دیپلماسی ورزشی؛ ابزاری برای نفوذ آمریکا در دیگر کشورها

به گزارش خبرنگار اخبار داخلی دفاع پرس؛ تغییرات نظام بینالملل و پررنگ شدن نقش بازیگران غیردولتی و افکار عمومی سبب شده تا اشکال جدیدی از دیپلماسی در کنار دیپلماسی سنتی مورد استفاده قرار گیرد. در این رابطه یکی از دیپلماسیهای معمول که توسط برخی کشورها بهخوبی به کار میرود، دیپلماسی عمومی است. اهمیت دیپلماسی عمومی بهویژه به لحاظ ارتقای وجهه یک کشور مد نظر است و در واقع سازوکاری برای افزایش قدرت نرم به شمار میرود.

رسالت بنیادین دیپلماسى، مدیریت بر روابط میان کشورها و سایر بازیگران بینالمللى است، در واقع دیپلماسی عمومی فرایند ارتباط مردم یک کشور با عامه مردم کشورهای دیگر برای شناساندن ایدههای خود، شناخت ایدههای آنها و آرمانهای ملی، معرفی نهادها، فرهنگ، هنجارها و تبیین اهداف سیاستهای خود است. 

در دیپلماسی عمومی مقولههایی همچون هنر، ورزش، دانش، فرهنگ، تاریخ و مذهب نقش کلیدی دارند و مسئولان یک کشور با میدان دادن به سازمانهای غیردولتی و مردمنهاد، زمینه ایجاد ارتباطات ورزشی، فرهنگی، علمی و هنری را فراهم میکنند تا برداشت مردم دنیا نسبت به آن کشور در مسیر درست و معقول شکل گیرد و از این مسیر و با نزدیکشدن ملتها به یکدیگر، زمینه برای رفع اختلافهای دولتها فراهم شود.

در گذر واژهها دیپلماسی سیاست، اقتصاد، فرهنگ، هنر و مذهب در عرصههای مختلف جوامع بشری نقشآفرینی میکند، در میان انواع مختلف دیپلماسی، "دیپلماسی ورزش" پدیدهای فراگیر است که در سطح دیپلماتیک پس از دیپلماسی رسمی مهمترین مولفه ارتباطی میان کشورها محسوب میشود.

در دیپلماسی عمومی، ورزش بهطور گستردهای و بهعنوان یک روش برای شروع روابط دیپلماتیک برای کشورهایی که در شرایط خوبی نیستند استفاده میشود.

در سال 1971، دیپلماسی ورزشی که بعدها دیپلماسی پینگپنگ لقب گرفت، توانست به تقویت روابط امریکا و چین کمک کند. در آوریل این سال و در جریان سی و یکمین دوره بازیهای جهانی تنیس روی میز در ژاپن، مقامات چین از تیم پینگپنگ آمریکا برای برگزاری مسابقه و بازدید از چین دعوت به عمل آوردند. تیم آمریکا بهمحض دریافت پاسخ مثبت از سوی مقامات متبوع خود، دعوت را پذیرفت و در سفر به چین کمونیست از سوی «چوئن لای» مورد استقبال قرار گرفت. نخستوزیر چین در این دیدار با ورزشکاران آمریکایی به آنها گفت: «شما فصل جدیدی در روابط بین آمریکا و چین گشودید... من مطمئن هستم که این آغاز دوره دوستی ما قطعاً مورد حمایت مردم دو کشور خواهد بود.»[1] این رویداد حاوی سیگنالهایی برای ساکنان کاخ سفید بود که «جمهوری خلق چین» متوجه تغییر جهتگیری آمریکاییها شده است و با یک گردش ایدئولوژیک تدریجی، کادرهای حزب و افکار عمومی را آماده پذیرش دور جدیدی در سیاست خارجی خود میکند. در بین کاروان ورزشی آمریکا، تعدادی از دیپلماتها نیز حضور داشتند که مخفیانه با مقامات چینی گفتوگو کردند. این مذاکرات سرانجام به سفر پنهانی «هنری کیسینجر»، مشاور امنیت ملی دولت «ریچارد نیکسون»، به پکن در ژوئیه سال 1971 انجامید.

با ادامه دیدارهای متقابل پینگپنگ بازان دو کشور و برگزاری مسابقات مشترک در این رشته و سفر تیم بسکتبال آمریکا به چین، بهبود در مناسبات بین دو طرف در سالهای 1971 تا 1977 به وقوع پیوست که بیشتر شامل تبادل دانشگاهیان، تجّار و موسیقیدانان میشد. عادیسازی کامل روابط زمانی میسر شد که «دنگ شیائو پنگ» بر رقبای رادیکالتر خود فائق آمد و سیاست خارجی میانهروتری را در پیش گرفت. استفاده از ورزش برای برقراری مجدد روابط سیاسی و دیپلماتیک را میتوان در برقراری روابط مجدد میان آمریکا و کوبا نیز مشاهده کرد. ورزش بسکتبال بهعنوان روش دیپلماتیک در سیاست بهبود روابط این دو کشور، نقش پررنگی ایفاء کرده است. در شرایطی که ورزش بیسبال بیشترین محبوبیت را در میان مردم کشور کوبا دارد، کمپ اختصاصی لیگ حرفهای بسکتبال NBA بهمنظور افزایش محبوبیت ورزش بسکتبال در کوبا در اردیبهشتماه 1394 برگزار شد.

ورزش نقش مهمی در زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مردم کشورهای مختلف دارد. ورزش یک علاقه مشترک فرهنگی است که مردم را در سراسر جهان، از هر نژاد و مذهب در رقابتهای ورزشی شرکت میدهد و یک منبع قوی از غرور ملی و همبستگی را به وجود میآورد. ورزش در عصر جدید بهمنزله ظرفی است که محتوای آن را ابعاد فرهنگی تشکیل میدهد. ورزش در دنیای جدید در کنار تأثیرات جسمی، بهعنوان صنعتی است که در عرصههای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، تأثیرات کمنظیری دارد. در عرصه جنگ نرم، ورزش یکی از مهمترین کارکردها را ایفا میکند؛ بهطوریکه کشورها سعی دارند از طریق ورزش به اهداف گسترده خود در کسب قدرت دست یابند. توجه به ورزش در نخستین نگاه در میان عموم طبقات جامعه و در دیگر سو در حوزه سیاست و توجه سیاستمداران به مقوله ورزش، ازجمله مباحثی است که در بسیاری از کشورها، دیرزمانی است که ازجمله ابزارهای ارتباطی، جاذب و فراگیر برای ارتباط با بدنه اجتماع و دیگر کشورها بهکاررفته و میرود.

 شاید یکی از شناختهشدهترین افراد سیاسی در طول تاریخ را بتوان هیتلر نام برد. هیتلر در زمان برگزاری بازیهای المپیک در ۱۹۳۶یک استادیوم بسیار زیبا با گنجایش ۱۰۰هزار نفر ساخت. این بازیها در زیر فشار سیاسی و جوی سنگین برگزار شد. هیتلر با لباس کامل نظامی و بازوبند صلیب شکسته چکمه و زرقوبرق کامل در پشت بلندگو قرار گرفت و بهعنوان مظهر و شخصیت اول آلمان بازیها را گشود و چنین گفت: من بازیهای برلین، یازدهمین المپیک جدید را میگشایم .در این لحظه شلیک یازده توپ سنگین به نشانه المپیک یازدهم، استادیوم را لرزاند. هیتلر مبارزه در ورزشگاه را با میدان جنگ یکسان میانگاشت! همچنین در دوران اخیر میتوان از سیلویو برلوسکنی نخستوزیر اسبق ایتالیا نام برد که باشگاه مطرح آ.ث.میلان را در حوزه رهبری خود داشت. وی ضمن بهرهمندی از ارزش شهرت و محبوبیت و اهداف اقتصادی از طریق این باشگاه اهداف سیاسی خود را هم بهپیش میبرد.

مدتهاست که ایالاتمتحده آمریکا نیز متوجه نقش قدرتمند ورزش بهعنوان یک علاقه مشترک فرهنگی شده است که موجب نزدیکتر شدن مردم و فرهنگهای مختلف در سرتاسر جهان میشود. لذا این کشور برنامههای زیادی را در این حوزه اجرا میکند. البته ناگفته نماند زمانی که آمریکا میخواهد در کشوری نفوذ کند، اما تمام راههای نفوذ بسته است از ابزارهای مختلفی ازجمله دیپلماسی ورزشی، دیپلماسی شرکتهای چندمنظوره و تجاری و بهاصطلاح دیپلماسی «مکدونالدی» استفاده میکند. ایالاتمتحده برای تقویت «قدرت نرم» و نفوذ بیشتر در جهان در سال گذشته میلادی (2015)  بودجه بیش از یک میلیارد و 833 میلیون دلاری اختصاص داده است.

نمونهای از اقدامات ایالاتمتحده تنها در حوزه دیپلماسی ورزش عبارتند از:

پروژه سفیران ورزشی

در پروژه سفیران ورزشی، ورزشکاران و مربیان رشتههای مختلف ورزشی بهعنوان سفیر به کشورهای مختلف فرستاده میشوند. این فرستادگان برنامههایی ازجمله برگزاری دورههای آموزشی، بازدید از مدارس و گفتگو با جوانان را در دستور کار دارند. از سال 2005، اداره امور آموزشی و فرهنگی وزارت خارجه آمریکا حدود 300 ورزشکار و مربی را به بیش از 85 کشور جهان فرستاده است. آمریکا برای امسال پیشبینی کرده است که به کشورهای بولیوی، برزیل، بنین، بلغارستان، کانادا، کلمبیا، شیلی، گواتمالا، اندونزی، ایتالیا، قزاقستان، لیتوانی، مالزی، مولداوی، مراکش، نیوزیلند، پاناما، پاپوآ گینهنو، لهستان، روسیه، عربستان سعودی، تایلند و ونزوئلا سفیر ورزشی ارسال کند.

اعطای کمکهزینههای ورزشی

پروژه دیگر اداره امور آموزشی و فرهنگی وزارت خارجه آمریکا، در حوزه دیپلماسی ورزشی عبارت است از اعطای کمکهزینه ورزشی به مؤسسات غیرانتفاعی آمریکا برای بهبود زیرساخت ورزشی در دیگر کشورها. تعداد این کمکهزینهها از سال 2002 تاکنون 104 مورد بوده است و در 62 کشور جهان هزینه شده است. بودجه اختصاصیافته برای این کار در سال 2015 یکمیلیون و هفتصد هزار دلار (1700000 دلار) بوده است. کشورهای هدف این پروژه در سال جاری میلادی عبارتاند از استرالیا، کلمبیا، السالوادور، گرجستان، رژیم صهیونیستی، نیکاراگوئه، آفریقای جنوبی، تایلند و فلسطین.

پروژه بازدیدهای ورزشی

آمریکا از طریق سفارتخانههای خود در دیگر کشورها اقدام به دعوت ورزشکاران، مربیان و مدیران ورزشی میکند تا به آمریکا سفر کنند. در این سفر به این افراد آموزشهایی در حوزههای مختلفی ازجمله جنبههای فنی ورزش و مدیریت ورزشی داده میشود. از سال 2003 تاکنون بیش از 1400 ورزشکار جوان از بیش از 80 کشور دنیا به آمریکا سفرکرده و در این برنامه شرکت کردهاند. بودجه اختصاصیافته شده برای این پروژه در سال گذشته میلادی (2015) بیش از 630 هزار دلار بوده است.

پروژه توانمندسازی زنان و دختران از طریق ورزش

این پروژه بهمنظور افزایش حضور زنان و دختران در فعالیتهای ورزشی به اجرا درآمده و دارای سه حوزه بازدیدهای ورزشی، سفیران ورزشی و مربیگری ورزشی است. اداره امور آموزشی و فرهنگی وزارت خارجه آمریکا، زنان شناختهشده در حوزه ورزش (ازجمله مربیان، قهرمانان و مدیران ورزشی) را برای فعالیت در شورای توانمندسازی زنان و دختران وزارت خارجه[2] جذب کرده و بهوسیله این افراد به دختران و زنان کشورهای مختلف آموزش میدهند. از سال 2012 تاکنون بیش از 156 نفر از زنان و دختران ورزشکار از 19 کشور مختلف به آمریکا سفرکرده و تحت آموزش این شورا قرارگرفتهاند. آمریکا برای این پروژه در سال 2015 بیش از یکمیلیون دلار (یکمیلیون و سی هزار دلار) هزینه کرده است. همچنین این کشور برای سال جاری میلادی قصد دارد که کشورهای هدف خود را در این پروژه به 23 کشور افزایش دهد. این کشورها عبارتاند از: روسیه، کانادا، کلمبیا، مصر، فیجی، فرانسه، گرجستان، هند، اندونزی، اردن، کنیا، کویت، لیتوانی، مکزیک، نیوزیلند، پاکستان، لهستان، قطر، روسیه، تاجیکستان، اوکراین، ونزوئلا و ویتنام.

نقش رسانه در ارتقای دیپلماسی ورزشی

در دنیای امروز به واسطه نقش رسانهها در انعکاس رویدادهای جهانی میتوان از این ابزار در کمک به تقویت دیپلماسی ورزشی استفاده کرد. رسانهها که امروز برای ترویج ورزش، معرفی و انعکاس رویدادها با فناوریهای جدید بهویژه در بخش ارتباطات، به ابزارهای بدون­ مرز و تاثیرگذار مبدل شدهاند، نقش مهمی در تقویت دیپلماسی عمومی ایفا میکنند.

با توجه به اینکه موضوع دیپلماسی ورزش بین حکومتها، یکی از سابقهدارترین مباحث مطرح دیپلماسی کشورهاست و میتواند تاثیر مثبتی بر روابط  کشورها بگذارد و شرایط جدید جهانی موجب شده تا کشورها در رقابتی درگیر شوند که لازمه آن نه تنها داشتن قدرت نرم و نمادهایی از قدرت سخت گذشته است بلکه داشتن مشروعیت در میان افکار عمومی جهانی و ترغیب دیگران در جهت هدف مورد نظر نیز اهمیت یافته است.

از این رو کشورهای گوناگون بسته به توان خود تلاش دارند تا علاوه بر قدرت نظامی و اقتصادی، از ظرفیتهای قدرت نرم و دیپلماسی عمومی نیز برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود بهره ببرند، دیپلماسی که ایران نیز میتواند از آن استفاده کرده و فقط بهعنوان منبع نفوذ کشورهای استکباری نباشد.

1- هوشنگ شهابی، دیپلماسی ورزش بین ایالاتمتحده و ایران، فصلنامهی گفتوگو، شماره 42، اسفند 1383، ص202

2- Department of State’s Council on Empowering Women and Girls