به گزارش خبرنگار اخبار داخلی دفاع پرس، مطالعه انحرافات و کجرویهای اجتماعی و به اصطلاح، آسیبشناسی اجتماعی (Social Pathology) عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بینظمیهای اجتماعی. در واقع، آسیبشناسی اجتماعی مطالعه و ریشه یابی بینظمیها، ناهنجاریها و آسیبهایی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق و...، همراه با علل و شیوههای پیشگیری و درمان آن ها و نیز مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامانی اجتماعی است.
به عبارت دیگر، مطالعه خاستگاه اختلالها، بی نظمیها و نابسامانیهای اجتماعی، آسیبشناسی اجتماعی است؛ زیرا اگر در جامعهای هنجارها مراعات نشود، کجروی پدید می آید و رفتارها آسیب می بیند. یعنی، آسیب زمانی پدید میآید که از هنجارهای مقبول اجتماعی تخلفی صورت پذیرد. عدم پایبندی به هنجارهای اجتماعی موجب پیدایش آسیب اجتماعی است.
در بررسی آسیبها و انحرافات اجتماعی، به عنوان یک پدیده اجتماعی، به علل اجتماعی انحرافات میپردازیم. به هر حال، عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند که در اینجا به برخی از آنها اشاره میکنیم.
1. عدم پای بندی خانوادهها به آموزههای دینی
مطالعات و تحقیقات نشان میدهد تا زمانی که اعضای جامعه پایبند به اعتقادات مذهبی خود باشند، خود و فرزندانشان به فساد و بزهکاری روی نمیورند؛ بنابراین، افزایش انحرافات اجتماعی میتواند ناشی از عدم پایبندی خانواده ها به آموزههای دینی باشد.
2. آشفتگی کانون خانواده
از دیگر مؤلفههای مهم در سوق یافتن نوجوانان و جوانان به سمت و سوی بزهکاری و انحرافات اجتماعی، گسسته شدن پیوندهای عاطفی و روحی میان اعضای خانواده است.
در برخی از خانوادهها پدر، مادر و یا هر دو، بنا به دلایلی همچون طلاق و جدایی، مرگ والدین و... نه حضور فیزیکی دارند و نه حضور معنوی. در این گونه خانوادهها که با معضل طلاق و جدایی مواجه هستند، فرزندان پناهگاه اصلی خود را از دست میدهند.
علاوه بر طلاق، مرگ پدر و یا مادر نیز بسان آواری سهمگین بر کانون و پیکره خانواده سایه افکنده، و در برخی موارد به دلیل بی توجهی یا کم توجهی به فرزندان و جایگزین شدن عنصر نامناسب به جای فرد از دست رفته، ضعیف شدن فرایند نظارتی خانواده، افزایش بیمارگونه بحرانهای روحی و روانی فرزندان و... موجب روی آوری فرد به ناهنجاریها و انحرافات اجتماعی میشود.
3. طرد اجتماعی
چگونگی برخورد دوستان، افراد فامیل و همسایگان با فرد بزهکار، در نوع نگاه متقابل وی با دیگران تأثیر بسزایی دارد. در مجموع، اگر این برخوردها قهرآمیز و بهصورت طرد فرد از محیط اجتماعی باشد، جدایی وی از جامعه سرعت بیشتری می یابد.
4. نوع شغل
از دیگر متغیرهایی که در مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در زمینه ارتکاب بزهکاری و انحرافات اجتماعی نقش بسزایی دارد، و مورد تأکید قرار گرفته است، ارتباط نوع شغل افراد با انحراف و بزهکاری است. همواره رابطهای بین وضع فعالیت و شغل فرد با نوع رفتارهای وی وجود دارد. گرچه بین بیکاری و سابقه جرم و زندانی و دفعات ارتکاب جرم، رابطه معناداری مشاهده میشود، ولی این امر بدین معنا نیست که لزوما بیکاری علت تکرار جرم باشد؛ زیرا ممکن است این رابطه به صورت معکوس باشد؛ یعنی کسانی که بیشتر مرتکب جرم می شوند، بیشتر شغل خود را از دست داده و بیکار میشوند.
5. بی کاری و عدم اشتغال
از دیدگاه جامعهشناسان و روانشناسان، بیکاری یکی از ریشههای مهم بزهکاری و کجروی افراد یک جامعه است. بیکاری موجب می شود که افراد بیکار جذب قهوه خانهها و مراکز تجمع افراد بزهکار شده، به تدریج، به دامان انواع کجروی های اجتماعی کشیده شوند.
علاوه براین، چون بیکاری زمینهساز بسیاری از انحرافات اجتماعی است، افراد با زمینه قبلی و برای کسب درآمد بیشتر دست به سرقت می زنند؛ چرا که فرد به دلیل نداشتن شغل و درآمد ثابت برای تأمین مخارج زندگی مجبور است به هر طریق ممکن زندگی خود را تأمین نماید.
6. فقر و مشکلات معیشتی
در میان علل و عوامل پیدایش بزهکاری و ارتکاب انحرافات اجتماعی، عامل فقر و مشکلات معیشتی و اقتصادی از جایگاه ویژهای برخوردار است. عدم بضاعت مالی مکفی خانوادهها و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای طبیعی و ضروری مانند فراهم ساختن امکان ادامه تحصیل حتی در مقطع متوسطه، تأمین پوشاک مناسب، متنوع و متناسب با سلیقه و روحیه آنان و... زمینهساز بروز دلزدگی، سرخوردگی، ناراحتیهای روحی، دل مشغولی، افسردگی و انزواطلبی را در فرزندان فراهم میسازد.
7. دوستان ناباب
گروه همسالان و دوستان الگوهای مورد قبول یک فرد در شیوه گفتار، کردار، رفتار و مَنِش هستند. فرد برای اینکه مقبول جمع دوستان و همسالان افتد و با آنان ارتباط و معاشرت داشته باشد، ناگزیر از پذیرش هنجارها و ارزشهای آنان است. در غیر اینصورت، از آن جمع طرد میشود. از این رو، به شدت متأثر از آن گروه میگردد، تا حدّی که اگر بنا باشد در رفتار فرد تغییری ایجاد شود یا باید هنجارها و ارزشهای آن جمع را تغییر داد یا ارتباط فرد را با آن گروه قطع کرد
8. محیط
محیط نیز از جمله عوامل تأثیرگذار در پیدایش رفتارهای شایسته و یا ناشایست است. اگر در منزل و خانه، کوچه، خیابان و مدرسه، و محیط پیرامون زمینه و شرایط مساعدی برای بزهکاری وجود داشته باشد، فردی را که آمادگی انحراف در او وجود دارد، به سوی جرم و ارتکاب رفتار بزهکارانه سوق می دهد.
9. فقر فرهنگی و تربیت نادرست
از دیگر عواملی که موجب سوق یافتن جوانان به سوی انحرافات اجتماعی است، فقر فرهنگی و محدودیت ها و تبعیضهای ناشی از فقر فرهنگی می باشد. از عوامل مهم پیدایش بزهکاری، سطح و طبقه اجتماعی و فرهنگی خانوادههاست. چنان که سطح تحصیلات (بی سوادی و یا کم سوادی اعضای خانواده)، سطح پایین و نازل منزلت اجتماعی خانواده، ناآگاهی اعضای خانواده به ویژه والدین از مسائل تربیتی، اخلاقی و آموزههای مذهبی، عدم همنوایی خانواده با هنجارهای رسمی و حتی غیررسمی جامعه، هنجارشکنی اعضای خانواده و اشتهار به این مسئله و مسائل دیگری از این دست مؤلفههایی هستند که در قالب فقر فرهنگی خانواده در ایجاد شوکهای روانی و روحی بر فرزندان نوجوان و جوان مؤثر است و انگیزه ارتکاب انواع جرایم آنان را دوچندان میکند.
10. رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی
نقش رسانههای جمعی بهویژه ماهواره و اینترنت در رواج بیبند و باری اخلاقی، مقابله با هنجارهای اجتماعی، عدم پایبندی مذهبی و بلوغ زودرس نوجوانان در مسائل جنسی حایز اهمیت است.
حال با توجه به آنچه گفته شد؛ رهبر معظم انقلاب در بررسی آسیبهای اجتماعی جامعه بر حل اینگونه مسائل تاکید ویژه دارند و خواهان اقدامات فوقالعاده در این زمینه هستند.
در جلسه اخیر مسئولان با مقام معظم رهبری، در حوزه آسیبهای اجتماعی، ایشان خواستار آن شدند تا هر شش ماه یک بار گزارش مفصلی از عملکرد دستگاههای متولی به ایشان داده شود و در حوزه تغییر ساختار، منابع، بودجه و روشهای گزارشدهی نیز دستوراتی را ارائه فرمودند.
رهبر معظم انقلاب در این جلسه تأکید کردند که منظورشان از ارائه گزارش عملکرد، ارائه گزارشهایی از فعالیتهای جاری نیست؛ بلکه حتماً باید گزارشی از اقدامات فوقالعادهای که در این حوزه طراحی شده و به اجرا در آمده خدمت ایشان ارائه شود.
امروز نیز رحمانی فضلی وزیر کشور درخصوص اقدامات صورت گرفته در بررسی آسیبهای اجتماعی به مجلس گزارش داد.
رحمانی فضلی در گزارش خود به سخنان مقام معظم رهبری و تاکید ایشان در توجه به آسیبهای اجتماعی اشاره کرد و گفت: ایشان فرمودند ما 20 سال عقب هستیم. باید 20 سال قبل این مساله را پیگیری میکردیم. همه کسانی که در این حیطه مسئولیت دارند باید اقدامات لازم را انجام دهند. همه قوا در قبال این مسائل مسئول هستند و هیچکس نمیتواند خود را از این مساله مبرا بداند؛ رهبری همچنین تاکید کردند که این آسیبدیدگان اجتماعی عائله مسئولین نظام هستند و نباید به آنها بهعنوان بیمار نگاه کنیم. ما باید بتوانیم این موضوع را به مرحلهای برسانیم که پاسخگوی عقب افتادگی ما نیز باشد.
وزیر کشور درباره برنامه ششم و توصیههای مقام معظم رهبری دراین زمینه نیز توضیح داد: رهبری معیارهایی مشخص کردند که ازجمله آن مواد مخدر و اعتیاد بود و فرمودند ما باید هر سال 5 درصد موفقت کسب کنیم. ایشان همچنین در اولویت بندی فرمودند مواد مخدر و اعتیاد اولویت اول، حاشیهنشینی اولویت دوم، طلاق اولویت سوم، بزهکاریها اولویت چهارم و مناطق خاص اولویت پنجم هستند.
حال براساس این گزارش، توجه ویژه به بررسی آسیبهای اجتماعی که با روند رو به رشد تکنولوژی سرعت بیشتری نیز به خود گرفته است، اقدامات ضربتی و کارشناسانه تمامی قوا را میطلبد؛ تا بتوانیم اثرات مخرب این پدیدههای نوین را برای جامعه به خصوص نسل جوان کاهش دهیم.
