به گزارش گروه بین‌الملل
دفاع پرس،
حجت آرمان‌طاهری کارشناس مسائل آسیای مرکزی و قفقاز در یادداشتی نوشت: پنج‌شنبه هفته گذشته بود
که رسانه‌ها از توافق مقامات جمهوری آذربایجان با اسرائیل جهت خرید
سامانه دفاع موشکی گنبد آهنین خبر دادند. هرچند منابع خبری باکو با استناد به
روزنامه روزنانسی چاپ تفلیس اعلام کردند که حفاظت از خط لوله انتقال نفت
باکو- تفلیس- جیهان در برابر موشک‌های اسکندر روسی تحویل داده شده به ارمنستان،
علت خرید است؛ اما آنچه به نظر می‌آید این است که این خرید نیز در ادامه
سیاست‌های بلندپروازانه خاندان علی‌اف جهت گسترش قدرت نظامی جمهوری
آذربایجان و ایجاد دست برتر در منطقه پر از تنش قفقاز جنوبی به شمار
می‌آید.
سیاست
مقامات باکو و به خصوص خاندان علی‌اف در دو دهه گذشته همواره بر خریدهای
گسترده تسلیحاتی استوار بوده است. بعد از استقلال از شوروی این کشور با ضعف
مفرط نظامی رو‌به‌رو بود، به‌طوری‌که در همان سال‌های اولیه استقلال در
درگیری با ارمنی‌ها در منطقه ناگور قره باغ حدود 20 درصد از خاک خود را از
دست داد و مقامات این کشور با سردمداری علی‌اف‌ها به فکر نوسازی و تجهیز
گسترده ارتش خود افتادند.
در
طی این سال‌ها با افزایش قیمت نفت به درآمدهای فراوان و سیاست‌های
بازیگران ذی‌نفع این کشور به‌طور مستمر به خریدهای تسلیحاتی از کشورهای
متعدد از جمله بلاروس، اکراین، آمریکا، اسرائیل و روسیه پرداخته و امروز
منطقه قفقاز جنوبی تبدیل به انبار گسترده تسلیحات مختلف شده که در صورت
بروز تنشی جدی تبعات جبران ناپذیری بر منطقه خواهد گذاشت. بر این مبنا در
ادامه به ذکر دلایل اتخاذ این سیاست‌ها توسط آذری‌ها و بازیگران تاثیرگذار
در آن می‌پردازیم.
سیاست‌های توسعه‌ای:
سیاست
مقامات جمهوری آذربايجان بعد از استقلال در دوران حیدر علی‌اف و به‌خصوص
در دوران پسرش الهام علی‌اف همواره سیاست‌های ملی‌گرایانه و متعصبانه و
بلند پروازانه بوده است. افزایش قیمت نفت و سرازیر شدن درآمدهای سهل الوصول
باعث شد تا سالانه مبالغ زیادی را جهت توسعه ساختار دفاعی کشور هزینه کنند
به‌طوری‌که به گزارش مؤسسه ترند در سال 2017 حدود 24 درصد بودجه این کشور
صرف تقویت بنیه دفاعی آنها شده است.
مناقشات قومی مذهبی
مناقشات
قومی و مذهبی را می‌توان دلیل اصلی اتخاذ این سیاست‌ها دانست. جمهوری
آذربايجان از سال 1998 و قبل از استقلال درگیر مناقشه ناگور قره باغ است.
در سال 1992 این کشور در تجاوز ارتش ارمنستان به منطقه قره باغ کوهستانی
حدود 20 درصد از خاک خود را از دست داد. در طی این سال‌ها مقامات آذربايجان
در پی پس گرفتن هفت شهرستان اشغال شده خود به تجهیز ارتش پرداخته‌اند. با
وجود اینکه با وساطت گروه منیسک توافق صلحی منقعد شد؛ اما این مناقشه همچون
آتش زیر خاکستری هر از چند گاهی زبانه کشیده و منطقه را ملتهب می‌کند در
جنوب نیز اعتراضات تالشی‌ها نسبت به دولت مرکزی همیشه وجود داشته است.
بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
یکی
از دلایل این وضعیت را می‌توان در نقش بازیگران منطقه‌ای همچون روسیه و
فرامنطقه‌ای همچون آمریکا، اسرائیل و اتحادیه اروپا جستجو کرد. روس‌ها پس
از فروپاشی شوروی سعی در ادامه نفوذ خود در جمهوری‌های استقلال یافته به
عنوان منطقه‌ای حیاتی- امنیتی خود داشته‌اند. در این بین نزدیک شدن
آذربايجان به غرب و ناتو باعث نگرانی فزاینده آنها شد و با ایجاد اتحاد
منطقه‌ای با ارمنستانی‌ها همواره آنها را زیرچتر حمایتی نظامی و سیاسی خود
قرار دادند. در مقابل آذربايجانی‌ها برای پر کردن خلأ قدرت به وجود آمده در
مقابل ارمنی‌ها به سمت خرید تسلیحات از غرب و ناتو رفتند.
هر
چند در چند سال اخیر روس‌ها روابط بهتری با آذری‌ها ایجاد کرده و سلاح‌های
گسترده‌ای از جمله سامانه اس 300 را به آنها نیز فروختند؛ اما همواره با
اتخاذ سیاست یک بام دو هوا به نوعی سعی در کنترل ترتیبات امنیتی داشته و
مانع ایجاد صلح دائمی شدند. آمریکایی‌ها از دهه 90 میلادی جهت کنترل روسیه،
سیاست مدونی را در جمهوری‌های استقلال یافته از جمله آذربايجان اتخاذ
کردند و در قالب ناتو و هم به صورت مستقل با ایجاد رابطه گسترده سیاسی،
نظامی، اقتصادی و فرهنگی و فروش هدفمند تسلیحات نقش مؤثری در ایجاد این
وضعیت داشته‌اند. اتحادیه اروپا نیز به عنوان یک بازیگر پیرامونی منطبق بر
سیاست‌های ناتو در گسترش به شرق و به منظور دسترسی به منابع غنی انرژی نفت
گاز آذربایجان در جهت تامین کمبود‌های خود و همچنین ایجاد خطوط متعدد
انتقال انرژی در جهت کاهش قدرت روس‌ها در کنترل بازار انرژی اروپا نقش به
سزایی در تامین درآمدهای آذربایجان و حمایت‌های سیاسی و امنیتی از این
کشور داشته است. مشاهده می‌کنید که دلیل خرید سامانه گنبد آهنین، تامین
امنیت خط لوله نفت و گاز باکو - تفلیس - جیهان که از مهم‌ترین خطوط انتقال
انرژی به اتحادیه اروپاست، اعلام شده و این امر نشان دهنده نقش مؤثر
لابی‌های اروپایی برای تسهیل در روند این خرید است.
اسرائیل
به عنوان متحد اصلی نظامی آذربایجان نیز نقش بسیار مؤثری دارد.
اسرائیلی‌ها بعد از استقلال آذربايجان به دنبال سیاست حیاتی خود مبنی بر
نفوذ در اطراف مرزهای ایران، رابطه گسترده‌ای با این کشور ایجاد کردند. گر
چه در ابتدا این رابطه به صورت مخفیانه بین مقامات دو کشور صورت می‌گرفت؛
اما در چند سال اخیر این رابطه علنی شده به طوری که بخش اعظم خریدهای
تسلیحاتی آذربایجانی‌ها توسط این کشور تامین شده و کارشناسان اسرائیلی با
ایجاد پایگاه‌های نظامی و امنیتی شنود مخفی در جنوب این کشور به فعالیت
علیه ایران پرداخته است. هر از چند گاهی همچون چند سال گذشته ورود پهپاد
اسرائیلی به خاک ایران باعث تنش در روابط دو کشور می‌شوند.
در
پایان می‌توان نتیجه گرفت که بلند پروازی‌های مقامات باکو ناشی از
درآمدهای هنگفت نفتی و سیاست‌های بازیگران ذی‌نفع منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
باعث ادامه تنش‌ها و بالا گرفتن رقابت تسلیحاتی شده به‌طوری‌که امروز منطقه
قفقاز جنوبی همانند جنوب خلیج‌فارس تبدیل به انباری از تسلیحات شده که
آینده منطقه را آبستن تحولات نگران کننده‌ای کرده است.
انتهای پیام/ 411
