اعتراض افغانستان به ثبت مشترک مثنوی توسط ایران و ترکیه

به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس، سفر مولانا از بلخ تا قونیه آغاز ماجراست؛ آغاز مطرح شدن یک شخصیت جهانی و آغاز بحث و نظر درباره ملیت او. گرچه همگان اتفاق نظر دارند که مولانا و امثال او را نمیتوان در محدوده جغرافیایی خاصی محدود کرد، اما هرگاه سخن از ملیت او به میان میآید، پای سه کشور در میان است: ایران، افغانستان و ترکیه.

سال گذشته در جریان بازدید زلفی تومان، رئیس کتابخانه ملی ترکیه از کتابخانه ملی ایران، ثبت مشترک مثنوی با همکاری دو کشور مطرح شد. رئیس کتابخانه ملی ترکیه در این دیدار از پیوند فرهنگی دو کشور سخن گفت و ثبت مثنوی در برنامه حافظه جهانی یونسکو را وظیفهای دانست که بر عهده هر دو کشور ایران و ترکیه است.

انتشار مجدد این خبر در هفته گذشته و سخنان رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در رابطه با ثبت مشترک کهنترین نسخه موجود از مثنوی در حافظه جهانی یونسکو از سوی ایران و ترکیه، انتقاداتی را به همراه داشته و دارد. در عکسالعملی جدید، تعدادی از شاعران و اهالی فرهنگ افغانستان بر این موضوع خرده گرفته و با انتشار بیانیهای، اعتراض خود را به این مسئله مطرح کردند.

در بخشهایی از این بیانیه آمده است: «امروز ثبت مثنوی مولانا در فهرست میراث و مشاهیر ترکیه و ایران بدون در نظر گرفتن مردم سرزمین اجدادی مولانا یعنی افغانستان کنونی کاری به دور از منطق است».

به راه افتادن کمپین اعتراضی به این اقدام و از سوی دیگر، انتقاداتی که طی روزهای گذشته در رسانههای داخلی برای این امر منتشر شده، شاید بیش از همه بر مبنای کماطلاعی از نحوه ثبت اثر در یونسکو و روند ثبت مثنوی به صورت مشترک در حافظه جهانی باشد. به طور کلی یک اثر را میتوان به چهار روش به ثبت رساند: ملی، منطقهای، مشترک و جهانی. در مجموع هر کشور تنها میتواند هر دو سال یکبار، دو اثر را به منظور ثبت در حافظه جهانی مطرح کند، اما برای ثبت مشترک هیچ محدودیتی عنوان نشده است.

ایران سه پرونده «جامعالتواریخ»، نقشههای فرش ایرانی و مثنوی مولانا را برای امسال در دستور کار خود دارد. نسخه موجود از مثنوی در قونیه مربوط به سال 677 هجری قمری و به عنوان قدیمیترین نسخه کامل و معتبر جهان از این اثر شناخته میشود. طبق گفته کارشناسان، ترکیه و ایران همزمان پیشنهاد ثبت آن را به تنهایی به کمیته حافظه جهانی ارائه داده بودند؛ روال کار معمولاً در اینگونه موارد به این صورت است که یونسکو پیشنهاد ثبت مشترک اثر را ارائه میدهد. به گفته صالحی امیری، ایران نیز در این رابطه یک موضوع «مناقشه برانگیز» را به یک موضوع «اشتراکآمیز» تبدیل کرد. حال در صورت ثبت مشترک این اثر، ترکیه متعهد میشود که شرایط بهتری برای نگهداری اثر فراهم کرده و سالانه گزارشی از آن را به یونسکو ارائه دهد.

اما نکته اینجاست که ثبت این اثر، به معنای مصادره مولانا به نام کشوری نیست. از سوی دیگر، ثبت این اثر محدودیتی برای فعالیت کشور دیگری در حوزه مولانا و یا هر شاعر دیگری و یا هر کتاب دیگری ایجاد نمیکند. چه اینکه اگر در کشوری مانند افغانستان هم نسخهای کامل، صحیح و کهن هم موجود باشد، میتواند نسبت به ثبت آن درخواست کند.