گروه ساجد دفاع‌پرس: عملیات «رمضان» نخستین عملیات برون‌مرزی جمهوری اسلامی ایران در دوران هشت سال دفاع مقدس و سرآغاز مرحله‌ای نوین در جنگ و کشاندن آن به خاک عراق بود؛ عملیاتی که در اواخر خرداد سال ۱۳۶۱ طرح‌ریزی شد و در شب چهارشنبه مورخ ۲۳ تیر سال ۱۳۶۱، بعد از گذشت ۵۰ روز از فتح خرمشهر، با رمز «یا صاحب الزمان (ع) ادرکنی» در چهار محور و پنج مرحله با مشارکت سه قرارگاه فجر، فتح و نصر، زیرنظر قرارگاه مرکزی مشترک کربلا به اجرا درآمد.
فرماندهان عملیات رمضان را تعیین‌کننده سرنوشت جنگ تلقی می‌کردند و انتظار آن بود تا با اجرای موفقیت‌آمیز آن، ایران دست بالا را به‌عنوان پشتوانه مذاکرات سیاسی پیدا کرده و بتواند دولت عراق را وادار به پذیرش شرایط ایران در خاتمه دادن به جنگ کند؛ اما به‌دلایلی نظیر اطلاعات ناقص، عجله در طرح‌ریزی، کاستی‌های مهندسی، گرمای شدید هوا و نداشتن انعطاف در اداره عملیات و جابه‌جایی نیروها، آمادگی ارتش عراق و عدم غافلگیری، غرور حاصل از پیروزی در عملیات إلی‌بیت‌المقدس و عدم تغییر اساسی در تاکتیک‌ها، تضعیف انگیزه‌ها، تصرف نادرست ایران از وضعیت ارتش عراق و جنگیدن دشمن در زمین خود، با ناکامی مواجه شد.
عملیات رمضان البته کامیابی‌هایی هم به همراه داشت و رزمندگان ایرانی توانستند ضمن انهدام بخشی از قوا و تجهیزات دشمن و گرفتن تلفات از آن، حدود ۲۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران را آزاد و ۸۰ کیلومتر مربع از خاک عراق را نیز تصرف کنند. در این راستا، تیپ‌های ۹۶، ۱۲، ۴۳ پیاده و نیز تیپ ۸۸ مکانیزه و تیپ ۵۵ مختلط ارتش بعث تا حدودی منهدم شدند و حدود ۶ هزار و ۴۰۰ نفر از نیروهای آن نیز کشته و زخمی شدند و ۱۳۱۵ نفر از نیروهای ارتش بعث نیز به اسارت درآمدند.
سندی که در ادامه مشاهده می‌کنید، تجزیه و تحلیل مقدماتی عملیات رمضان در سال ۱۳۶۱ توسط سرهنگ توپخانه ستاد «احمد احمدی» است که توسط سرهنگ توپخانه ستاد «هوشنگ نوابی» و سرهنگ زرهی ستاد «هوشنگ بهرامی» بررسی شده است.
بسمه تعالى
عملیات رمضان (کربلا ۴) بررسی و تجزیه و تحلیل
۱. کلیات
پس از عملیات غرورآفرین عملیات بیت‌المقدس (فتح خرمشهر) که از اول اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه ۱۳۶۱ انجام گردید و حدود ۱۹۰۰۰ اسیر و ۳ لشکر دشمن نابود شد، به‌طور کلی توان رزمی ارتش عراق در هم شکست و به تمام کشور‌های جهان به‌خصوص کشور‌های عربی، متوسل شد؛ به‌طوریکه کشور‌های عربی پیشنهاد نمودند که مبلغ ۵۰ میلیارد دلار به ایران پرداخت کنند تا جنگ را خاتمه دهد؛ ولی امام در جواب اعلام فرمودند ما احتیاج به امانه نداریم و ما می‌خواهیم که جنایات صدام محکوم گردد و مردم مظلوم عراق از زیر سلطه این جنایت‌کاران بیرون آیند؛ لذا مرحله سوم طرح عملیاتی «کربلا ۳» به‌نام رمضان در ۲۲ تیرماه اجرا گردید و ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک عراق به‌دست رزمندگان پرتوان ایران آزاد گردید؛ ولی به‌علت عدم وجود مواضع پدافندی مناسب و وجود موانع مختلفی که ارتش عراق به‌جای پرسنل، جایگزین نوار مرزی نموده بود، کلیه یگان‌ها نتوانستند به هدف‌های خود دست یابند و برای جلوگیری از طفات احتمالی که در اثر اجرای آتش‌های انبوده دشمن که آن‌هم در اثر کمک‌های بی‌دریغ کشور‌های منطقه بود، یگان‌ها ضمن وارد کردن تلفات و خسارات فراوان به دشمن، به مواضع پدافندی مناسب عقب‌نشینی نمودند. (در مراحل مختلف عملیات رمضان، در حدود ۵۰۰ تانک و نفربر با تائید عکس هوایی از دشمن، منهدم گردید).
۲. ایمان و اعتقاد
اثرات ایمان و اعتقاد و تقوای رزمندگان اسلام در عطیات رمضان، بسیار وسیع و عمیق است که نمی‌توان آن را در چند سطر خلاصه نمود و به‌طور کلی پس از سقوط خرمشهر و محاصره آبادان به‌وسیله ارتش عراق و فرمان رهبر انقلاب، یک حالت اعتقادی برای رزمندگان ما پیدا شد، و ضمن اینکه شکست حکومت عراق باعث شکست امپریالیسم شرق و غرب در مقابل جنبش‌های رهایی‌بخش ملل مستضعف جهان نیز بود. این موضوع اساس ایمان و اعتقاد کلیه افراد ملت ایران اهم از رهبران سیاسی و مذهبی و نظامی و کلیه رزمندگان ما بود و همین ایمان مطلق در نبرد، قدرت و توانایی رزمندگان را افزایش داد.
۳. بررسی و چگونگی کاربرد اصول جنگ در عملیات رمضان
الف - اصل هدف
(۱) بیرون راندن نیروهای دشمن به پشت مرز‌های بین‌الملی و آزاد ساختن سرزمین‌های عراق به‌دست رزمندگان و نجات مردم تحت ستم عراق از زیر سلطه بعثیون و نشان دادن برتری قدرت نظامی و سیاسی و اجتماعی حکومت اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس و سایر نقاط جهان و نشان دادن ضعف ارتش عراق و بالاخره تثبیت حاکمیت غیرقابل انکار چند هزار ساله ملت ایران در منطقه خلیج فارس و آبراه اروندرود یکی از هدف‌های عمده استراتژیکی است.
(۲) هدف‌های تاکتیکی عملیات رمضان و پاک کردن خاک میهن اسلامی ایران از وجود نیروهای اشغال‌گر و تصرف و تامین خط مرز و دور کردن سرزمین‌های جمهوری اسلامی از زیر آتش توپخانه دشمن؛ زیرا طبیعت جنگ با جنگ‌افزار‌های آتشین چنین است که جنگ در خاک هر کشوری جریان یابد، صرف نظر از نتیجه نهایی جنگ، ویرانی‌های جنگ و کلیه خسارات مالی و جانی در مناطق مسکونی به کشوری که اراضی آن اشغال شده، وارد میگردد و ارتش عراق نیز بدون هیچگونه رعایت اصول انسانی و قوانین بین‌الملی، مناطق مسکونی کشور ما را مورد بمباران و گلوله‌باران قرار می‌دهد؛ پس باید نیروهای عراقی آن‌قدر عقب رانده می‌شدند که حداقل شهر‌ها و مناطق مسکونی نزدیک مرز از برد توپخانه‌های عراقی خارج گردد و هیچگونه جنبه توسعه‌طلبی در این اصل وجود ندارد.
ب - اصل تعرض
دولت و ملت ایران به‌خوبی آگاه بود که مذاکره سیاسی با دشمنی که همه‌روزه شهر‌ها و دهات و مردم مستضعف ما را گلوله‌باران می‌نمود و قسمت‌های زیادی از کشور در ا شغال اوست، جز حرف زدن از موضع ضعف و قبول اجباری شرایط اشغال‌گر، نتیجه‌ای نداشت و تنها راه محو آثار تجاوز و رسیدن به یک صلح، پایدار و عادلانه و شرافتمندانه موقعی بارز می‌شود که با عمل متقابل نظامی، متجاوز را از سرزمین‌های اشغالی عقب رانده شوند و یا منهدم گردند.
پ - اصل مانور
در جریان عملیات رمضان که در ادامه عملیات بیت‌المقدس اجرا گردید، نیروهای مسلح ما متناسب با ایجاد وضعیت و عکس‌العمل دشمن، مانور‌های بسیار مناسبی با بهره‌گیری از حداکثر امکانات موجود اجرا کردند و با تغییرات مناسب در سازمان و گسترش و ماموریت قرارگاه‌ها داده شد.
ت - اصل وحدت فرماندهی
پس از ترکیب مقدس سپاه پاسداران و ارتش و نیاز جبهه‌ها به پرسنل زیاد، به‌خصوص پرسنل بسیج و سپاه، باعث پیشرفت در کلیه عملیات جنگی گردید. در عملیات رمضان مانند عملیات بیت‌المقدس از سیستم دو فرماندهی استفاده شد؛ چنانچه طرح‌ها و دستورات عملیاتی و دستورات مهم دیگر قرارگاه «کربلا ۳» با امضای فرماندهی نزاجا و فرمانده سپاه پاسداران صادر شد و در رده لشکر‌ها نیز ترکیبی از یگان‌های سپاه و ارتش چهار قرارگاه قدس – فتح – فجر - نصر تشکیل شد و فرماندهان لشکر‌های سپاه و ارتش مشترکاً دستور صادر می‌کردند و در رده‌های تیپ و گردان نیز به‌همین نحو عمل می‌گردید و به‌علت رابطه قلبی و معنوی که بین فرماندهان موجود بود، سبب گردید دوگانگی ظاهری فرماندهی مشکلی به‌وجود نیاورد.
ث – اصل تمرکز قوا
برای اجرای عملیات رمضان، نیروهای مشروحه زیرین در منطقه عملیات متمرکز گردیدند:
(۱) قرارگاه قدس شامل لشکر ۱۶ و تیپ ۴۰ سراب، تیپ ۵۸ و لشکر ۱ سپاه پاسداران.
(۲) قرارگاه فتح شامل لشکر ۹۲ و لشکر ۳ سپاه پاسداران.
(۳) قرارگاه نصر شامل لشکر ۲۱ حمزه و لشکر ۵ سپاه پاسداران.
(۴) قرارگاه فجر شامل لشکر ۷۷ و لشکر ۷ سپاه پاسداران.
(۵) لشکر ۳۰ سپاه پاسداران به‌صورت یگان‌های جزء با یگان‌های سپاه ترکیب شد، با توجه به استقرار یگان‌های یاد شده بالا، حداکثر نیروهای رزمی ما در منطقه عملیات رمضان مستقر شدند؛ بنابراین اصل تمرکز قوا در حد توانایی نیروهای مسلح ما در عملیات رمضان رعایت گردید؛ ولی نداشتن یک احتیاط مناسب و قوی در زمان معین، تنها مشکلی بود که باعث عدم موفقیت کامل گردید.
ج - اصل صرفه‌جویی قوا
با توجه به مفهوم نظامی، این اصل که عبارت از به کار بردن نیروهای کمتر در جبهه‌های کم اهمیت‌تر و تمرکز نیروهای بیشتر در جبهه‌های مهم‌تر می‌باشد، این اصل به نسبت وسعت زیاد جبهه خوزستان و اهمیت حیاتی نتیجه رمضان به نحو مطلوب رعایت گردید و از نظر توان رزمی نسبی نیروهای ایران و عراق و با توجه به اینکه ۴ لشکر ارتشی و ۵ لشکر سپاه در عملیات رمضان وارد عمل شدند و با در نظر گرفتن تعداد یگان‌های دشمن که قبلا اعلام گردید، ضمناً به نظر می‌رسد که اصل صرفه‌جویی در قوا به‌خوبی در نظر گرفته نشده؛ ولی با توجه به اهمیت هدف‌های انتخابی و دور نمودن شهر‌های ما از زیر آتش مستقیم توپخانه دشمن و جابه‌جایی سریع نیروهای دشمن، به‌کاربردن نیروهای ما منطقی بوده است.
چ - اصل غافلگیری
به‌طورکلی در تمام عملیات انجام شده به‌علت شرایط خاص که در روش آمادگی نیروهای مسلح ما به‌خصوص پرسنل بسیج وجود داشت، احتمال حمله نیروهای ما در هر جبهه از روز‌ها و هفته‌های قبل کشف و مشخص می‌شد و حتی در بعضی از رسانه‌های گروهی دنیا اعلام می‌گردید و گزارشات تلویزیونی در موارد اعزام نیروهای بسیج به جبهه‌ها، خود دلیل این مسئله است؛ ولی در جزئیات طرح، امکان رعایت اصل غافلگیری وجود داشت. مسئله دیگری که باعث موفقیت در کلیه عملیات شده و اصل غافلگیری به‌طور کامل اجرا شده، اجرای عملیات در شب بوده است.
ح - اصل سادگی
در عملیات رمضان از سادگی خاصی برخوردار بود و کلیه یگان‌های اجرای تا پائین‌ترین رده از ماموریت‌های محوله و نحوه اجرای آن آگاهی داشتند؛ تنها مشکل عکس‌العمل دشمن در حین اجرای عملیات بود که ادامه عملیات با مشکلات تغییر می‌نمود.
خ - اصل تأمین
در عملیات رمضان به‌علت عدم وجود یک احتیاط قوی و مناسب و وجود موانع مختلف مصنوعی که از مدت‌ها قبل توسط دشمن در منطقه عملیات احداث گردیده بود، تأمین کافی برای یگان‌های تکور فراهم نگردیده بود. تفرقه و عدم تمرکز عده‌ها در محل‌های مناسب رعایت نگردید بود و این نارسایی در مورد یگان‌های بسیج بیشتر بچشم می‌خورد. تأمین ارتباط و مخابرات در عملیات رمضان خوب بود و اکثر مکالمه با کد و معرف انجام می‌گرفت؛ ولی متاسفانه در آخر عملیات به‌علت عدم الحاق یگان‌ها با یکدیگر، اکثر مطالب و مشکلات به‌صورت کشف مطرح می‌گردید.
۴. هم‌آهنگی
الف – هم‌آهنگی بین رده‌های مختلف فرماندهی
برای حصول به حداکثر هم‌آهنگی، شور‌های ستادی مکرری با حضور فرماندهان لشکر و تیپ و دیگر پرسنل مسئول تشکیل یافت و در این شورا‌ها مشکلات و نارسایی‌های هر یگان مطرح و نحوه برطرف نمودن آنها مشخص می‌گردید. این عوامل با هم‌آهنگی و همکاری متقابل و اعتقاد به یک هدف مشترک انجام می‌شد.
ب – هم‌آهنگی بین نیروهای نظامی و سایر رزمندگان
هرچند پرسنل نظامی از افسران و درجه‌داران دوره‌دیده و تجربه‌دار تشکیل می‌شدند و در عوض پرسنل سپاه و بسیج را نیروهای مردمی دارای آموزش‌های کوتاه و بدون تجربه با سن بین ۱۴ تا ۷۰ سال بودند، قاعدتاً نبایستی بین این دو گروه هم‌آهنگی حاصل گردد؛ ولی با طرح ادغام نیروها و با حسن تفاهم بین فرماندهان نظامی و بسیج و نیروی ایمان و اعتقاد به خداوند متعال، تا حدودی هم‌آهنگی بین رزمندگان ایجاد گردید.
۵. پشتیبانی‌های مردمی
الف – پشتیبانی‌های آمادی
(۱) اعزام کاروان‌هایی از شهرستان‌ها به جبهه‌ها و ارسال مواد غذایی – پوشاک و مصالح ساختمانی و وسایل مهندسی.
(۲) کمک‌های مالی مردمی.
(۳) ارسال تدارکات طبقه ۶.
(۴) ارسال پتو، پوشاک و رختخواب و پشه‌بند.
(۵) توزیع نشریات و کتاب و پوستر در سنگر‌ها.
(۶) ارسال دام به جبهه‌ها.
(۷) تغذیه اسرا و اسکان آنها با همکاری یگان‌های نظامی.
ب – پشتیبانی‌های ترابری
(۱) ارسال تعدادی آمبولانس – مینی‌بوس - اتوبوس - جیپ تویوتا و موتور سیکلت.
(۲) تخلیه درگذشتگان.
(۳) تخلیه اسرا با کامیون به کمپ اسرا.
(۴) برقراری تعدادی سرویس مجانی بین شهر‌ها برای پرسنلی که از جبهه‌ها به مرخصی می‌روند.
(۵) حمل نیرو به جبهه.
(۶) اعزام راننده به جبهه.
(۷) ارسال تدارکات رفاهی.
(۸) حمل مهمات به جبهه‌ها.
(۱) احداث جاده‌های مهندسی.
(۲) احداث پل.
(۳) سنگرسازی.
(۴) پناهگاه ضد بمب و آشیانه هلی‌کوپتر.
(۵) کانال‌کشی.
(۶) احداث باند فرودگاه.
(۷) احداث اورژانس بتونی.
(۸) احداث حسینیه و مسجد.
(۹) ساختن حمام صحرایی.
(۱۰) احداث آشپزخانه صحرایی.
(۱۱) احداث خاکریز.
(۱۲) احداث موضع تانک و توپخانه.
(۱۳) ساخت و توزیع تانکر آب.
(۱۴) مازوت‌پاشی روی جاده‌های خاکی که از کشف حرکات جلوگیری می‌نمود.
(۱۵) حفر چاه عمیق و نیمه‌عمیق جهت تامین آب مصرفی در مناطق کم آب.
(۱۶) تهیه و تحویل و نصب دستگاه‌های مولد برق در مناطق مورد نیاز.
ت – پشتیبانی‌های نگهداری
(۱) تعمیر ماشین‌آلات سبک توسط تعمیرگاه‌های جهاد سازندگی.
(۲) تعمیر ماشین‌آلات سنگین و مهندسی.
(۳) ایجاد تعمیرگاه‌های سیار و ثابت.
(۴) تعمیر خودرو‌های ارتشی و تانک‌ها.
(۵) واگذاری قطعات یدکی.
(۶) در اختیار گذاردن تیم تعمیر تارده گردان.
(۷) پشتیبانی‌های صافکاری و نقاشی خودروها.
ج – پشتیبانی‌های متفرقه
(۱) تشکیل ایستگاه‌های بین راه برای پذیرایی از رزمندگان (شربت و... صلواتی).
(۲) اصلاح سر و صورت مجانی.
(۳) تعمیر و وصله مجانی پوشاک رزمندگان.
(۴) ایجاد بیمارستان صحرایی و درمانگاه.
(۵) سمپاشی و ضدعفونی کردن مناطق جنگی.
(۶) کمک در انتقال مجروحین به پشت جبهه.
(۷) اعزام بهیار و امدادگر به جبهه.
(۸) ارسال دارو.
(۹) اعزام گروه پزشکی متخصص.
(۱۰) یخش فیلم‌های ویدئو در یشت جبهه
(۱۱) ایراد سخنرانی‌های مذهبی و تقویت روحیه رزمندگان توسط روحانیون در پشت جبهه.
(۱۲) دائر نمودن مغازه نانوایی.
(۱۳) در اختیار قرار دادن تلفن‌های تعدادی از مغازه‌ها و منازل جهت ارتباط رزمندگان با خانواده‌های خود.
ج – پشتیبانی‌های پرسنلی
یکی از عوامل پیروزی ما در جنگ تحمیلی، حضور عملی و گسترده امت مسلمان همیشه در صحنه می‌باشد و بیشتر از ۵۰ درصد نیروهای جبهه‌ها را تشکیل می‌دادند .
توجه :
این تجزیه و تحلیل مقدماتی توسط سرهنگ توپخانه ستاد احمد احمدی تهیه و توسط سرهنگ توپخانه ستاد هوشنگ نوابی و سرهنگ زرهی ستاد هوشنگ بهرامی که در عملیات مذکور شرکت داشتند، بررسی گردیده است.
