافظ سعید» رهبر پیشین داعش در افغانستان است، به عنوان رهبر جدید این گروه در افغانستان تعیین شده است.
ملا عبدالرئوف خادم
** داعش خراسان
اما شاخه خراسان گروه داعش پاییز ۱۳۹۳ در مناطق مرزی و پشتون‌نشین شرق و جنوب شرق افغانستان و نزدیک مرز پاکستان اعلام ظهور و فعالیت کرد. «ابوبکر البغدادی» رهبر وقت داعش، پس از بیعت آنان، این گروه را دولت اسلامی ولایت خراسان معرفی کرد. ابتدا فعالیت این گروه در استان‌های «نَنگَرهار»، «زابل»، «خوست» و «کُنَر» بود و سپس عملیات‌شان به «کابل»، «مزار شریف» و حتی مرز‌های شمالی این کشور بخصوص «جوزجان» استانی با اکثریت جمعیت اُزبک و تُرکمن کشیده شد.
گفته شده اعضای اولیه شاخه خراسان، نیرو‌های فراری طالبان پاکستان بودند که به مناطق مرزی افغانستان پناه برده و دولت سابق این کشور برای فشار بر پاکستان، از آنان حمایت می‌کرد. این افراد ابتدا با اعضای القاعده و سپس داعش و اعضای تندروی طالبان آشنا شدند. اولین درگیری این گروه با طالبان، در آبان ۱۳۹۴ در استان ننگرهار گزارش شده که باعث شد بتوانند به تدریج ۴ شهر مرزی این استان را تصرف کنند. شاخه خراسانِ داعش مسئولیت ده‌ها حمله مرگبار به غیرنظامیان بخصوص شیعیان در مکان‌های عمومی، زیارت‌گاه‌ها، مساجد، مدارس، دانشگاه و مراکز آموزشی را برعهده گرفت که شامل دوره فعلی حکومت طالبان نیز می‌شود. برخی از گروه‌های مسلح آسیای میانه مانند جنبش اسلامی ازبکستان و حزب اسلامی ترکستان شرقی نیز با این شاخه داعش همکاری دارند.
موسسه «اقتصاد و صلح»
به گزارش موسسه «اقتصاد و صلح» که از ۲۰۰۷ به بعد گزارش سالانه در مورد تروریسم منتشر می‌کند، علاوه بر داعش شاخه خراسان (ISK)، شاخه‌های دیگر داعش یا دولت اسلامی یعنی داعش استان سینا (ISS) و داعش غرب آفریقا (ISWA)، نیز فعالیت تروریستی دارند. در گزارش ۲۰۲۲ این نهاد تصریح شده است که داعش غرب آفریقا از گروه‌های تروریستی فعال در کشور‌های مالی، بورکینافاسو، نیجریه و نیجر محسوب می‌شود.
داعش علی‌رغم شکست در کشور‌های عراق و سوریه همچنان خطرناک‌ترین و مرگبارترین گروه تروریستی در سطح جهان شناخته می‌شود. در گزارش سال ۲۰۲۳ این موسسه اشاره شده است که داعش در سال ۲۰۲۲ برای هشتمین سال متوالی مرگبارترین گروه تروریستی باقی مانده است، زیرا بیشترین حملات با بیشترین تلفات مربوط به داعش و شاخه‌های تابعه آن بوده است.
ادامه دارد ...
گزارش از حامد افروغ
انتهای پیام/ 112
