گروه دفاعی امنیتی دفاع‌پرس- محمد زرچینی؛ شاید کسی در آغاز جنگ تحمیلی هشت ساله تصور نمی‌کرد کشوری که در حوزه نظامی از جمله عرصه هوایی مورد تحریم‌های همه‌جانبه قرار گرفته است، روزی به یکی از قدرت‌های مطرح جهان در حوزه پهپاد تبدیل شود؛ اما نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران با خلاقیت، اراده و تلاش‌های پیگیرانه، این مهم را محقق کردند و از زمان دفاع مقدس تاکنون، به پیشرفت‌هایی چشمگیر و تحسین‌برانگیز در صنعت پهپادی دست یافته‌اند.
آغاز راه؛ ساخت دستی پهپاد در شرایط جنگ
اولین فرمانده پهپاد ایران در جنگ تحمیلی، با اشاره به شرایط سخت آن روز‌ها می‌گوید: «اولین پهپاد‌های ایرانی را با دست و ابزار‌های ابتدایی ساختیم. به محض اینکه اولین پهپاد ما پرواز کرد، هم رزمندگان خودی و هم نیرو‌های عراقی به سمت آن تیراندازی کردند! عکس‌های گرفته‌شده از این پهپاد، نشان داد که یکی از اطلاعات کلیدی نیرو‌های اطلاعات عملیات اشتباه بوده است و اگر عملیات بر اساس آن اطلاعات انجام می‌شد، تلفات سنگینی برای نیرو‌های ایرانی رقم می‌خورد.
سردار «عبدالمجید مختارزاده» از فرماندهان دوران دفاع مقدس، در این‌باره توضیح می‌دهد: در سال ۱۳۶۲، به دلیل محدودیت‌های شدید نیروی هوایی و تغییر رویکرد عملیاتی به حملات بزرگ‌مقیاس، نیاز به اطلاعات دقیق و به‌موقع بیش از پیش احساس می‌شد. گاهی فاصله بین دو پرواز عکسبرداری بیش از دو ماه می‌شد. این وضعیت، فشار عظیمی بر فرماندهی اطلاعات عملیات قرارگاه کربلا وارد کرد. سردار محمد باقری، آن زمان از ما خواستند راه‌حلی برای این بحران اطلاعاتی بیابیم؛ همزمان، گروهی از جوانان جهاد دانشگاهی و دانشگاه صنعتی اصفهان، با الهام از هواپیما‌های مدل رادیوکنترلی، شروع به ساخت نمونه‌های اولیه پهپاد کردند. کشور‌هایی مانند آمریکا و انگلیس از این فناوری استفاده می‌کردند، اما هیچ‌یک حاضر نبودند حتی اطلاعات مقدماتی را در اختیار ایران قرار دهند. وقتی نمونه اولیه اصفهان به دست ما رسید، مقیاس آن تنها یک‌پنجاهم اندازه واقعی بود. من به‌عنوان نماینده نیروی هوایی، مأموریت تست آن را بر عهده گرفتم. نتیجه آن‌قدر خوب بود که باورش سخت بود! اما مشخص شد برای حمل دوربین، نیاز به تلاش بیشتری است.
وی تأکید می‌کند: در ادامه، تیمی به اصفهان بازگشت و در مدت کوتاهی، پنج فروند پهپاد را به‌صورت کاملاً دستی و با ابزار‌های ابتدایی ساختند. این پهپادها به منطقه نهرخین اعزام شدند، دقیقاً در آستانه عملیات «رهایی»؛ فرماندهان از آنها خواستند فوراً از منطقه عکسبرداری کنند؛ همچنین برد رادیوکنترل ما کمتر از یک کیلومتر بود و هیچ‌کدام از ما مهارت کافی نداشتیم. استاد خلبانی زنده‌یاد فرشید سعیدی را همراه خود بردیم. حتی جای مناسبی برای پرواز نداشتیم! اما او با تمام تلاشش، پهپاد را به پرواز درآورد. به محض بلندشدن، هم خودی‌ها و هم عراقی‌ها شروع به تیراندازی کردند! با این حال، پهپاد دو دور کامل زد و عکس‌های ارزشمندی گرفت. برای ظهور عکس‌ها، در یک کانتینر تاریک، با چند لگن و مواد شیمیایی ساده، آزمایشگاه عکاسی ایجاد کردند. عکس‌های ظاهرشده، موقعیت دقیق سنگرها، تانک‌ها و جاده‌های دشمن را نشان می‌داد. وقتی عکس‌ها به قرارگاه رسید، سردارانی مانند محمد باقری و علی شمخانی از نتیجه کار بسیار خوشحال شدند و فوراً دستور لغو عملیات را صادر کردند. این تصاویر نشان داده بود که اطلاعات قبلی اشتباه بود و اجرای عملیات منجر به تلفات سنگین می‌شد.»
«محمدرضا خان‌محمدی» عضو اولین یگان پهپادی جنگ، نیز در این زمینه می‌گوید: ایران از اولین کشور‌هایی بود که به‌صورت عملیاتی از پهپادها در جنگ استفاده کرد. در آن سال‌ها، خلبانان با امکانات ابتدایی پرواز می‌کردند و حتی از آرپی‌جی‌های ضدتانک از پهپاد شلیک می‌کردند! در یکی از این عملیات‌ها، یکی از فرماندهان ارشد عراق کشته شد؛ همان بعدازظهر، جلسه‌ای با حضور سردار محسن رضایی و دیگر فرماندهان برگزار و دستور تشکیل «گردان شناسایی رعد» صادر شد -اولین یگان تخصصی پهپادی ایران- با فرماندهی سردار مختارزاده. تمام این تحولات در عرض یک روز، از صبح تا غروب، اتفاق افتاد. سپس تیم به تهران بازگشت تا تدارکات لازم را فراهم کند.
پس از جنگ؛ گذر از تجربه به صنعت
پایان جنگ تحمیلی، آغاز فصل جدیدی در توسعه صنعت پهپادی ایران بود و با تکیه بر تجربیات عملیاتی و مهندسی معکوس، ایران در دو دهه گذشته، گام‌های بلندی در این حوزه برداشته است.
صنایع هوایی قدس در اوایل دهه ۱۳۸۰، با طراحی و ساخت پهپاد‌های «مهاجر» و «ابابیل»، پایه‌های صنعت پهپادی مدرن ایران را بنا نهاد. این پهپادها نه‌تنها در تمامی یگان‌های نیرو‌های مسلح به‌کار گرفته شد، بلکه به برخی کشور‌های دوست نیز صادر شد. همزمان، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد نیز در این مسیر فعال شد و با معرفی خانواده پهپاد‌های «شاهد»، شاهکار‌هایی در سطح بین‌المللی خلق کرد.
مهم‌ترین پهپاد‌های ایرانی امروز
۱. شاهد-۱۳۶: پهپاد انتحاریِ تغییردهنده معادلات جنگی
طول: ۲.۵ تا ۳.۵ متر
وزن: ۲۰۰ کیلوگرم
سرعت: ۱۸۵ کیلومتر بر ساعت
برد: تا ۴۰۰۰ کیلومتر (بر اساس برخی تحلیل‌ها)
این پهپاد انتحاری، توانسته توجه جهانیان را به خود جلب کند. روزنامه «رای الیوم» می‌نویسد: «برد شاهد-۱۳۶ می‌تواند افق جدیدی در جنگ‌های آینده باز کند.» وب‌سایت عبری «کالکالیست» هم تأکید می‌کند: «شاهد-۱۳۶ قادر است مسافت تهران تا پاریس را پرواز کند.»
روزنامه «یدیعوت آحارونوت» نیز اذعان کرد: «ایران طیف گسترده‌ای از پهپادها را توسعه داده که هم برای جمع‌آوری اطلاعات و هم برای حمله استفاده می‌شوند». وب‌سایت «Scientific Research» در مقاله‌ای می‌نویسد: «پهپادها امکان ضربه‌زدن دقیق به اهداف دوردست را برای قدرت‌های جهانی فراهم کرده‌اند و ایران یکی از پیشتازان این تحول است.»
۲. غزه: پهپاد راهبردی با دست‌بلندی بین‌المللی
دهانه بال: ۲۲ متر
وزن پرواز: ۳۱۰۰ کیلوگرم
مداومت پرواز: ۳۵ ساعت
سرعت: ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت
برد: ۷۰۰۰ کیلومتر — شعاع عملیاتی: ۴۰۰۰ کیلومتر
ظرفیت حمل تسلیحات: ۵۰۰ کیلوگرم (قابلیت حمل ۱۳ بمب)
این پهپاد، ابزاری راهبردی برای نبرد‌های طولانی‌مدت و دوربرد بوده و نشان‌دهنده توانایی ایران در طراحی پهپاد‌های سنگین و چندمنظوره است.
۳. مهاجر-۶: چشم‌باز و ضربه‌زن دقیق
مداومت پرواز: ۱۲ ساعت
ظرفیت حمل تسلیحات: ۲۰۰ کیلوگرم
قابلیت حمل بمب‌های هوشمند «قائم» و «سدید»؛ این پهپاد، ترکیبی از قابلیت‌های شناسایی و رزمی است و در رزمایش‌های متعدد، عملکرد بی‌نقصی از خود نشان داده است. وب‌سایت «Army Recognition» می‌نویسد: «مهاجر-۶ با دو مأموریت دوگانه شناسایی و حمله، یکی از پهپاد‌های مطرح جهان است.»
۴. ابابیل: ضارب هوشمند در نبرد‌های هوایی
برد عملیاتی: ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتر
مداومت پرواز: ۷۵ تا ۱۲۰ دقیقه
قابلیت حمل بمب‌های هوشمند «قائم»
در رزمایش‌های «اقتدار» نیروی زمینی ارتش، این نیرو با دقت بالا پهپاد ابابیل را به‌کارگیری کرده و اهدافی را منهدم کرد. بمب‌های «قائم»، نمونه‌هایی از تسلیحات هوشمند سبک هستند که بر روی پهپاد‌های مختلف از جمله «قائم» نصب می‌شوند.
روزنامه «یدیعوت آحارونوت» درباره این خانواده پهپادها می‌نویسد: «ایران و محور مقاومت، طیف گسترده‌ای از پهپادها را در اختیار دارند؛ از پهپاد‌های کوتاه‌برد تا دوربرد، از شناسایی تا انتحاری. برخی از این پهپادها با کلاهک‌های انفجاری، مستقیماً روی اهداف منفجر می‌شوند.»
جمع‌بندی؛ حرکت از ابزار اضطراری به صنعت راهبردی
سیر تحول پهپاد‌های ایرانی، از یک ابزار اضطراریِ ساخته‌شده با دست در میدان جنگ، به یک صنعت راهبردیِ پیشرو در سطح جهانی، نشان‌دهنده توانمندی بی‌نظیر ایران در توسعه فناوری‌های دفاعی تحت فشار تحریم‌هاست. این دستاورد نه‌تنها حاصل خلاقیت و ابتکار مهندسان و رزمندگان ایرانی است، بلکه نمادی از مقاومت، خودکفایی و نوآوری در شرایط سخت است.
امروز، جمهوری اسلامی ایران نه‌تنها در حوزه دفاعی، بلکه در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی، با به‌کارگیری پهپاد‌های پیشرفته، نقشی تعیین‌کننده ایفا می‌کند؛ نقشی که ریشه در روز‌های سخت دفاع مقدس هشت ساله دارد.
انتهای پیام/ 281
