از شکنجه‌های روحی تا ارتباط با الفبای مُرس

عصر روز دوم، چهار نفر آمدند، مرا تحویل گرفتند. عقب یک لندرور سوار کردند. دستم را با دستبند به ماشین بستند. یکی کنارم و دیگری هم در جلوی رویم نشستند. راننده خیلی تند می رفت و سبقت های وحشتناکی می گرفت. نزدیکی های تهران چشمم را هم بستند که جایی را نبینم. البته رفتارشان کاملاً عادی بود. نیم ساعتی بعد ماشین ایستاد و از صداهایی که می شنیدم، فهمیدم که چند تا از رانندگان ساواک بهم رسیده اند هر یکی می گفت من رفتم چه شهری، تا یکی یا دو نفر را بیاورم تهران.

یکی از آنها به دیگری گفت آقای رفیعا شما کجا رفته بودی؟ فهمیدم رفیعا که قبلاً در یزد، راننده ساواک بوده حالا به تهران منتقل شده است. دو پسر آقای رفیعا در یزد به دبیرستان ایرانشهر می آمدند. یکی از آنها مانکن شیک پوشی بود و با همه احتیاط هایی که می شد چند بار مورد اعتراض آقای مدقق، معاون سیکل دوم قرار گرفت. او یکسال از ما جلوتر بود اما پسر دومش سالهای پنجم و ششم ریاضی با من هم کلاسی بود . کاملاً بچه ها را در مواقع مختلف زیر نظر می گرفت.

ربع ساعتی بعد، جماعت رانندگان ساواک ، از هم خداحافظی کرده ، ماشین ما حرکت کرد. پس از رسیدن به اوین مرا به درون اتاقی بردند . و چشمم را باز کردند .بچه هایی که از زندان آزاد شده بودند به خصوص شیرزاد برایم تعریف کرده بودند که هنگام ورودشان به زندان، حاجی مدیر داخلی زندان چگونه آنها را وادار کرده که لخت مادرزاد شوند. بعد هم برای شکستنِ روحیۀ آنها گفته : خم شوید و باسن های خودتان را باز بگیرید. تا ببینم چیزی در آن پنهان نکرده باشید.

بیچاره ها هر چه فشار می آوردند. باز داد می‌کشید پدرسوخته‌های مادرسگ بازتر بگیرید. از اینرو در این لحظه خیلی نگران بودم که چه خواهد شد. اما بعدها که با محیط آشناتر شدم. فهمیدم که حاجی حالی به حالی است و از این گذشته موقعی که افراد را به طور دسته جمعی می آوردند. بیشتر مایل به نشان دادن خود می شود.

او که پیرمردی با صورتی چروکیده، سبزه متمایل به سیاه و بسیار بد دهن، فحاش و فریادکش بود. قیافه اش به تریاکی های با سابقه می ماند. یک سرباز همراه حاجی وارد شد و یک دست لباس مخصوص به من داد . حاجی هم خیلی عادی گفت پسر این را بپوش و بیرون رفتند. خدا را شکر، اینجا هم مشکلی پیش نیامد. لباس ها را سریعاً پوشیدم. چند لحظه بعد سرباز برگشت لباس های خودم را درون کیسه ای گذاشته به او دادم. دوباره چشمم را بست و مرا به سلول انفرادی برد. آنجا اتاقکی حدود 5/1 متر در 5/1 متر بود. در گوشه ای از آن یک توالت فرنگی فلزی ،یک دستشویی کوچک استیل و در بالای دستشویی هم یک هواکش کوچک نصب شده بود. یک زیرانداز برزنتی کوچک و دو پتوی سربازی هم بود. سه روز بعد مرا به بازجویی بردند. نام ظاهری بازجوی مشترک من و دوستانم، آقای حسینی بود.

بین زندانیان، مشهور بود که اوین در مقابل زندان کمیتۀ مشترک شهربانی و ساواک که الان موزه ی عبرت شده است هتل است، هم از لحاظ نظافت و امکانات و هم از نظر برخورد بازجوها و میزان شکنجه .ولی از این لحاظ، باز هم آقای حسینی کمتر از دیگران شکنجۀ جسمی می کرد و به همین دلیل، من و اکثر دوستان دستگیر شده ام، کمتر کتک خوردیم.

البته پروندۀ من و بیشتر بچه هایی که در رابطه با هم دستگیر شده بودیم خیلی واضح و روشن بود و نکته ابهامی که بخواهند از ما اعتراف بگیرند، نداشت . خیلی هم سبک بود. چون اولا حدود 9 نفر و یا حتی بیشتر هر چه کرده بودیم، را به صورت اعتراف در اختیار ساواک قرار داده بودند و مشخص بود که با گروه یا دسته ای رابطه ای نداریم ، مدرک مهمی هم از ما نداشتند.

دوستان مهمتر من هم مثل محمد شاطری، مرا یک آدم مذهبی آخوند منش ساده معرفی کرده بودند. البته حقیقتی هم بود که من زیاد آشنا با گروه های سیاسی نبودم. در نتیجه هر چه را بازجو به من نسبت می داد، می گفتم دروغ است. او هم تنها با یک غلط کردی یا فحش می گفت 9 نفر دروغ می گویند و تو تنها راست می گویی؟ می گفتم بله! و خلاصه در یک دادگاه قانون محور هم احتیاج به اعتراف من نبود. بخصوص که مارا به دادگاه های نظامی ساواک محور می فرستادند که هر چه را بازجوها می خواستند، تأیید می کردند.

دوم اینکه خود ساواک هم احساس می کرد نکتۀ تاریکی در پرونده ما نیست که بخواهند آنرا روشن کنند. البته من چند بار با سیلی و مشت و لگد از طرف نگهبان هایی که ما را با چشم بسته جابجا می کردند، نوازش شدم و آن هم بیشتر به علت نوع حرکت و کنجکاوی من در پی بردن به مکانی که در آن قرار دارشتیم بود.

در میان دوستان مرتبط با ما، فقط محمد شاطری بیشتر شکنجه شد. هم کابل خورده بود و هم ناخنهای پاهایش را کشیده بودند. چون او هم با گروههای سیاسی و حتی مجاهدین خلق در ارتباط غیرمستقیم بود و دوستان او را از کاشان که دارای پرونده های خیلی سنگین تر از ما بودند دستگیر کرده بودند و خیلی بیشتر از ما در جریان امور بود .

در بند انفرادی‌ها فکر کنم، چند ورقی روزنامه کهنه و یکی دو مجله پاره بود. که مکرر می آوردند و زندانی بیکار مجبور بود آنها را بازخوانی کند . چند روزی که می گذشت ممکن بود چند ورق تازه تر به آنها اضافه شود. نور از پنجرۀ بالای اتاقک به داخل می تابید.

نماز ظهر را با صدای اذان مرحوم صبحدل که از مسجد دانشگاه ملی (شهید بهشتی فعلی) پخش می شد می خواندم و نماز مغرب و عشا هم تقریباً معلوم بود. اما نماز صبح را چاره ای نداشتم با روشنی نسبی فضایی که از پنجره کوچک بالای سلول دیده می شد.می خواندم. هر چند روزی یک بار هم در می زدم و می خواستم که بگذارند به حمام بروم. ما را چشم بسته به حمامهای انفرادی می بردند. آنجا پس از دوش گرفتن از موقعیت استفاده می کردم و از پشت پنجره کمی هم پاره کوچکی از آسمان که پیدا بود را تماشا می کردم. گاهی هم سربازهایی که پشت بام، نگهبانی می دادند می ایستادند و مرا که با تمام وجود به تماشای آسمان مشغول بودم نظاره می کردند. ولی طولی نمی کشید که سربازها می آمدند و دوباره مرا به سلول می بردند.

در انفرادی چون تحرک نداشتم، غذا کم می گرفتم. پیرمرد ترکی که برایمان غذا می آورد می گفت: پسرجان غذا بخور که بتوانی بازجویی پس بدهی (کتک بخوری) غافل از اینکه مثل آدمهای فراموش شده بودم. هفته ای یک یا دو بار می آمدند و زیر پتوها را می گشتند که چیزی پنهان نکرده باشیم. از درون روزنامه های کهنه لغت و کلماتی را جدا می کردم و با آنها شعر سلمان سعد ساوجی را جور کرده بودم.

«ترسم آزاد نسازد ز قفس صیادم آنقدر تا که ره باغ رود از یادم

بس که ماندم به قفس رنگ گل از یادم رفت

گرچه با عشق وی از مادر گیتی زادم

آتش از آه به کاشانه صیاد زنم گر از این بند اسارت نکند آزادم»

ولی بعد ترسیدم که ببینند و مورد شکنجه قرار گیرم . آنها را درون سطل زباله انداختم.

چند روزی از زمان انفرادی گذشته بود که متوجه شدم.گاهی شخصی که در سلول مجاور من است به دیوار ضربه هایی (مورس) می زند. من هم در جواب او به دیوار می زدم؛ اما نمی دانستم که او با قاعده ی خاصی ضربه می زند و با این طریق مطالبی را به من می گوید. بعد از چند روز متوجه شدم که هواکش دو سلول به یک کانال خروجی وصل هستند با سعی فراوان دم قاشق رویی که برای غذا خوردن به من داده بودند را کمی سائیدم. بعدرفتم روی دستشویی که خیلی محکم بود، ایستادم و کم کم پیچ های هواکش را باز کردمو. سرم را نزدیک آن گرفتم و طرف مقابل را صدا زدم ولی او متوجه نمی شد. هر چند او از گروه ها بود و با کارهایی مثل مورس آشنا بود ولی فکر نمی کرد من از طریق هواکش بخواهم با او تماس بگیرم.

خلاصه چند روزی هر وقت متوجه می شدم راهرو خلوت است و احتمالاً نگهبانی در آنجا نیست، این کار را تکرار کردم، تا اینکه روز او فهمید و آمد بالا. خودش و گروهش را به من معرفی کرد اما متأسفانه هیچ از آنها را بیاد نمی آورم. بعد هم طریق مورس زدن را به من یاد داد.که هر چه می خواهی بگویی باید حرف حرف با مورس بزنی. حروف را به چهار گروه هشت تایی تقسیم می کنی. ابتدا چند ضربه تک تک می زنی. یک ضربه یعنی هشت حرف اول دو ضربه یعنی هشت حرف دوم و الی آخر و بعد از ضربات تکی. ضربات پشت سر هم می زنی. یک ضربه یعنی حرف اول از هشت حرف دو ضربه یعنی حرف دوم از هشت حرف و باز هم تا آخر.

البته این کار تمرین می خواست و تا اینکه من توانستم کمی راه بیفتم او را بردند و یکی دیگر را بجایش آوردند. این یکی از من هم کمتر توی باغ بود هر چه ضربه می زدم هیچ جوابی نمی داد. تصمیم گرفتم برق هواکش را قطع کنم تا بتوانم دستم را با قاشق بکنم داخل حفره ی آن و در حد امکان به هواکش آن سلول ضربه بزنم تا او متوجه شود. باز هم با دم قاشق پیچهای کلید هواکش را باز کردم، البته خوشبختانه هواکش در جای خودش قرار داشت.

ناگهان یک نگهبان رسیده در حالیکه من سیم های برق هواکش را قطع کرده بودم و جای کلید هم باز بود. آمد داخل و گفت: چه می کنی؟ ناگهان به ذهنم رسید که بگویم برق را بیرون آوردم که خودکشی کنم. گفت چرا؟ گفتم الان بیش از 20 روز است من در اینجا هستم هیچ کس نمی پرسد توچه می کنی و حتی بازجویی هم نمی شوم تا تکلیفم را بدانم. به ذهن آنها خطور نکرد که اگر می خواستی چنین کنی پس چرا نکردی، برق که حاضر بوده است. نگهبانان دیگر را صدا زد . بعد هم مرا بردند زیرزمین در محل بازجویی ها. چند تا از بازجوها اطرافم را گرفتند یکی از آنها کمی در جریان کار من بود. گفت پرونده ات چیزی ندارد. جای نگرانی نیست. یکی دیگر پرسید اهل کجایی؟ گفتم: یزد. گفت: یزدیها که اهل این حرفها نیستند. تو چرا به این راهها کشیده شده‌ای؟گفتم :من هم کاری نکرده ام سوءتفاهم شده است. گفتند: بازجویت آقای حسینی رفته مأموریت ، یکی دو هفته دیگر می آید.

مقداری مرا دلداری دادند که او بیاید تو را آزاد می کند. اینکارها را نکن و دوباره به سلول منتقل شدم. فردای آنروز هم از صبح زود مرا بردند داخل زیر زمین. ابتدا بردند داخل اتاق شکنجه. تختی که زندانیان را روی آن می بستند و کابلهایی را که به آنها می زدند را دیدم در حالیکه انتظار رسیدن شکنجه گر را می کشیدم مرا مجدداً به داخل اتاق مجاور بردند و تا چند ساعتی از شب گذشته در آنجا نگاه داشتند وحتی ظهر به من اجازه وضو گرفتن ندادند ، با تیمم نماز خواندم. تقریباً هم در تمام این مدت صدای شکنجه، پرس و جوی بازجوها و جیغ و داد از اتاق بازجویی به گوش می رسید.

آنقدر اعصاب خرد کن بود که آرزو می کردم زودتر نوبت من برسد و اگر کتک هم می خوردم بعد از آن به سلولم بروم و از این صداها رها شوم . ولی غافل از اینکه مرا فقط برای این به آنجا برده بودند که دیگر هوس بازجویی نکنم و چنین هم شد . تا چند روز دیگری که بازجویم آمد اعتراضی نکردم.

ولی روزهای بعد هر وقت احساس می کردم نگهبانها توجه ندارند، هواکش را برمی داشتم و در حد امکان دستم داخل جای آن می کردم و ضربه می زدم تا خلاصه او هم متوجه شد و آمد و خود را معرفی کرد که یک معلم شمالیست . اما چون می ترسید چندان نتوانستیم با هم صحبت کنیم.

چند روزی به عید نوروز مانده بود که آقای حسینی آمد . مرا برای بازجویی بردند. پایش بسته بود. بعد فهمیدم که برای دستگیری کسی رفته بوده ، دردرگیری پایش شکسته است. چند روز متوالی مرا برای بازجویی بردند . روز آخر که دیگر تعطیلات عید شروع می شد گفت هر چند بازجویی تو تمام نشده است چون سعی می کنیم عید، اکثر زندانیان را به بند عمومی بفرستیم. تو را هم می فرستم . بعد از عید، یک جلسه دیگر هم بازجویی خواهی شد .

مرا با بهروز غفوری که برای روبرو کردن با من آمده بود به طبقه پایین بند 3 فرستادند. البته بهروز همان روزها آزاد شد.