گروه سیاسی دفاع‌پرس: نظام جمهوری اسلامی ایران بر مبنای اصل تفکیک قوا، نقش مهمی برای مجلس شورای اسلامی در نظارت بر قوه مجریه قائل شده است. یکی از ابزارهای نظارتی نمایندگان مجلس بر عملکرد وزرا استفاده از سازوکار سؤال و ارزیابی پاسخ آنان است حال طبق ماده ۲۱۳ آیین‌نامه داخلی مجلس چنانچه نماینده سؤال‌کننده از پاسخ وزیر قانع نشود، سؤال در صحن علنی به رأی گذاشته می‌شود که اگر اکثریت نمایندگان حاضر سؤال را وارد بدانند، آن وزیر مورد تذکر رسمی مجلس قرار می‌گیرد که به طور غیررسمی به آن کارت زرد گفته می‌شود.
البته اگر چه اصطلاح کارت زرد در متن رسمی آیین‌نامه داخلی مجلس ذکر نشده، اما در ادبیات سیاسی و رسانه‌ای ایران به یک سازوکار شناخته‌شده برای ابراز نارضایتی نمایندگان از عملکرد یک وزیر تبدیل شده است؛ این سازوکار نه‌تنها ابزاری برای نظارت است، بلکه می‌تواند زنگ خطری برای وزرای دولت تلقی شود؛ مطابق رویه‌ای که طی سال‌های گذشته در مجلس شکل گرفته، در صورت دریافت سه کارت زرد توسط یک وزیر، زمینه برای طرح استیضاح فراهم می‌شود. هرچند برای آغاز فرآیند رسمی استیضاح، نیاز به امضای حداقل ۱۰ نماینده و طی مراحل قانونی در هیئت رئیسه مجلس است، اما دریافت سه کارت زرد جایگاه وزیر در کابینه را به‌شدت تضعیف می‌کند.
نمونه‌های متعددی از صدور کارت زرد در مجالس ادوار مختلف وجود دارد. برای مثال امروز وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از سوی مجلس کارت زرد دریافت کرد؛ در این مورد، پس از آنکه نماینده سؤال‌کننده از پاسخ وزیر درباره عملکرد وزارت فرهنگ قانع نشد، موضوع به رأی گذاشته شد و با رأی برابر ۱۱۹ نفر موافق و ۱۱۹ نفر مخالف و هشت رای ممتنع پاسخ، قانع‌کننده تلقی نشد لذا کارت زرد به وزیر تعلق گرفت. این نمونه نشان داد که حتی وزرای دارای پایگاه رسانه‌ای نیز از گزند نظارت پارلمانی در امان نیستند. در مثالی دیگر نمایندگان در اسفند ماه ۱۴۰۳ به وزیر کار و تعاون دولت چهاردهم نیز کارت زرد دادند؛ در دولت های قبلی نیز این روند طرح سوال و اخطار به نمایندگان در مجلس وجود داشته است به گونه‌ای که در دولت سیزدهم حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان سه بار از مجلس وقت اخطار گرفت.
برخی تحلیل‌گران معتقدند که کارت زرد به تنهایی ضمانت اجرایی قدرتمندی ندارد اما در فضای سیاسی ایران به ویژه در شرایطی که میان دولت و مجلس اختلافاتی وجود داشته باشد، می‌تواند به ابزاری مؤثر برای تحت فشار گذاشتن وزرا تبدیل شود. همچنین کارت زرد از نظر رسانه‌ای و افکار عمومی پیام‌آور نارضایتی بخشی از نمایندگان و شهروندان نسبت به عملکرد یک عضو کابینه است. از سوی دیگر، برخی منتقدان بر این باورند که استفاده مکرر و گاه سیاسی از ابزار سؤال و کارت زرد می‌تواند موجب بی‌ثباتی در مدیریت اجرایی کشور شود. در چنین حالتی وزرا به‌جای تمرکز بر برنامه ریزی و اداره امور، ممکن است وقت و انرژی زیادی را صرف پاسخ‌گویی به سؤالات نمایندگان کنند؛ به‌ویژه اگر این سؤالات رنگ و بوی سیاسی یا جناحی داشته باشند.
نهایتا می‌توان گفت، صدور کارت زرد یکی از ابزارهای نمادین و در عین حال مهم نظارتی در ساختار قانون‌گذاری ایران است که می‌تواند زمینه‌ساز تغییر رفتار یک وزیر، اعمال فشار برای اصلاح عملکرد و در مواردی حتی منجر به استیضاح و برکناری شود. با این حال، کارآمدی این ابزار در گرو استفاده مسئولانه، مستدل و فراجناحی از سوی نمایندگان است تا از آن به‌عنوان اهرمی برای ارتقاء پاسخ‌گویی در نظام سیاسی بهره گرفته شود، نه ابزاری برای تسویه‌حساب‌های سیاسی یا شخصی.
انتهای پیام/381
