به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس، پنجمین نشست «روایت صحنه» با نقد و بررسی نمایش «خوب، بد، زشت» بعد از اجرای این نمایش با حضور رضا آشفته منتقد و پژوهشگر تئاتر، شقایق فتحی کارگردان، ابوالفضل حاجی علیخانی نویسنده و برخی از علاقمندان برگزار شد.
در ابتدای این نشست رضا آشفته با تاکید بر اینکه موضوع مدافعان حرم، بحث روز جامعه محسوب می‌شود گفت: چه خوب است که در این موضوعات تئاتر تولید می‌شود و چه خوب است که در این موضوعات بیاندیشیم که غفلت نکنیم. به نظر من این اثر که امشب مشاهده کردیم زیبایی‌های خاص خود را دارد و اینطور نیست که دیدن آن از حوصله ما خارج باشد.
وی درباره واکنش مخاطب در برخورد اولیه با نمایش افزود: من فکر می‌کنم که یک اثر نمایشی در چند نکته می‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و حتی خارج از دامنه متن عمل کند. یک اثر نمایشی برای اینکه در ایجاد ارتباط با مخاطب دچار مشکل نشود مهم‌ترین عنصر نمایشی‌اش ضرب آهنگ است که باید آن را در طول اجرا حفظ کند. ریتمی که به بضاعت متن و بخش دیگری از آن به اجرا بر می‌گردد. نمایش تصویرهایی ایجاد می‌کند با توجه به جنس بازی‌ها نقش‌پردازی بازیگران می‌توان این نمایش را دید بدون اینکه در ضرب آهنگ آن خللی ایجاد شود. دو موضوع دیگر که اهمیت نمایش را از حیث تماشا کردن تکمیل می‌کند هماهنگی بین عناصر است و دیگری ترکیب‌بندی هاست یعنی کمپوزیسیون و آن تصویری که می‌تواند جاذبه دیداری را ایجاد کند. بنابراین بازتاب اولیه کار این است که ما به تماشای کار می‌نشینم و از دیدن آن خسته نمی‌شویم.
وی ادامه داد: من خودم وقتی کاری را می‌بینم چنانچه اثر از ریتم خودش خارج شود مرا کسل می‌کند و دلم می‌خواهد که در آن لحظه از سالن خارج شوم اما چون نمی‌توانم، پس تحمل می‌کنم. اما نمایش «خوب، بد، زشت» از آن نوع کارها نبود که مرا کسل کند یا اینکه بخواهم به ساعت نگاه کنم و برای خروج از سالن لحظه شماری کنم.
در ادامه این نشست ابوالفضل حاجی علیخانی نویسند نمایشنامه «خوب، بد، زشت» انگیزه‌اش از نوشتن این نمایشنامه را ابتدا به حرفه نویسندگی و لازمه نوشتن برای یک نویسنده دانست. اما حرفه نویسندگی برای تئاتر را از دید مردم جامعه حرفه‌ای نا آشنا دانست که علی‌رغم آن نویسنده با توجه به نگاهی که دارد و اتفاقاتی که در جامعه رخ می‌دهد موضوع کار خود را انتخاب می‌کند. وی یکی از این موضوعات را بحث «مدافعان حرم» دانست که بحث روز جامعه ایران محسوب می‌شود.
این نویسنده جوان درباره قصه نمایشنامه‌اش و سیر تحول آن تا رسیدن به شهید مدافع حرم گفت: قصه‌ای که من ابتدا برای نمایشنامه‌ام در نظر داشتم بحث شهید گمنام بود. ولی بحث شهید مدافع حرم این روزها بحث روز جامعه محسوب می‌شود. فکر کردم که چه بهتر مسیر نمایشنامه را به این سمت تغییر بدهم. البته به نظر من شهید، شهید است از حمزه سیدالشهدا گرفته تا حسین فهمیده همه در نزد خدا جایگاه والایی دارند. به هرحال مطابق این اندیشه آمدیم و گفتیم بحث به روزی داشته باشیم، شهید نمایش را شهید مدافع حرم کردیم. خودم چند سال است که می‌نویسم؛ نمی‌گویم که گرایش خاصی دارم که به طریق خاصی بنویسم اما بالطبع چون در خانواده‌ای بزرگ شده‌ام که انقلابی، جنگ آشنا و مذهبی هستند، خود به خود این گرایشات در وجود من بود. فضاهایی که برای نماشنامه‌هایم انتخاب می‌کنم ریشه‌های آیینی، سنتی و دینی دارند. نمایشنامه‌هایم یا دفاع مقدسی یا مقاومتی یا آیینی سنتی هستند.
وی در پاسخ به این سوال که اگر به جای شهید مدافع حرم همان شهید 8 سال دفاع مقدس باقی می‌ماند آیا تغییری در داستان ایجاد می‌شد؟ پاسخ داد: شهید مدافع حرم انگیزه‌ای دارد که از حرم حضرت زینب (س) دفاع کند، مقداری از آن عِرق به خاک و دین‌اش است. احمد محمودی شهیدی که نامش را در نمایش می‌شنویم، رفته در برابر داعش جنگیده که چند سال دیگر داعش وارد خاک میهن مان نشود که بخواهد به حرم امام زاده و دیگر مردم کشورمان تجاوز کند. این شهید برای اینکه جلوی این اتفاق را بگیرد مرزهای خاک ایران را 400 کیلومتر برده جلوتر و در سوریه قرار داده است. من احساس کردم که این داستان به زمان حالمان نزدیک‌تر است. می‌تواند این اتفاق بیفتد.انگیزه احمد علاوه بر این چیزهایی که گفتیم عرق به پدرش هم هست چون پدرش خادم یک امازاده در خاک خودمان است.
رضا آشفته درباره متن نمایشنامه گفت: من فکر می‌کنم که متن خیلی خوب شروع می‌شود به این دلیل که یک شروع خوب یک معرفی خوب از دو شخصیت نمایش دارد که این‌ها رفته رفته برای ما باز می‌شود که این‌ها چرا این وانت را دزدیده‌اند و چه انگیزه‌ای داشته‌اند و چرا در این بیابان گیر افتاده‌اند؟! پیچ و خم داستان خوب پیش می‌رود حتی این دلیل که چرا این شهید را دارند به سمت خاصی می‌کشانند. و آن دلایل تبدیل به دلایل تکمیل کننده‌ای می‌شود که ما بیشتر جذب نمایش شویم از این جهت که این دو نفر خوره مال دنیا را دارند و هر کدام به گونه‌ای این دنیا را برای خوشان تعریف می‌کنند و سمت و سو می‌دهند و در تضاد با آن کسی هستند که درون تابوت قرار دارد و ماهیت دنیایی ندارد.
وی ادامه داد: شهادت یک امر متافیزیکی است و کسی که به سمت شهید شدن می‌رود که قائل به دنیا نیست یا دنیا را یک جوری دور زده است اما دو شخصیت نمایش هنوز دنبال دنیا و سوء استفاده از این وضعیت هستند. این نشان دهنده این است که این دو نفر پرداخت شخصیتی خوبی داشته‌اند و نمایش تا نزدیک به نقطه اوج خوب پیش می‌آید اما من فکر می‌کنم در آن چیزی که می‌توانست این را جمع‌بندی کند تعجیل شده است و یک مسیر انحرافی شکل گرفته است پس ما به یک پایان اغناکننده نمی‌رسیم.
وی همچنین درباره پایان بندی نمایش افزود: اگر قرار است که در پایان نمایش دگرگونی و تحول شکل بگیرد، من فکر می‌کنم که نمایش هنوز جا دارد که ادامه یابد تا به نقطه مناسب‌تری برای این تحول برسد. پایان نمایش پایان مناسبی نیست که ما ببینیم شخصیت‌ها با چند جمله تغییر می‌کنند. با توجه به اینکه این دو شخصیت خیلی عمیق دارند پیش‌می روند و با ترفند‌های خاصی جلو می‌روند.
عضو انجمن منتقدین تئاتر ایران چنین ادامه داد: ضمن شخصیت پردازی باید به دیالوگ نویسی نمایش اشاره کنیم که بسیار مناسب است و یک طنازی خاصی در دیالوگ نویسی دیده می‌شود که چالش‌ها را به‌خوبی پیش می‌آورد. به هرحال من با پایان داستان موافق نیستم چون فکر می‌کنم شتابزده است و اگر اصراری بر این تحول در این دو شخصیت وجود دارد تا آنها به شهید درون تابوت نزدیک شوند ابتدا باید این را بدانیم که شهید مقام بسیار والایی دارد که قابل تصور نیست اما این دو شخصیت لمس شدنی و درک شدنی هستند و ماهیتی زمینی دارند که با ماهیت آنها نزدیک شدن به شخصیت شهید غیرممکن است و بهتر است که بگویم شتابزده است چه بسا اگر تحول این دو شخصیت را نمی‌دیدیدیم بهتر بود. به واسطه اینکه قرار نیست همه چیز مثبت تمام شود چون آن چالش به وجود آمده است.
شقایق فتحی کارگردان نمایش «خوب، بد، زشت» ضمن اشاره به اینکه این نمایش دومین کار حرفه‌ای‌اش در فضای تئاتر کشور محسوب می‌شود درباره دلایل انتخاب این متن نمایشی گفت: وقتی من این متن را خواندم چیزی که برایم اهمیت داشت اعتراضی بود که در دل متن گنجانده شده بود. با اینکه رگه‌های کمدی داشت اما اعتراضی هم در درون متن دیده می‌شد و از آنجایی که من بر خلاف جریان آب شنا می‌کنم دلم می‌خواهد حرف‌هایی بزنم که دیگران بیان نمی‌کنند یا اینکه این حرف‌ها را آسان بیان نمی‌کنند. فکر می‌کنم در این نمایشنامه علی‌رغم اینکه متن مذهبی به چشم می‌آید من فکر می‌کنم حرف خیلی مهمی که درمتن دیده می‌شود و مرا گرفت این بود که اعتراض شدیدی به جامعه ما دارد که برخی از جوانان به سمت بی‌خدایی در حرکت هستند. این شیوع بیش از اندازه‌ای دارد. ما دو شخصیت خاکستری در این نمایش داریم نه مثبت کامل و نه منفی کامل. تعزیه خوانی را می‌بینیم که لزوما مثبت کامل نیست و آن یکی هم منفی کامل نیست.
وی افزود: استنباط شخصی من اتفاقی بود که بین دهه شصتی‌ها و دهه هفتادی‌ها افتاده است. یک شکاف وحشتناکی در جامعه ایجاد شده است که وقتی با دهه هفتادی‌ها صحبت می‌کنی یک نوع بی‌اعتقادی شدیدی در آنها دیده می‌شود که تحت هیچ شرایطی نمی‌توانی آنها را قانع کنی. آنها به یک پوچی بدی رسیده‌اند از طرفی هم دهه شصتی‌ها یک نوع اصالتی درون شان است که حرف برای گفتن دارند. من متن را اینطور می‌دیدم. من فکر می‌کنم که متن حرفی را می‌گفت که جامعه کنونی ما به آن احتیاج دارد. دلیل اصلی من برای انتخاب متن این بود.
شقایق فتحی درباره شیوه اجرایی متن نمایشنامه گفت: از لحاظ اجرایی، متن کاملا رئال نوشته شده بود هر چند که وقتی در سالن اجرا می‌کنی و آن را به روی صحنه می‌آوری نمی توانی بگویی که من نگاه ناتورالیستی کردم چون به هرحال یک سری فاکتورهای سالن مانع از آن می‌شود که کارگردان کاملا نگاه ناتورالیستی به اجرا داشته باشد. ولی من سعی کردم که نگاه ناتورالیستی در اجرا داشته باشم.
رضا آشفته در بخش پایانی این نشست درباره نگاه ناتورالیستی کارگردان به اجرا گفت: در فضای ناتورالیستی عین به عین تلاش می‌کنند که به آن واقعیت ممکن نزدیک شوند. اما در فضای رئالیستی سعی می‌کنند که توهمی از واقعیت را و نشانه هایی از واقعیت را در صحنه بیاورند. در اینجا هم تاکید بر آن ناتورالیستی بودن است. از آنجایی که یک وانت واقعی در صحنه قرار دارد که عنصر مهمی در داستان محسوب می‌شود. من فکر می‌کنم که این پردازش بسیار زیبایی است و به زیبایی طراحی صحنه هم کمک کرده است. در خین حال که یک عنصر ناتورالیستی در اجرا ایجاد کرده است. دربرخی از نمایش‌ها اتومبیل را داخل صحنه می‌آورند درحالی‌که ضرورتی برای بودن آن وجود ندارد. اما در این اجرا ضرورت ماشین احساس می‌شد و ماشین یک عنصر مهمی است که بخش مهمی از داستان حول آن می‌گردد. این نشانه‌ها برای اینکه ما را به ناتورالیسم نزدیک کند با درایت و تفکر درست انتخاب شده است.
نمایش «خوب، بد، زشت» از نمایش‌های مورد حمایت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس است که در قالب سوگواره خمسه اجرای آن تا 30 آبان ماه در پلاتو نمایش روایت ادامه دارد.
انتهای پیام/ 121
