به گزارش خبرنگار اجتماعی دفاع پرس، مصرفگرایی یکی از معضلاتی است که شیوع آن در جامعه به افزایش شکاف اجتماعی، آلودگی های زیستمحیطی و تشدید رفتارهای غلط فردی و اجتماعی همچون اسراف منتهی خواهد شد.
امام خامنهای، رهبری معظم انقلاب نیز در سفری که به خراسان شمالی داشتند، در ارتباط با سبک زندگی اسلامی بیاناتی را فرمودند که بخشی از فرمایشات معظم له و طرح سئوالات ایشان معطوف به مصرفگرایی در جامعه می شد.
مصرفگرایی از نمونه پدیده های اقتصادی به شمار می رود که پس از انقلاب صنعتی رونق چشمگیری پیدا کرد و با شیب و سیر صعودی پدیده مذکور بخش ها و لایه های متعددی را درگیر خود ساخت.
به راستی چه دلایلی باعث ظهور و بروز مصرف گرایی می شود و چرا در میان برخی از لایه ها و طیف های اجتماعی این پدیده افتخاری محسوب می شود که گویی باعث برتری عده ای بر دیگری می شود؟ ریشه این تفکر نادرست و توهم گونه را در چه عامل و عواملی می توان جستجو کرد؟
در این گزارش تلاش می شود در گفتگویی با کارشناسان به سؤالات مذکور پاسخ داده شود؛ تا شاید درحد بضاعت، گامی در جهت زدودن این فرهنگ نادرست برداشته شود.
از فقدان زیرساختهای تولیدی تا افزایش قدرت خرید
رضا کاویانی صیف، جامعهشناس و آسیبشناس اجتماعی در گفتگو با خبرنگار دفاع پرس در تشریح علل ظهور و بروز این پدیده اجتماعی اظهار داشت: در شرایطی که زیرساخت های تولیدی با ضعف همراه است و تبلیغات برای فروش کالاها و محصولات تولیدی اعم از مصرفی، لوکس، تشریفاتی و... در جامعه افزایش می یابد، جامعه مستعد مصرف می شود و وَلَع خاصی برای تهیه و تامین کالاها و محصولات تولیدی در اذهان بخش هایی از جامعه شکل میگیرد.
وی افزود: در چنین شرایطی در صورت ارتقای توان و قدرت خرید مردم، به یکباره میل بسیاری برای مصرفگرایی نمود پیدا می کند و جامعه با موجی از خرید اقلام و کالاهای غیرضروری مواجه می شود که نتیجه آن مصرف گرایی، اسراف و مدیریت ناصحیح و غیر سازنده در هزینه کردهای خانوار خواهد بود.
کاویانی صیف گفت: ریشه اصلی مصرف گرایی را باید در متولیان و صاحب منصبان اقتصادی و سرمایه گذاری در کشورهای صنعتی و توسعه یافته جستجو کرد.
این جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی عنوان کرد: عمدتا هدف نهایی و غایی فعالان اقتصادی،کسب سود و منفعت است ودر چنین شرایطی تبلیغات و عرصه کالاهای پرزرق و برق ابزار و عاملی است که می تواند در افزایش میل و رغبت بازار مصرف به خرید و تهیه محصولات تولیدی موثر واقع شود.
وی افزود: جرقه مصرف گرایی ابتدا در کشورهای صنعتی کلید خورد و سپس جامعه هدف این پدیده به بازار مصرف کشورهای در حال توسعه متمرکز شد و به واقع هدفگذاری این جریان،همواره بر تبدیل کردن جامعه به ماشین مصرف استوار بوده تا در سایه آن به سودهای فزاینده،کلان و روز افزون مورد نظر خود دست یابد.
گرایش و میل روحی و روانی انسان به برتری جویی
هما صدقیان فرد، روانشناس و کارشناس امور اجتماعی در گفتگو با خبرنگار دفاع پرس عنوان کرد:اساسا میل به برتری جویی در بسیاری از انسان ها بصورت بالقوه وجود دارد و متعاقبا تلاش می شود تا برای دست یافتن به موقعیت مطلوب ترِ توام با تفوقِ بر محیط پیرامونی به نحو مطلوب تری تسهیل و تامین شود.
وی افزود: با رشد اقتصادی و صنعتی جوامع و گذار از جامعه سنتی به مدرنیته،تهیه کالا و محصولات متنوع و بعضا لوکس یکی از مولفه هایی محسوب می شود که به زعم برخی ها ضامن برتری فرد بر دیگران می شود.
این روانشناس و کارشناس امور اجتماعی گفت: یکی از دلایل و ریشه های اشرافی گری را باید در تقویت چنین تلقی، برداشت و روحیه ای جستجو کرد و تشدید این امر به تدریج جامعه را با چنان شکاف طبقاتی مواجه می سازد که توزیع ناعادلانه و نامتوازن ثروت جز لاینفکی از جامعه مصرف گرا و مصرف زده محسوب می شود.
وی افزود: به تعبیری می توان گفت شکاف طبقاتی،جز لاینفک یک جامعه و محیط مصرف گرا محسوب می شود و هر آنچه که بر نامتوازن بودن توزیع ثروت افزوده شود به همان میزان مصرف گرایی نیز تشدید خواهد شد.
صدقیان فرد عنوان کرد: درآمدهای کلانی که از طریق رانت های مختلف کسب می شود به دلیل اینکه بر تولید استوار نیست،به تبع مصرف گرایی را تشدید می کند و تشدید این امر با عوارض و تبعات ناخوشایندی برای جامعه محسوب می شود که زیرساخت های اقتصادی را با اضمحلال و نارسایی هایی جدی مواجه می سازد.
نقش دلالی و واسطه گری در شیوع مصرف گرایی
کاظم رضامند، پژوهشگر اقتصادی در گفتگو با خبرنگار دفاع پرس،بخش دیگری از عوامل موثر در شیوع و تشدید مصرف گرایی را ناشی از وجود حلقه های واسطه گری و دلالی قلمداد می کند.
وی در این خصوص عنوان کرد: در اغلب اوقات دلال و واسطه نه به کیفیت محصول،بلکه تنها به سود واسطه گری خود می اندیشد و در این راستا هر آنچه که با سود بیشتری همراه شود میل و رغبت بیشتری برای دلالی و واسطه گری آن ایجاد می شود.
رضامند گفت:عمدتا برای یک واسطه گر و یا دلال،تولید ملی و یا تولید داخلی معنا ندارد و به واقع می توان گفت یکی از موانع جدی در تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی وجود این پدیده مخرب در بخش هایی از اقتصاد کشور است.
این پژوهشگر اقتصادی عنوان کرد:همان طور که عرضه و تقاضا در رابطه ای متقابل با تاثیر پذیری و تاثیر گذاری دو سویه ای همراه و همنشین است،به همان میزان دلالی و واسطه گری با جامعه مصرف زده و مصرف گرا رابطه ای متقابل و دوسویه دارد و به واقع در جامعه مصرف گرا عرصه برای شیوع و بروز دلالی بیش از پیش فراهم می شود.
چه باید کرد؟
کارشناسان اجتماعی و اقتصادی راهکارهای متعددی را برای جلوگیری و مهار مصرف زدگی پیشنهاد می کنند که بخشی از آن معطوف به مسائل فرهنگی و اجتماعی می شود و بخش دیگر آن معطوف به عرصه ها و سیاست گذاری های اقتصادی می شود.
صاحبنظران معتقدند حضور فعال بخش های دلال و واسطهگر اقتصادی در جامعه ماشرایطی بوجود آورده است که حتی نظام اقتصادی را در مقابله با مفاسدی نظیر سرمایه گذاری های غیر تولیدی با مشکل مواجه کرده است.
بنابراین اگر سیستم بتواند سمت و سوی جامعه را به سمت تولید داخلی سوق دهد،قاعدتا می توان انتظار بهبود الگوی مصرف را داشت و این امر خطیر را فراهم و میسر کرد.
البته نباید از نظر دور داشت که اصلاح الگوی مصرف در نتیجه همگرایی و همسازی و همسویی بخش های متعدد سیاستگذاری در کشور اعم از اقتصاد،فرهنگ خانواده و...قابل حصول خواهد بود و در این عرصه نقش آموزش و فرهنگ از تمامی ارکان و وجوه دیگر برجسته تر خواهد بود.
قاعدتا در عرصه فرهنگی، آموزش صحیح و اصولی در دو نهاد خانواده و مدرسه نقش بسزایی را در این حوزه حساس ایفا می کند و به مدد فرهنگ و آموزش صحیح می توان الگوی صحیح مصرف، پرهیز از تجمل گرایی کاذب، اجتناب از اسراف و مدیریت بهینه مصرف بر مبنای نیاز موجود و نه احساس نیاز غیر معقولانه و توهمگونه را میسر ساخت و نتیجتا در راستای تحقق سیاستهای اقتصادی گامهای مثبت و سازندهتری را برداشت.
