پدافند هوایی ایران قدرتمندتر می‌شود؟/ ابتکار راداری ایران در زمان جنگ

گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس: اخیرا اندیشکده آمریکایی «واشنگتن» پس از نمایش بخشهایی از سامانه پدافند هوایی اس 300 در رژه روز ارتش به این موضوع پرداخته و در تحلیلی عنوان کرده که دریافت این سامانه از روسیه، توان ایران در عرصه دفاع هوایی را افزایش میدهد.

این اندیشکده در بخشی از تحلیل خود با استناد به تصاویر منتشره، سامانه دریافتی ایران را از نوع «اس -300 PMU-1» یا (SA-20A Gargoyle) معرفی کرده و آورده است: رادارهایی که از این سامانه به ایران فرستاده شدهاند، در صورتی که پرتابگرها یا موشکهای آن در مسیر ارسال با تأخیر مواجه شوند یا به هر دلیلی ارسال نشوند میتوانند بهطور مستقل برای افزایش رصد و شناسایی موقعیتی استفاده شوند.

برای پرداختن به ادعای اندیشکده واشنگتن باید ابتدا با اس 300 و همچنین عملکرد رادار آشنا شد.

* آشنایی با اس 300

سامانه اس 300 یک سامانه پدافند هوایی برد بلند است که برای محافظت از مراکز حساس اعم از نظامی و غیر نظامی از آن استفاده میشود و قابلیت انهدام موشکهای کروز، بالستیک و هواپیماهای متخاصم را دارد.

S-300 pmu از جدیدترین مدلهای این سامانه است؛ که میتواند اهدافی در ارتفاع حداکثر 27 کیلومتر را مورد اصابت قرار دهد.

این سامانه با اتکا به رادارهای توانمند خود قادر است بهصورت همزمان 100 هدف را ردگیری کرده و همچنین با 12 هدف بهصورت همزمان درگیر شود.

* رادار چیست؟

رادار (Radar) در واقع از حروف اول کلمات Radio Detection and Ranging گرفته شده و به معنای کشف و فاصلهیابی رادیویی است. رادار، یک دستگاه رادیویی است که بهوسیله موجهای الکترومغناطیسی موقعیت اجسام را شناسایی میکند.

از رادارها بهمنظور تشخیص اجسام متحرک و ردیابی اهداف و مختصات آنها از قبیل سرعت، ارتفاع و… استفاده میشود.

* پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس

نیروهای مسلح کشورمان در دوران دفاع مقدس توانستند با بکارگیری سامانههای متنوع پدافند هوایی، ضربات مهلکی را به نیروی هوایی رژیم بعث عراق وارد کنند. در دفاع از حریم هوایی کشورمان نقش خلبانان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی نیز ستودنی است. در واقع نهاجا و پدافند هوایی نقش مکمل را ایفا کردند؛ تا بتوانند بهترین دفاع  را در عرصه هوایی انجام دهند.

کشورمان برای مقابله موثر با حملات هوایی بعثیها در برخی نقاط اقدام به برپایی سایتهای راداری کرد؛ که سایت راداری سوباشی از معروفترین آنها به شمار میآید. نیروهای پدافندی ایران با استقرار انواعی از رادارها، سامانههای موشکی زمین به هوا و توپهای ضدهوایی در این سایت موفق شدند تا حدود زیادی مناطق مختلفی از خاک کشورمان را از حملات هوایی عراقیها مصون بدارند.

سایت راداری سوباشی که وظیفه حراست از مناطق شمال تا جنوب غرب کشور را به عهده داشت، تا حدی خار چشم دشمن شد که جنگندههای عراقی دهها بار (بیش از 150 مرتبه) برای انهدام آن اقدام کردند. نهایتا این سایت پس از پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران، بار دیگر مورد حمله قرار گرفت؛ که در این حمله 19 نفر از کارکنان سرافراز پدافند سرانجام در پی اصابت موشک به این سایت، به شهادت رسیدند. این در حالی بود که رزمندگان پدافند از حمله قریبالوقوع اطلاع داشتند؛ اما تا آخرین لحظه برای حراست از آسمان کشورمان در محل خدمت خود باقی ماندند و راه عزت را برگزیدند.

یکی از ترفندهای ایران در عرصه پدافند هوایی، استفاده از ردارهای پیشرفته و توانمند جنگندههای اف 14 یا همان "تامکت"ها بود. جنگندههای اف 14 که مخصوص انجام نبرد هوایی است و در طول دفاع مقدس بارها با انهدام جنگنده بمبافکنهای دشمن، جنایتکاران صدامی را در رسیدن به هدافشان ناکام گذاشته بود، در مقاطعی از جنگ تحمیلی، بدون رویارویی مستقیم با دشمن، و تنها با استفاده از رادارهای قدرتمندی که داشتند، نقش موثری را در عرصه نبرد هوایی ایفا کردند.

در دورانی از جنگ تحمیلی که به "جنگ نفتکشها" معروف است، خلبانان اف-14 برای حفاظت از نفتکشهای کشورمان -که وظیفه صدور نفت و حفظ شریان اقتصادی ایران را برعهده داشتند- مبادرت به پرواز در فواصلی معین از این نفتکشها کرده و با استفاده از رادارهای قدرتمند خود و شناسایی نوع و موقعیت خطر اعم از حمله هوایی و یا حمله موشکی، رزمندگان پدافند را از وجود خطر آگاه میکردند؛ که به این ترتیب حمله دشمن علیه نفتکشهای ایرانی با شکست مواجه میشد. بکارگیری روشهایی از این دست توسط رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس بارها باعث سنگینی کفه جنگ به سمت ایران شد؛ ابتکاراتی که خشم دشمن را بارها و بارها برانگیخت و او را در دستیابی به اهدافش ناکام گذاشت.

اکنون نیز با وجود گذشت نزدیک به سه دهه از پایان جنگ تحمیلی، تهدیدات پایان نیافته و به همین جهت تلاشهای نیروهای مسلح ایران در تولید یا ارتقاء انواع سامانههای دفاعی و بهویژه پدافند هوایی، ادامه دارد. طراحی و تولید سامانه "باور 373" که بهعنوان اس 300 بومی نیز شناخته میشود، در همین راستا است.

هرچند اطلاعات چندانی درباره رادارهای اس 300 در دست نیست، اما با توجه به توان بالای رادارهای این سامانه در رهگیری اهداف و همچنین با در نظر گرفتن توان متخصصان زبده قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا(ص) ارتش در بکارگیری سامانههای مختلف دفاعی و حتی طراحی و تولید اینگونه سامانهها، میتوان نتیجه گرفت که ادعای اندیشکده واشنگتن -فارغ از هرگونه هدفی که در پی این ادعاست- میتواند منطبق بر واقعیت باشد و در اختیار داشتن حتی بخشهایی از سامانه اس 300، قدرت پدافند هوایی ایران را به نحو موثری افزایش دهد.

در ادامه به بازخوانی گزارشی از دفاع پرس درخصوص سامانههای راداری و پدافندی کشورمان میپردازیم.

(متن کامل گزارش دفاع پرس درباره سامانههای موشکی و راداری پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران را میتوانید در اینجا بخوانید.)

**پوشش فراجوی با رادارهای نبو، کاستا و مطلع الفجر

با توجه به نیاز نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران برای در اختیار داشتن سیستمهای پدافندی برد بلند، طی چند سال اخیر طرح و برنامههای مفصلی در این رابطه صورت گرفته که اجزای مختلف آن توسط کارشناسان و متخصصان پدافند هوایی طراحی و ساخته شده است.

یکی از اجزای مهم این نوع  رادارها قابلیت پوشش ارتفاعات بالای جوی است که در این رابطه میتوان رادارهای  نبو، کاستا و مطلعالفجر، نام برد. همچنین در حال حاضر سامانههایی چون اس200 و صیاد برای مقابله با تهدید ارتفاع بالا در اختیار یگانهای پدافندی کشورمان قرار دارد.

رادار قدیر

بدیهی است که برای مقابله با دشمن در نبردهای هوایی، باید از سامانههای چند فرکانسی برخوردار باشیم. به همین جهت سامانه قدیر که در برابر جنگ الکترونیک مقاوم بوده و احتمال کشف و انهدام آن توسط موشکهای رادارزن بسیار پایین است در سیستم پدافندی کشور قرار گرفته است.

رادار قدیر اهداف متخاصم را در عمق و قبل از رسیدن به مرزهای کشور شناسایی میکند و با استفاده از این رادار تمام مرزهای کشور تحت پوشش امنیتی قرار میگیرد.

رادار شهاب

رادار ثامن

رادارهای شهاب و ثامن با ویژگیهایی مشابه رادار قدیر ساخته و مستقر شدهاند؛ که در نوع خود دارای قابلیتهای ویژه بوده و به اذعان امیر اسماعیلی فرمانده قرارگاه پدافند هوایی این سامانه (شهاب) بخشی از رهگیری پهپاد اسرائیلی هرمس را انجام داده است.

**آرش2 چشم تیزبین پدافند هوایی کشور

همچنین رادار آرش2 به لحاظ سیستماتیک جزو رادارهای بسیار پیچیده و عظیم دنیا محسوب میشود؛ که تکنولوژی این سامانه تنها در اختیار برخی از کشورهای بزرگ و صاحبان این نوع فنآوری قرار دارد، و امروز کشور ما نیز جزو معدود کشورهای استفادهکننده از نوع بومیسازی شده این سامانه کمنظیر است.

مهمترین قابلیت رادار آرش 2 این است که با استفاده از آن غالب هواپیماهای رادارگریز و ریزپرندههای پنهانکار، برای سیستم پدافندی کشور ما مکشوف و قابل ردیابی است. این رادار یک رادار ۲ بعدی، سالید، استیلث (پنهان کار) و پوشش زاویه ۳۶۰ درجه است و ارتفاع بیش از ۱۰۰ هزار پا را رصد میکند.

همچنین قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیاء(ص) از پنج دستاورد جدید خود با عناوین رادار کیهان، پروژه انتقال اطلاعات هادی، رادار دو بعدی آرش۲، سامانه طرحهای پرواز FIC۲، سامانه دستیار فرمانده با قابلیت نمایش موقعیت دیدبانها و دریافت اطلاعات سامانههای راداری نیز رونمایی کرده است.

**رهگیری اهداف بلندپرواز رادارگزیر از ریزگردها تا جنگنده، با رادار کیهان

براساس این گزارش رادار کیهان یک رادار دو بعدی با قابلیت کشف فاصله، زاویه و سمت و سرعت شعاعی اهداف است و همچنین قابلیت آشکارسازی و رهگیری اهداف هوایی شامل هواپیماهای متعارف، استیلث بلندپرواز و بمبافکن و ترابری را دارد.

همچنین پروژه هادی توانایی انتقال اطلاعات رادار به فاصله بیش از ۱۰۰ کیلومتر را دارد و در بستر فیبر نوری عمل میکند و دارای رادار سمتیاب، رادار شناسایی، رادار ارتفاعیاب و قابلیت دریافت اطلاعات از سامانه کنترل فرماندهی است.

پروژه FIC۲، قابلیت دریافت و پردازش اطلاعات پروازی از سامانه اتوماسیون کنترل ترافیک هواپیمایی کشور را دارد و اطلاعات طرحهای پروازی هواپیماهای عبوری را برای مناطق کنترل و فرماندهی پدافند هوایی ارسال میکند.

سامانه دستیار فرمانده RBSE با دریافت و پردازش اطلاعات رادارهای محلی و دیدبانها، اطلاعات مورد نیاز را در خصوص هدف به جنگافزار ارائه داده و موجب قدرت و سرعت در تصمیمگیری و انهدام میشود.

** پهپاد صادق۱ و رادار فتح۲

براساس این گزارش پهپاد «صادق ۱» ازجمله سامانههایی است که بهمنظور اجرای مأموریتهای تست سامانههای راداری و الکتریکی، ارزیابیهای آموزشی ساخته شده و با سرعت بالا و با ارتفاع پرواز ۲۵۰۰۰ پا جزو پهپادهای رزمی- پدافندی محسوب میشود.

سامانه راداری فتح2  

**سامانه راداری فتح 2

رادار دوربرد فتح 2 برای کنترل و مراقبت هوایی ساخته شده است و همچنین برای شناسایی اهداف با سطح مقطع بسیار کوچک کارایی قابل توجهی دارد.

این سامانه راداری کاملا بومی و مجهز به فناوری روز دنیاست که بهدست توانمند دانشمندان جوان ایرانی طراحی و ساخته شده است.

سامانه راداری فتح ۲ قابلیت شناسایی هواپیماهای خودی از دشمن را دارد و همچنین توانایی کشف هواپیماهای بدون سرنشین و ریزپرندهها را داراست.


**رادار برد بلند فتح14 متصل به سامانههای موشکی

رادار فتح14 از دستاوردهای قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیاء است که در بخش کشف و شناسایی از فناوری نیمههادی برخوردار بوده و کاملاً بومی است.  این رادار 2منظوره است؛ که هم برای کشف و هم برای اتصال به سامانههای موشکی طراحی شده است.

به گفته امیر اسماعیلی سامانه راداری فتح14 که در ارتفاع بسیار بالا، کاربرد دارد در یکی از نقاط پدافندی کشور مستقر شده است.

**سامانه موشکی تلاش مجهز به موشکهای صیاد 2.3

سامانه موشکی تلاش یک سامانه موشکی برای رهگیری و درگیری با اهداف ارتفاع متوسط و بالا بهطور توأمان ساخته شده است که این از قابلیتهای فنی و پیچیده این سامانه موشکی است. این سامانه کاملا بومی بوده و صفر تا صد آن توسط کارکنان پدافند هوایی با کمک وزارت دفاع تولید شده است.

**اشراف اطلاعاتی شبکه یکپارچه پدافندی با سامانه اتوماسیون سیستمهای پدافندی همیار رهگیر

سامانه همیار رهگیر در واقع نوعی سامانهی اتوماسیون سیستمهای پدافندی است؛ این سامانه مجهز به اتوماسیون سیستمهای شنود الکترونیکی است؛ که در واقع وظیفه ثبت، تلفیق، تطبیق و همپوشانی اطلاعات را در سراسر کشور برای احراز اشراف اطلاعاتی در شبکه یک پارچه پدافندی عهدهدار است.

فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا در خصوص کارکرد این سامانه گفت: برای احراز یک اشراف اطلاعاتی منسجم در سامانه پدافندی نیازمند یک سامانه هوشمند بودیم؛ که بهلطف خدا اتوماسیون همیار رهگیر به شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور وارد شد و خلأ را از بین برد. از ویژگیهای آن بهعنوان نمونه میتوان به جابهجایی اندکی از ناوهای حامل هواپیما و یا ناوهای بالگردبر بهاندازهX درجه اشاره کرد؛ که میتواند آنها را ثبت و ضبط و در اشراف اطلاعاتی قرارگاه قرار دهد.

**مختصات سامانه غیر قابل کشف حلقه بیدار با قابلیت شنود اطلاعاتی

سامانه «حلقه بیدار»ssr) ) که سامانهای برای شنود و تحلیل اطلاعاتی است، کاملا بهصورت بومی طراحی و تولید شده و دارای قابلیت پسیو و غیر قابل کشف است.

رادار 3 بعدی مراقب

**رادار سه بعدی مراقب

سیستم رادار سه بعدی مراقب هوایی برای دستیابی به آشکارسازی اهداف با RCS کم که توسط متخصصان قرارگاه خاتمالانبیا طراحی و ساخته شده است.

رادار 3 بعدی حافظ

سامانه راداری «حافظ» راداری از نوع آرایه فازی سه بعدی است؛ که کاملا تاکتیکی و قابلیت کشف هم زمان 150 هدف را دارد.

سامانه موشکی تلاش

**طراحی و ساخت تجهیزات زمینی سامانه تلاش بر مبنای بکارگیری رادار اس 200

سامانه تلاش یک سیستم واسط با سامانهی پدافند هوایی برد بلند و متوسط به کار گرفته میشود. تجهیزات زمینی و موشک این سیستم بنابر نیاز نیروهای عملیاتی و با توجه به توانایی های بدست آمده طراحی و ساخته شده سایت زمینی تلاش با توجه به تهدیدات روز و بر مبنای استفاده از رادار اس 200 و برای شلیک و کنترل موشکهای سوخت جامد صیاد 2 صیاد 3 با هدایت ترکیبی تعریف شده است.

این سامانه از اجزایی چون فرستنده اطلاعات موشک (MDT) روشنکننده هدف، واحد کنترل و مانیتورینگ (CMU) دستگاه سکوی پرتاب (LAV) و دستگاه تولید و توزیعکننده قدرت (PDV) و موشکهای صیاد 2 و 3 تشکیل شده است.

فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیاء(ص) در خصوص سیستم سلاح موشکی «تلاش» گفت: این سامانه سیستمی برای قابلیت کشف، رهگیری و درگیری بهصورت توأمان اهداف در ارتفاع متوسط و بالا است؛ که قابلیت اتصال به سامانههای بومی را نیز دارد.

گیرنده سامانه راداری کیهان

**متحرکسازی پروژه کیهان

امیر اسماعیلی همچنین با رونمایی از رادار نسل جدید «کیهان»، افزود: این رادار نوع بهینه شده رادار «کیهان» سال قبل است؛ که کاملا متحرک بوده و با تغییراتی که در آنتن آن صورت گرفته از وضوح بالایی برخوردار شده است.

**سامانه شناسایی IFF با قابلیت شناسایی دوست از دشمن

سامانه IFF توسط متخصصان و محققان در قرارگاه خاتمالانبیاء(ص) طراحی و تولید شده؛ که قابلیت شناسایی دوست از دشمن  را در میان 100 هدف بهصورت همزمان دارد.
 

سامانه رادار پسیو 10 شهریور
  

**سامانه رادار پسیو 10 شهریور

این سامانه راداری قابلیت شناسایی هرگونه هدف بدون ارسال امواج مغناطیسی و ردیابی حداکثر 100 هدف بهطور همزمان را دارد.
   
**سامانه ارتباطی رسول

این سامانه دارای قابلیت تبادل اطلاعات حساسههای موشکی و راداری با مراکز فرماندهی و کنترل ثابت و متحرک است.

**سامانه ارتباطی فکور  

دریافت اطلاعات و دادهها از کلیه منابع اطلاعاتی مرتبط با دفاع، پردازش و تلفیق دادهای دریافتی با آخرین متدها و الگوریتمهای بومی تولید شده توسط دانشمندان جوان داخلی قرارگاه و صنایع کشور.
 

**الحاق رادارهای بومی "نذیر" و "بینا" به شبکه یکپارچه پدافند هوایی

رادار برد بلند و کاملا بومی "نذیر" یک سامانه راداری با دقت بسیار بالا است که توانایی آشکارسازی و شناسایی اهداف با سطح مقطع راداری پایین را دارد و در برابر موشکهای ضد رادار، مقاوم است. این رادار میتواند اهداف در برد بیش از 800 کیلومتر و در ارتفاع صدهزار پا را کشف کند.

همچنین سامانه رادار "بینا" یک رادار کنترلی سه بعدی است؛ که دقت بسیار بالایی در تفکیک داشته و از دقت آشکارسازی و شناسایی اهداف با سطح مقطع راداری پایین برخوردار است. این رادار میتواند اهداف رادارگریز را کشف کند، و همچنین قابلیتهای مقابله با جنگ الکترونیک را نیز دارد.

**"نذیر" و "بینا"؛ از شناسایی موشکهای کروز و نیمهبالستیک تا کشف ریزپرندهها و اهداف پنهانکار

این دو سامانه چندی پیش در مناطق جاسک و طبس مستقر و عملیاتی شدهاند و روز گذشته همزمان با سالروز تشکیل قرارگاه پدافند هوایی با حضور فرماندهان این نیرو در سازمان جهاد خودکفایی قرارگاه رونمایی شدند.

همچنین امیر اسماعیلی در جریان رونمایی از این دو دستاورد ضمن برشمردن قابلیتهای آن گفت: مرکز فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی از این لحظه اطلاعات رادارهای  بینا و نذیر را که به شبکه پدافندی کشور متصل است، دریافت و از آن بهرهبرداری میکند.

فرمانده قرارگاه پدافندهوایی خاتمالانبیاء(ص) با اشاره به رونمایی رادارهای "بینا" و "نذیر" گفت: از خاصیتها و ویژگیهای این رادارها این است که اهداف پهنپیکر، پهانکار و ریزپرندهها را در ورای مرزها کشف و شناسایی میکنند و همچنین قابلیت کشف موشکهای کروز و نیمه بالستیک را به سهولت دارند.
   
وی افزود: یکی از این رادارها در مناطق کوهستانی و دیگری در دشت های بیابانی مستقر شده است و در ساخت این دو رادار از تکنولوژی کاملا بومی استفاده شده و هیچ مشکل گلوگاهی ندارد.

براساس این گزارش نمونه این دو رادار در سطح منطقه و جهان تاکنون گزارش نشده است. این دو رادار در فرکانسهای متفاوت با پرش فرکانسی و همچنین در باندهای غیر قابل شنود دشمن قابلیت اجرایی دارد.

 طراحی این دو رادار با تلاش متخصصان داخلی و دانشجویان دانشگاههای کشور انجام گرفته و این پروژه در کمتر از دو سال به نتیجه رسیده است و امید است تا سال 95 به تولید انبوه برسد.

از ویژگیهای این دو رادار این است که اهداف پهنپیکر، پنهانکار و ریزپرندهها را در ورای مرزها کشف و شناسایی میکنند و همچنین قابلیت کشف موشکهای کروز و نیمه بالستیک را به سهولت دارند.