به گزارش دفاع‌پرس از خراسان رضوی، یکی از عرصه‌هایی که هنوز به‌درستی در ادبیات مقاومت و انقلاب اسلامی تبیین نشده، نحوه تأثیرگذاری گفتمان امام خمینی (ره) در اردوگاه‌های اسارت است. اردوگاه‌هایی که در ظاهر، بیرون از قلمرو سیاسی و جغرافیایی انقلاب بودند، اما در عمل، به یکی از پایدارترین حوزه‌های بازتولید آن تبدیل شدند. رمز این پدیده، افزون بر انگیزه فردی آزادگان، در ساختار معنایی و فکری‌ای بود که گفتمان امام در ذهن و زبان آنها مستقر کرده بود.
امام خمینی (ره)، پیش از آنکه رهبر سیاسی یک انقلاب باشد، معمار یک منظومه معنایی نوین در تاریخ شیعه معاصر بود. منظومه‌ای که مفاهیمی، چون جهاد، اسارت، شهادت، عزت، ولایت، استکبار، امت، مسئولیت و انتظار را از درون سنت اسلامی استخراج کرد، در دستگاه مفهومی خود بازتعریف نمود و آنها را به مفاهیم مولد در عرصه‌های واقعی زندگی بدل ساخت. در این بازتعریف، اسارت یک وضعیت صرفاً منفعلانه یا تراژیک نبود، بلکه صحنه‌ای از مبارزه، مقاومتی خلاقانه، و حتی تربیتی چندلایه قلمداد می‌شد.
این دستگاه مفهومی، پیش از آنکه به اردوگاه‌ها برسد، در جبهه‌ها نهادینه شده بود. اما شگفت‌انگیز آن است که در شرایط بسیار متفاوت و حتی متضاد اردوگاه‌ها-یعنی در انزوا، انقطاع از اخبار، فشار روانی، گرسنگی، تحقیر سیستماتیک و بی‌سرانجامی ظاهری زمان-همچنان زنده ماند و کارکرد خود را از دست نداد. چگونه ممکن است یک منظومه معنایی در چنین محیطی کارآمد باقی بماند؟ پاسخ را باید در دو ویژگی گفتمان امام جست‌و‌جو کرد: ساختار معنابخش بودن آن، و ظرفیت خودتولیدی آن.
نخست، گفتمان امام خمینی (ره)، صرفاً یک مجموعه دستورالعمل یا توصیه اخلاقی نبود، بلکه جهان‌بینی بود که به فرد امکان می‌داد در هر وضعیت، معنایی متعالی بیابد و خود را در افق مسئولیت تاریخی جای دهد. همین امر موجب شد که اسارت، برای بسیاری از آزادگان، به فرصتی برای پالایش، بازاندیشی، و بازآفرینی هویت انقلابی بدل شود. دوم، این گفتمان، به دلیل بنیاد‌های درونی و ایمانی‌اش، حتی بدون نیاز به پشتیبانی سازمانی و رسانه‌ای، توسط خود افراد بازتولید می‌شد. همان‌گونه که امام بار‌ها گفته بود، این انقلاب «صاحب» دارد؛ این جمله، در فضای اردوگاهی معنایی عمیق‌تر می‌یافت: امید، افول نمی‌کرد، چون معنا وابسته به نشانه‌های مادی نبود.
تحلیل خاطرات آزادگان نشان می‌دهد که مفاهیم کلیدی گفتمان امام چگونه به ابزار‌هایی برای نجات روانی و سازمان‌دهی درونی تبدیل شدند. مفاهیمی، چون «حفظ حیثیت نظام»، «نمایندگی انقلاب»، «پاسداری از ارزش‌های اسلامی»، و «وفاداری به ولایت»، به‌تدریج تبدیل به اصول عملیاتی شدند که زندگی روزمره در اردوگاه‌ها را شکل می‌دادند. حتی در مواقعی که آزادگان تحت شدیدترین شکنجه‌ها قرار می‌گرفتند، واکنش‌های آنها برخاسته از نوعی تحلیل گفتمانی بود، نه واکنش احساسی صرف.
آزادگان پایداری کردند، چون قوی بودند؛ قوی‌تر شدند، چون در منظومه‌ای فکری قرار داشتند که رنج را مقدس، اسارت را مسئولیت، و مبارزه را پایان‌ناپذیر می‌دید.
مسئله اسارت باید نه به‌عنوان حاشیه‌ای بر متن دفاع مقدس، بلکه به‌عنوان صحنه‌ای یگانه از تبلور عمیق‌ترین لایه‌های فکری انقلاب اسلامی تحلیل شود.
مؤسسه پیام آزادگان، بر اساس رسالت پژوهشی خود، بر این باور است که تنها با مطالعه گفتمانی این تجربه، می‌توان به درک دقیق‌تری از پیوستار بین رهبری فکری امام خمینی (ره) و مقاومت درونی آزادگان رسید. این مطالعه نه یادبود است و نه نوستالژی، بلکه ضرورتی علمی برای فهم سازوکار‌های فرهنگی ماندگاری انقلاب اسلامی در محیط‌های بحرانی است.
انتهای پیام/
