حیات دوباره دریاچه ارومیه،دریاچه‌ای با هفتصد میلیون سال قدمت تاریخی

به گزارش خبرنگار اخبار داخلی دفاع پرس؛ دریاچه اُرومیه نام دریاچهای در شمال غربی ایران است. طبق تقسیمات کشوری، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته است. مساحت این دریاچه در تابستان ۲۰۱۵در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف ۲۵امین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار میگیرد. دریاچهٔ ارومیه، بزرگترین دریاچهٔ داخلی ایران و دومین دریاچهٔ بزرگ آبشور دنیا است.

آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر،باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود.

دریاچه ارومیه بعنوان بزرگترین دریاچه طبیعی داخلی ایران و با قدمتی بیش ازهفتصدمیلیون سال به دلیل تهدیدات جدی که ازسوی مخاطرات طبیعی و انسانی و زیست محیطی برآن تحمیل شده است روزبروز به مرگ دردناک خود نزدیکترمیشود از این روی درسالهای اخیر بررسیهای علمی و پژوهشی مختلف پیرامون این دریاچه ازسوی کارشناسان علوم مرتبط ازابعاد گوناگون رشد فزایندهای داشته که هدف مشترک همه این پژوهشها نجات این اکوسیستم طبیعی شمالغرب ایران است.

دراین میان یکی از ابعاد بسیار مهم که در بررسیهای علمی به شدت مغفول مانده دیدگاه باستان شناسانه به موضوع ذکر شده است.

حوضه دریاچه ارومیه برای باستان شناسی پیش از تاریخی ایران حکم گنجینهای بسیار ارزشمند و حیاتی را دارد بطوریکه این حوضه یکی از اصلیترین و غنیترین منابع دسته بندیهای فرهنگی و گاهشماریهای تاریخی است.

سطح دریاچه ارومیه قبل و بعد از خشک شدن

این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قراردارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵دریاچه ۸۸درصد مساحت خود را از دست داده (گزارشهای قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵تا ۵۰درصد مساحت دریاچه اشاره کردهبودند).

دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده است از جمله خشکسالی٬ احداث بزرگراه بر روی دریاچه٬ و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در امریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده است.

 تا سال ۲۰۱۲بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری٬ یا پایان مراحل طراحی بودند.

بر اساس آخرین بررسی ها در آبان 1394 تراز آب دریاچه ارومیه 1270.04 متر عنوان شد که نسبت به زمان مشابه سال گذشته 40 سانتیمتر کاهش نشان می دهد.

روند تغییرات دریاچه ارومیه

 روند تغییرات تراز دریاچه ارومیه در طی یک قرن اخیر در نمودار ارائه شده در شکل 1ترسیم گردیده است.

 شکل-1- روند تغییرات تراز دریاچه ارومیه در قرن اخیر

گرچه این دریاچه در طی یک قرن گذشته نوسانات گاها شدیدی را نیز طی کرده است، اما روند نوسانات نزولی آن به شدت دو دهه اخیر نبوده است.

همانطور که در نمودار بهخوبی مشخص است، روند نزولی این دریاچه پس از دوران پرآبی آن در سال 1374، شروع گردیده و در طی بیست سال، تراز دریاچه بیش از 8 متر افت کرده است.

در واقع با توجه به ارقام ثبت شده، بهطور متوسط دریاچه در این بیست سال اخیر سالیانه با افت 40 سانتیمتری مواجه بوده است.

با توجه به عمق کم این دریاچه، این میزان افت تراز منجر به خشکی درصد قابل ملاحظهای از سطح دریاچه گردیده و بیش از 30 میلیارد مترمکعب از حجم آب آن در اثر تبخیر و عدم ورود منابع آب کافی به آن از بین رفته است (شکل 2).

شکل-2- روند خشکی در یاچه ارومیه در طی چهار دهه اخیر (AghaKouchak, et al, 2015)

در شکل (2) با استفاده از تصاویر ماهوارهای لندست، روند خشکی دریاچه ارومیه در چهار دهه اخیر نشان داده شده است. همزمان با شروع افت تراز دریاچه، سطح دریاچه نیز پسروی قابل ملاحظهای داشته و میزان خشکی دریاچه در شهریورماه سال 1393 به حدی رسید که قسمت جنوبی دریاچه با خشکی کامل مواجه شد. 

رییس جمهور در بیست و هشتمین سفر استان به آذربایجان غربی با اشاره به افزایش 10 سانتیمتری تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال 92 و 46 سانتیمتری نسبت به پارسال افزود: امروز وضع این دریاچه تثبیت شده و قدم به قدم احیای آن را به حول و قوه الهی ادامه می دهیم.

وی اضافه کرد: 17 دستگاه اجرایی با همراهی دانشگاهیان و سازمان های مردم نهاد مسئولیت احیای دریاچه ارومیه را دارند و کشاورزان، اصحاب صنعت و مردم شهر و روستا نیز کمک کار این دستگاه ها هستند.

رییس جمهور اظهار کرد: همه مردم و مسئولان دست به دست هم داده اند تا به این باور برسیم که دریاچه ارومیه احیا خواهد شد.

روحانی ادامه داد: امروز اعلام می کنم که باید برای نسل آینده نویدبخش احیای دریاچه ارومیه به دست مردم غیور آذربایجان باشیم.

وی بیان کرد: اگر شرایط قبل از دولت یازدهم ادامه پیدا می کرد و برنامه مدون نجات دریاچه اجرا نمی شد اکنون مردم استان های حوضه دریاچه با پیامدهای خطرناکی مواجه می شدند.

حال با توجه به اقدامات صورت گرفته درخصوص احیای دریاچه ارومیه امیدواریم که این دریاچه نمکی با توجه به اهمیت استراتژیکی اش و تاثیر بسیار زیادی که بر محیط زیست دارد، حیات دوباره یابد و به مسیر تعادل اکوسیستمی بازگردد.