گروه بینالملل دفاع پرس- رضا عابدی گناباد در یادداشتی نوشت: بسیاری از علویان ترکیه اصل خود را از ایران و خراسان میدانند(1). علویان این کشور بهطور عمده در سه قوم کرد، ترک و عرب پراکنده هستند. در خصوص عقاید علویان، باید گفت که به دلیل اتکاى آنها به سنن شفاهى و سینهبهسینه، روایات متنوع و گاه مـتناقضى از آنان دیده و شنیده مىشود. آنچه که معلوم و قطعى است، عدم پایبندى آنها به عقاید و مناسک مـرسوم و سـنتى اسلام است.
بین علویان ترکیه و دیگر شاخههای شیعه تفاوت قابل ملاحظهای وجود دارد. گرچه رعایت پوشش اسلامی زنان در روستا بهطور نسبی از سوی آنان رعایت میشود؛مراسم دینى آنان، اجتماع در خانههاى جم (جمخانه) است که در طـول سـال چـندبار برقرار مىشود. آنان اعتقاد چندانى به قرآن ندارند و آن را تحریف شده مىدانند که آیات مـربوط بـه حـضرت على(ع) و اهل بیت از آن حذف گردیده است. در عوض به کتب کوچک و پراکنده موسوم به بـویروق (حکم)، عقیده دارند که اکثراً به امام صادق(ع) منتسب مىکنند. کتاب مذکور به دلیل مخفى بـودن مـذهب و دورافـتادگى علویان از هم، در شکلهاى مختلفى موجود است. علویان عقاید خود را در یک جمله خلاصه مىکنند: «بر دست و زبـان و شـهوت خود حاکم باش».
از سوى دیگر، علویان در عبادات خود از زبان عربى استفاده نـمىکنند و هـمه عـبادات و متون مذهبىشان (حتى علویان کردنژاد) به ترکى است. علویت ترکیه یک نظام اعتقادى مبتنى بر دوسـتى عـلى(ع) و اهـل بیت (علیهم السلام) و دوازده امام است، امام از هرگونه اشتباه، قصور و گناه مبراست، او بـاطن قـرآن، عالم و پیشواى دینى اجتماع تلقى مىشود.علویان به غایب شدن دوازدهمین امام در دوران کودکى و در قید حیات بودن و قـیام او عـلیه ظلم و ستم اعتقاد دارند. امام دوازدهم که سختىهاى زیادى را دیده است، امید و انتظار جـامعه عـلوى را تشکیل مىدهد و به عنوان نماد بیدارى و حـیات عـلویت اسـت. در حال حاضر چند گرایش در میان علویان وجـود دارد:
الف. بـرخى علوىگرى را پیروى از امام على(ع) دانسته و با تـوجه بـه اینـکه ایشـان پایبـند فرایض پنجگانه بـودهاند، مـعتقدند که باید به اسلام اصیل نزدیک شد. این گروه در انتخاب تشیع یا تسنن مشکل دارند؛ گرچه به تشیع بـسیار نـزدیکترند؛
ب. بـرخى علوىگرى را نوعى گرایش سکولار دانسته و آن را خارج از جـریان مـذهبى مـىدانند و بـر این بـاورند که بـه هیچ گرایش مذهبى وابستگى ندارد؛
ج. گروهى نیز راهى میان این دو را انتخاب کرده و به عبارتى از هر دو پرهیز دارند. این جماعت تلاش دارند همان هویت التقاطى-تاریخى را نگه دارند.(2)
قرنها است که چه دولت عثمانی و چه ترکیه نوین به علویان بهعنوان فرزندانی مشابه با ترکها در این کشور نمینگرد؛ علویها نیز مانند کردها، ارمنیها، عربها، آشوریها و... عمدتاً خود را قربانی نظام عثمانی و آتاتورکی در برخورد با اقلیتهای قومی و دینی به شمار میآورند. تصفیه علویها در روزگار سلطان سلیم اول یکی از نمونههای تاریخی است که رغم عمیقی را در دل علویها ایجاد کرده است. گرچه بسیاری از نویسندگان غربی بر این باورند که اعتقادات دینی در میان علویان ترکیه ضعیف است و حتی آنان به دلیل در اقلیت بودن در این کشور و کشتار آنان توسط حکومت سنی مذهب عثمانی طرفدار رژیم لائیک در ترکیه هستند؛ اما به باور برخی دیگر، انقلاب اسلامی ایران موجب بالا بردن اعتماد به نفس و افزایش مشارکت اجتماعی در میان جمعیت 20 میلیونی علویان این کشور شد. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به علت بحران هویت و فقدان کار تشکیلاتی شاهد فعالیت علویان در گروههای چپ و مارکسیستی بودیم.
منابع:
1- مفیدنژاد، زمستان 1388 و بهار 1389: 44
2- عظیمی، زمستان 1390: 133- 132
