گروه سیاسی دفاع‌پرس: هوش مصنوعی یکی از مهم‌ترین فناوری‌های قرن ۲۱ است که به‌سرعت در حال دگرگون کردن اقتصاد، امنیت و توسعه ملی کشورهاست به همین دلیل در دیدار اعضای دولت چهاردهم با رهبر معظم انقلاب اسلامی که ۶ شهریور ۱۴۰۳ صورت گرفت، معظم له با اشاره به اهمیت این فناوری، بر لزوم دستیابی به لایه‌های عمیق‌تر و ژرف‌تر در حوزه هوش مصنوعی تأکید کردند؛ بنابراین امروز توسعه هوش مصنوعی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت برای بقا و پیشرفت محسوب می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازار جهانی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳ به ۱۹۶ میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ این رقم به بیش از ۱.۸ تریلیون دلار افزایش یابد. در این میان، کشورهایی که به این فناوری مسلط شوند، نه‌تنها در اقتصاد، بلکه در حوزه‌های نظامی، امنیتی و اجتماعی نیز دست بالا را خواهند داشت. ایران، با وجود ظرفیت‌های علمی و انسانی گسترده، هنوز در مسیر تبدیل دانش به فناوری عملیاتی با چالش‌هایی مواجه است.
گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران در تولید مقالات علمی مرتبط با هوش مصنوعی در رتبه ۱۵ جهان قرار دارد، اما سهم کشور از بازار جهانی این فناوری کمتر از ۰.۱ درصد است، درحالی‌که چین و آمریکا بیش از ۷۰ درصد این بازار را در اختیار دارند.
رقابت در حوزه هوش مصنوعی در منطقه نیز شدت گرفته است. امارات متحده عربی با راه‌اندازی وزارت هوش مصنوعی و تدوین برنامه AI۲۰۳۱، قصد دارد به مرکز اصلی این فناوری در خاورمیانه تبدیل شود. عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری بیش از ۲۰ میلیارد دلاری و تدوین برنامه «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، سهم هوش مصنوعی در تولید ناخالص داخلی خود را تا سال ۲۰۳۰ به ۱۲.۴ درصد افزایش خواهد داد. ترکیه نیز با سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و ایجاد مراکز تحقیقاتی، به‌دنبال تقویت جایگاه خود در این حوزه است. این روند نشان می‌دهد که اگر ایران به‌طور جدی به توسعه هوش مصنوعی نپردازد، از رقابت منطقه‌ای عقب خواهد ماند و جایگاه خود را از دست خواهد داد، زیرا گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که این فناوری تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۵.۷ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی اضافه خواهد کرد به همین جهت کشورهایی که از این فرصت استفاده می‌کنند، قادر خواهند بود بهره‌وری اقتصادی خود را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهند.
در ایران، یکی از چالش‌های اساسی، بهره‌وری پایین در بخش‌های مختلف است؛ گزارش‌های سازمان بهره‌وری آسیایی نشان می‌دهد که بهره‌وری نیروی کار ایران حدود ۴۰ درصد کمتر از میانگین جهانی است؛ مشکلی که با استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی در فرآیند‌های صنعتی، خدماتی و تولیدی قابل حل است.
استفاده از هوش مصنوعی در تحلیل داده‌ها و بهینه‌سازی استخراج صنایع نفت و گاز می‌تواند بهره‌وری را تا ۲۵ درصد افزایش دهد و در بخش کشاورزی، کاربرد سیستم‌های هوشمند جهت مدیریت منابع آب و پایش زمین‌های زراعی، می‌تواند میزان تولید را تا ۳۰ درصد افزایش دهد و همچنین در حوزه حمل‌ونقل، هوش مصنوعی می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و کارایی را بالا ببرد.
با وجود این ظرفیت‌ها، توسعه هوش مصنوعی در ایران با موانع جدی مواجه است. یکی از چالش‌های اصلی، کمبود سرمایه‌گذاری است، چون کل سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری‌های نوین در ایران در سال ۱۴۰۲ کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار بوده است، درحالی‌که امارات بیش از ۲ میلیارد دلار و عربستان بیش از ۳.۵ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
البته تحریم‌های بین‌المللی نیز یکی از موانع مهم توسعه این فناوری در ایران است، زیرا محدودیت‌های تحریم باعث شده که ایران دسترسی محدودی به سخت‌افزار‌های پیشرفته، پردازنده‌های گرافیکی (GPU) و تجهیزات موردنیاز برای پردازش داده‌های هوش مصنوعی داشته باشد. علاوه بر این، مهاجرت نخبگان هم یکی دیگر از مشکلات جدی در این حوزه است. گزارش‌های بنیاد نخبگان نشان می‌دهد که سالانه بیش از ۱۵۰۰ متخصص ایرانی حوزه هوش مصنوعی جذب کشورهای دیگر می‌شوند. به عبارت دیگر درحالی‌که کشورهایی مانند ترکیه، امارات و عربستان برنامه‌های گسترده‌ای برای جذب نخبگان این حوزه دارند، ایران باید سیاست‌هایی برای حفظ و حمایت از استعداد‌های داخلی اجرا کند.
یکی از راهکار‌های توسعه هوش مصنوعی در ایران، همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. کشورهای همسایه ایران، ازجمله روسیه، چین و هند، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در این حوزه انجام داده‌اند و می‌توانند به‌عنوان شرکای استراتژیک برای توسعه فناوری در ایران مطرح شوند. همکاری ایران و چین در چارچوب برنامه «کمربند و جاده» می‌تواند منجر به انتقال فناوری‌های هوش مصنوعی به کشور شود و روسیه هم که تحت تحریم‌های غرب قرار دارد، می‌تواند یکی از شرکای کلیدی ایران در توسعه این فناوری باشد. توسعه همکاری‌های علمی و تحقیقاتی با کشورهای دوست، می‌تواند به تأمین تجهیزات، انتقال دانش فنی و افزایش توان رقابتی ایران در این حوزه کمک کند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مورد اشاره تأکید کردند که ایران باید در مسیر توسعه هوش مصنوعی با یک برنامه‌ریزی دقیق و حرکت سریع پیش برود لذا برخی از اقدامات ضروری در این زمینه شامل افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه استارتاپ‌های هوش مصنوعی، ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری مانند دیتاسنتر‌های ملی و ابررایانه‌های بومی، جلوگیری از مهاجرت نخبگان با ارائه مشوق‌های مالی و پژوهشی و گسترش همکاری‌های فناورانه با کشورهای منطقه است. همچنین، دولت باید با اصلاح قوانین و مقررات، مسیر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و فناورانه را تسهیل کند.
بنابراین هوش مصنوعی نه‌تنها یک ابزار اقتصادی، بلکه یک فناوری تحول‌آفرین در امنیت ملی، نظامی، پزشکی و مدیریت اجتماعی است. کشورهای پیشرفته، این فناوری را در تصمیم‌گیری‌های کلان سیاسی و اقتصادی خود به کار گرفته‌اند و از آن برای تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی بحران‌ها و افزایش کارآمدی سیستم‌های حکمرانی استفاده می‌کنند.
حال اگر ایران نتواند در این حوزه پیشرفت کند، نه‌تنها از رقابت جهانی و منطقه‌ای عقب خواهد ماند، بلکه در آینده‌ای نزدیک، در زمینه‌هایی مانند اقتصاد دیجیتال، امنیت سایبری و مدیریت کلان داده‌ها با مشکلات اساسی روبه‌رو خواهد شد. دولت، دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و نهاد‌های مرتبط باید با هماهنگی کامل، مسیر توسعه هوش مصنوعی را هموار کنند تا کشور بتواند از این فناوری برای رشد اقتصادی، امنیت ملی و بهبود کیفیت زندگی مردم بهره‌برداری کند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی همچنین بر این موضوع تاکید کردند که هوش‌مصنوعی در آینده در انحصار قدرت طلبان در خواهد آمد و گفتند «فرصت‌طلبان و قدرت‌طلبان دنیا در آینده یک آژانس هوش مصنوعی ایجاد می‌کنند و اجازه ورود کشورهای دیگر به برخی بخش‌ها و لایه‌های آن را نخواهند داد». در واقع اگر قدرت‌های بزرگ یک آژانس جهانی برای هوش مصنوعی ایجاد و دسترسی به بخش‌های کلیدی آن را محدود کنند، این می‌تواند به شکلی از انحصار فناوری و سلطه دیجیتال تبدیل شود.
چنین ساختاری نه‌تنها موجب تشدید نابرابری تکنولوژیک بین کشورها می‌شود، بلکه می‌تواند ابزار مهندسی ژئوپلیتیکی برای کنترل جریان اطلاعات، امنیت سایبری و حتی اقتصاد جهانی باشد. در چنین شرایطی کشورهایی که به دنبال استقلال در حوزه فناوری هستند، باید با سرمایه‌گذاری در توسعه بومی هوش مصنوعی و ایجاد ائتلاف‌های فناورانه مستقل از وابستگی به این ساختارهای انحصاری جلوگیری کنند.
انتهای پیام/381
