به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، سنگینی شرایط دشوار پس از عملیات کربلای ۴ ضرورت انجام عملیات دیگری را ایجاب میکرد. عملیاتی که پیروزی آن تضمین شده باشد و ضمناً از جنبه نظامی و سیاسی بسیار ارزشمند باشد تا آثار نامطلوب کربلای۴ را جبران نماید. ۱۹ دی ماه سالروز عملیات پیروزمندانه کربلای پنج است و پس از پایان این عملیات بود که تلاشهای بینالمللی برای پایان دادن به جنگ افزایش یافت.
ارزشمندترین منطقه موجود، شلمچه بود که دشمن در آن مستحکمترین مواضع و موانع را داشت؛ بطوری که عبور از آنها غیرممکن به نظر می رسید و با توجه به اصول نظامی شناخته شده و محاسبات کمی، ضریب موفقیت بسیار ناچیز بود و بالطبع تضمین پیروزی از سوی فرماندهان عملیات را غیرممکن میساخت؛ لیکن ضرورت غیرقابل انکار ادامه جنگ در آن موقعیت و لزوم تسریع در تصمیمگیری پس از عملیات کربلا۴ سبب گردید که صرفاً برای انجام تکلیف و با امید به نصرت الهی، تمامی نیروهای خودی اعم از رزمنده و فرمانده برای عملیات بزرگ کربلای ۵ آماده شوند.
طرح عملیات
در همان بحثهای اولیه طراحی مانور عملیات، چنین تدبیر شد که یک محور هجوم در شمال منطقه پنج ضلعی و یک محور نیز در جناح راست آن، با عبور از کانال پرورش ماهی، قرار داده شود. در چنین صورتی، دشمن که استحکامات منطقه را اغلب در جهت پدافند از شرق احداث کرده بود، با هجوم قوای جمهوری اسلامی از شمال به جنوب مواجه میشد.
به دلیل محدودیت زمین و وابستگی منطقه پنج ضلعی با جناح راست منطقه عملیات، مقرر شد قرارگاه کربلا ماموریت شکستن خط و گرفتن جای پای اولیه را به عهده داشته باشد و دو قرارگاه قدس و نجف با عبور از اینجای پا منطقه تصرف شده را توسعه دهند.
شرح عملیات
فرمان آغاز درگیری در ساعت ۱:۳۵ بامداد مورخ ۱۳۶۵/۱۰/۱۹ با رمز یازهرا(س) به یگانهای خط شکن ابلاغ شد. نیروهای قرارگاه کربلا با درهم شکستن مواضع دشمن در محورهای کانال پرورش ماهی، منطقه پنج ضلعی و شلمچه درصدد برآمدند با یکدیگر الحاق کنند. قرارگاه نجف نیز که در شب اول عملیات تنها با یک لشکر در جزیره بوارین - به منظور فریب دشمن - وارد عمل شده بود، توانست بطور موقت و محدود در خط اول ارتش عراق در این جزیره رخنه کند.
در ادامه عملیات، نیروهای خودی ضمن درهم شکستن دو پاتک عراق به سوی شلمچه پیشروی کرده و در ساعت ۱۰ صبح به مجاورت کانال هفت دهنه رسیدند و با تصرف دو موضع هلالی شکل اول و دوم و موقعیت خود در منطقه پنج ضلعی و شلمچه را مستحکم کردند.
عملیات در شب دوم در حالی ادامه یافت که دشمن با آگاهی از تلاش اصلی فرماندهی عملیات، یگانهایی را که به فاو و سایر مناطق عملیاتی برده بود، به سرعت به منطقه شلمچه منتقل میکرد. بخش اعظم تلاش دشمن به عقب راندن نیروها از غرب کانال و نیز جلوگیری از ایجاد الحاق در مثلث نوک کانال معطوف شده بود. به همین خاطر، در این شب که قوای قرارگاههای قدس و نجف وارد عمل شده بودند، عواملی همچون آتش دشمن، نداشتن مواضع مناسب برای پدافند و... موجب شد تا فقط به انهدام نیروی دشمن و استحکام مواضع متصرفه در روز اول و نیز برهم ریختن آرایش نیروهایی که خود را برای پاتک آماده میکردند، بسنده شود.
با آغاز روشنایی روز دوم عملیات، پاتکهای سنگین دشمن - بیش از ۲۰ مورد - در غرب کانال پرورش ماهی شروع شد که در هر پاتک، رزمندگان خودی با تحمیل تلفات به یگانهای دشمن، آنها را عقب میراندند.
در شب سوم، پد بوبیان، بخشی از جاده آسفالت در جنوب کانال پرورش ماهی، پل دوم و نیز مواضع هلالی شکل نوک کانال به تصرف نیروهای قرارگاه کربلا درآمدند. نیروهای قرارگاه نجف نیز ضمن تصرف سومین موضع هلالی شکل، روی دژ مرزی پیشروی کرد. همچنین، قوای قرارگاه قدس حرکت خود را در شرق نهر دوعیجی آغاز کرده و ضمن پاکسازی مواضع هلالی شکل سوم و چهارم، به جاده شلمچه دست یافتند و در نتیجه، یگانهای دو قرارگاه قدس و نجف موفق شدند اهداف مرحله اول عملیات را تامین کنند.
در ادامه، یگانهای قرارگاه قدس به منظور تصرف خط دشمن در مجاورت نهر جاسم به پیش رفتند، لیکن به دلیل مقاومت نیروهای عراقی که تا صبح روز بعد ادامه داشت، مجبور شدند تا خطر نهر دوعیجی عقبنشینی کنند.
ساعت ۹ صبح فشار هوایی و بمباران خطوط عملیاتی و عقبههای خودی همراه با بکارگیری سلاحهای شیمیایی افزایش یافت و دشمن توانست نیروهای مستقر در محور کانال ماهی را عقب براند.
در شب چهارم نیز طرح عملیات شب قبل مجدداً تکرار شد و همه یگانها - به جز یک یگان که وارد بوارین شده بود - پس از انهدام نیرو و در نهایت با روشن شدن آسمان به خطوط پدافندی روز قبل خود بازگشتند تا برای آغاز ماموریت بعدی آماده شوند.
در ابتدای روز چهارم، پاتک دشمن به جزیره بوارین آغاز شد که با تلاش نیروهای قرارگاه نجف این پاتک با ناکامی مواجه گردید. در محور قرارگاه کربلا نیز برای حفظ مواضع جناح راست و تثبیت موقعیت در منطقه کانال پرورش ماهی، نیروهای خودی به رها کردن آب مبادرت ورزیدند. به این ترتیب، پیشروی در این محور متوقف شد و عملیات با دو هدف اصلی تصرف خط نهر جاسم و پاکسازی جزیره بوارین ادامه یافت.
از ساعت ۳ بامداد روز پنجم عملیات، دشمن پاتک خود را در غرب کانال ماهی همراه با شدیدترین و پرحجمترین آتش توپخانه در طول جنگ آغاز کرد و نهایتاً پس از حدود ۲/۵ ساعت تنها توانست دو موضع هلالی شکل را بازپس گیرد.
با فرا رسیدن شب، یگانهای قرارگاه نجف ماموریت دیگری را با هدف تصرف کامل بوارین و مقر دشمن آغاز کردند و موفق شدند فقط به هدف دوم(تصرف مقر دشمن) دست یابند.
در روزها و شبهای بعد نیز، رزمندگان خودی طی درگیریهای متعدد توانستند علاوه بر استقرار در شرق نهر جاسم، قسمتی از غرب این نهر را به عنوان سرپل به دست آورند.
متقابلاً، دشمن در حالی که تلفات بسیاری را متحمل شده و زمین ارزشمند شرق نهر جاسم را از دست داده بود، با تداوم عملیات در غرب این نهر و پذیرش تلفات بیشتر، سرانجام برای جلوگیری از پیشروی قوای نظامی سپاه پاسداران، تعداد زیادی از یگانهای خود را وارد منطقه کرد.
در این میان، با توجه به مشکلات، موانع و کمبودهای موجود به نظر میرسید تداوم عملیات در غرب نهر جاسم و دستیابی به کانال زوجی به سهولت امکانپذیر نیست. بنابراین، در تاریخ ۱۳۶۵/۱۱/۰۷ مقرر شد مهلت دوهفتهای به یگانهای عمل کننده فرصت بازسازی و تجدید قوا داده شود تا آمادگی لازم را برای ادامه عملیات بیابند.
در شامگاه مورخ ۱۳۶۵/۱۲/۰۳، مرحله تکمیلی عملیات آغاز شد و نیروها با پیشروی در محور نهرجاسم موفق گردیدند چهارراه شلمچه را به تصرف خود درآوردند. متقابلاً، دشمن نیز با فرارسیدن صبح، علاوه بر انجام سه مورد پاتک همراه با استفاده از سلاح شیمیایی خطوط خود در این محور را تقویت کرد.
در ادامه عملیات، نیروهای خودی موفق شدند تا روز ۱۳۶۵/۱۲/۱۳ ضمن پیشروی در غرب کانال ماهی و تصرف هلالی شکل شوم و نیز تسخیر یکی از مستحکمترین قرارگاههای دشمن در منطقه، به انهدام نیروهای دشمن بپردازند.
اهداف عملیات
منطقه شلمچه به لحاظ اهمیت سیاسی و نظامی آن، به عنوان یکی از معابر وصولی شهر بصره، همواره در زمره اهداف قوای نظامی جمهوری اسلامی ایران قرار داشت. در صورت تسلط بر این منطقه، جمهوری اسلامی میتوانست برتری خود در جنگ را به اثبات برساند.
موقعیت منطقه
منطقه عملیاتی شلمچه که در جنوب شرقی شهر مهم بصره قرار گرفته و تقریباً نزدیکترین محور وصولی به این شهر به شمار میآید، به مناطق و محورهای زیر محدود میباشد:
از شمال، به آبگرفتگی جنوب زید
از شرق، به دژ مرزی ایران و عراق
از جنوب، به رودخانه اروند و اروند صغیر
از غرب، به کانال زوجی و شهرهای تنومه و الحارثه.
این منطقه از تعداد زیادی نهر، کانال، خاکریز، جاده و... تشکیل شده است که همه آنها در بخش شمالی اروند قرار دارند. همچنین، آبگرفتگیهای متعددی در این منطقه وجود دارند که از سوی ارتش عراق به عنوان موانعی در مقابل هرگونه نفوذ قوای جمهوری اسلامی ایجاد شدهاند.
استعداد دشمن
منطقه عملیاتی در حوزه پدافندی سپاه سوم عراق بود و سه لشکر ۱۱ پیاده، ۵ مکانیزه و ۳ زرهی در این منطقه مستقر بودند.
با شروع عملیات، تعداد دیگری از لشکرهای عراق به تدریج در منطقه عملیاتی حضور یافتند. این لشکرها عبارت بودند از:
الف- پیاده:
لشکرهای ۲، ۴، ۷، ۸، ۲۲، ۳۲، ۱۴، ۱۵، ۲۵، ۱۸، ۳۰، ۲۹، ۲۷، ۲۸، ۳۳، ۲۰ و ۳۵
ب- زرهی:
لشکرهای ۶، ۱۰ و ۱۲
ج- مکانیزه:
لشکر ۱
د- گارد ریاست جمهوری:
لشکرهای ۱، ۲، ۳ و ۶
در ذیل، تمامی یگانهایی که به منطقه کربلای ۵ اعزام شدند، بر حسب تیپ آورده شده است:
الف- پیاده:
تیپهای ۳۶، ۴، ۵، ۲۹، ۱۸، ۱۹، ۳۸، ۳۹، ۲۳، ۲۲، ۲۸، ۴۵، ۴۷، ۴۸، ۱۴، ۴۴، ۷۱، ۷۲، ۷۴، ۷۵، ۷۶، ۷۸، ۷۹، ۸۱، ۸۲، ۸۳، ۸۴، ۸۸، ۹۰، ۹۱، ۹۳، ۹۴، ۹۵، ۹۶، ۱۰۱، ۱۰۲، ۱۰۳، ۱۰۵، ۱۰۶، ۱۰۷، ۱۰۹، ۱۱۱، ۱۱۲، ۱۱۳، ۱۱۴، ۱۱۶، ۱۱۷، ۱۱۸، ۱۱۹، ۱۲۰، ۲۳۸، ۴۱۲، ۴۱۳، ۴۱۷، ۴۱۸، ۴۲۱، ۴۲۲، ۴۲۳، ۴۲۶، ۴۲۸، ۴۲۹، ۴۳۰، ۴۳۱، ۴۳۵، ۴۳۶، ۴۳۷، ۴۳۸، ۴۳۹، ۴۴۲، ۴۴۳، ۵۰۱، ۵۰۲، ۵۰۶، ۶۰۳، ۶۰۴، ۶۰۵، ۷۰۱، ۷۰۲، ۷۰۳، ۷۰۴، ۷۰۷، ۸۰۱ و ۸۰۵
ب- زرهی:
تیپهای ۳۴، ۶، ۱۲، ۲۶، ۳۰، ۱۶، ۱۷، ۴۲، ۳۷، ۵۰ و گردان تانک لشکر ۱۱ پیاده
ج- مکانیزه:
تیپهای ۲۷، ۸، ۲۰، ۱۵، ۲۵، ۲۴، ۴۶
د- گارد ریاست جمهوری:
تیپهای ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۱۶، ۱۷ پیاده، ۲ و ۱۰ زرهی، ۱ مکانیزه، ۳ نیروی مخصوص و ۱۱ کماندو
هـ- نیروی مخصوص:
تیپهای ۶۵، ۶۶ و ۶۸
و- کماندو:
تیپهای ۱، ۲ و ۳ ستاد کل، هفت تیپ کماندویی از سپاههای هفت گانه و پنج گردان مستقل کماندو.
ز- توپخانه:
۴۶ گردان
آخرین آمار انهدام نیروی دشمن از شروع عملیات کربلا ۵ تا پس از عملیات تکمیلی کربلا ۵ به شرح زیر است:
الف- انهدام ۵۵ تیپ زرهی، مکانیزه، نیروی مخصوص و پیاده به میزان ۱۰۰% و ۶۷ تیپ به میزان ۵۰%
ب- کشته شدن حدود ۳۰ هزار نفر و مجروح شدن حدود ۷۰ هزار نفر.
ج- به اسارت درآمدن ۲۶۵۰ نفر
د- انهدام ۸۷۰ تانک و نفر، ۱۰۰۰ خودرو، ۱۸۰ توپ صحرایی، ۱۲۰ توپ ضدهوایی، ۴۰۰ خمپاره انداز و تفنگ ۱۰۶ میلمتری، ۴۵ هواپیما و ۷ هلیکوپتر
ه- اغتنام ۲۳۰ تانک و نفربر، ۲۰۰ خودرو، ۲۰ توپ صحرایی، ۱۰۰ توپ ضدهوایی، ۲۵۰ خمپارهانداز و تفنگ ۱۰۶ میلیمتری و ۱۰۰ دستگاه مهندسی.
خلاصه گزارش عملیات:
نام عملیات: کربلای۵ و عملیات تکمیلی
زمان اجرا: ۱۰/۱۹ /۱۳۶۵
مدت اجرا: ۷۰ روز
تلفات دشمن: ۴۲۷۰۰ (کشته، زخمی و اسیر)
رمز عملیات: یا زهرا (سلام الله علیها)
مکان اجرا: منطقه عمومی شرق بصره -سراسر محور جنوبی جنگ
ارگانهای عملکننده: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
اهداف عملیات: انهدام ماشین جنگی دشمن، گشودن راه برای سرنوشت جنگ طولانی و پاسخ به انتظارات مردم و تهدید شهر بصره
سازمان رزم خودی
براساس موجودی ۲۰۰ گردان نیرو، سازمان رزم به شکل زیر طراحی شد:
قرارگاه خاتمالانبیاء(ص)
قرارگاه کربلا
لشکر ۲۵ کربلا
لشکر ۴۱ ثارالله(ع)
لشکر ۱۹ فجر
لشکر ۱۰ سیدالشهدا(ع)
لشکر ۳۱ عاشورا
تیپ مستقل ۳۳ المهدی(عج)
تیپ مستقل ۱۸ الغدیر
تیپ مستقل ۴۸ فتح
قرارگاه نجف
لشکر ۱۷ علیبنابیطالب(ع)
لشکر ۵ نصر
لشکر ۱۰۵ قدس
لشکر ۱۵۵ ویژه شهدا
لشکر ۲۱ امام رضا(ع)
تیپ مستقل ۵۷ حضرت ابوالفضل(ع)
تیپ مستقل ۲۹ نبیاکرم(ص)
تیپ مستقل ۱۲ قائم(عج)
قرارگاه قدس
لشکر ۲۷ محمد رسولالله(ص)
لشکر ۷ ولیعصر(عج)
لشکر ۸ نجف اشرف
لشکر ۱۴ امام حسین(ع)
لشکر ۳۲ انصارالحسین(ع)
تیپ مستقل ۴۴ قمر بنیهاشم(ع)
همچنین، گردان مستقل ۳۸ زرهی ذوالفقار، تیپ ۲۰ زرهی رمضان و تیپ توپخانه ۱۵ خرداد تحت امر قرارگاه خاتمالانبیاء(ص) بودند. در مجموع، ۲۴ گردان توپخانه آماده آتش وجود داشت.
در جریان عملیات نیز قرارگاه عملیاتی نوح و تیپهای مستقل ۱۱۰ خاتمالانبیاء(ص) و ۲۲ بدر به سازمان رزم عملیات ملحق شدند.
در راس اهداف عملیات تکمیلی، ۵ هدف عمده قرار داشت:
۱- تکمیل و ترمیم خط پدافندی خودی در نهر جاسم.
۲ -توسعه و تثبیت نهایی سر پل منطقه غرب نهر جاسم و پیشروی عمده به سوی کانال زوجی
۳- تصرف مجدد سر پل غرب کانال ماهی و گرفتن جناح اساسی از دشمن.
۴- حضور موثر و تهدید منطقه استراتژیک شرق کانال زوجی.
۵-انهدام بخشی وسیع از امکانات و نفرات دشمن.
فرماندهان شهید عملیات
در این عملیات بزرگ و طولانی که با سنگینترین و بیشترین پاتکهای دشمن توام بود، چندین تن از فرماندهان برجسته ایرانی مانند "حسین خرازی" فرمانده لشکر۱۴ امام حسین از اصفهان، "یدالله کلهر" قائممقام لشکر۲۷ محمد رسول الله(ص) از تهران، "حجتالاسلام والمسلمین عبدالله میثمی" مسئول حوزه نمایندگی حضرت امام در قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، "اسماعیل دقایقی" فرمانده لشکر۹ بدر، "هاشم اعتمادی" فرمانده تیپ امام حسن، "محمدعلی شاهمرادی" فرمانده تیپ۴۴ قمر بنیهاشم، "حاج قاسم میرحسینی" قائممقام لشکر۴۱ ثارالله، "محمد فرومندی" قائممقام لشکر۵ نصر و . . . به شهادت رسیدند.
نتایج عملیات
عبور از موانع نفوذناپذیر دشمن در شرق بصره و حضور در حومه این شهر به گونهای اهمیت یافت که متعاقب این عملیات:
موقعیت سیاسی و نظامی عراق تضعیف شد و در نتیجه حملات گسترده این کشور به مراکز اقتصادی، صنعتی و مسکونی ایران بار دیگر آغاز شد.
اوضاع جبهههای نبرد به سود قوای نظامی ایران تثبیت شد و سپاه پاسداران یکی از ارزندهترین تجارب نظامی خود را کسب کرد.
تلاشهای بینالمللی برای پایان دادن به جنگ افزایش یافته و به تصویب قطعنامه ۵۹۸، که در آن برای اولین بار تا حدودی نظریات جمهوری اسلامی ایران لحاظ شده بود، در شورای امنیت سازمان ملل انجامید.
حضور گسترده نظامی امریکا و متحدینش در خلیج فارس آغاز شد و یکی از هواپیماهای مسافربری ایران توسط ناوگان امریکا ساقط گردید.
عقیل توحیدیان
