به گزارش سرویس فرهنگی خبرگزاری دفاع مقدس، در اواخر سده اول هجری شیعیان کاشان و فین که به چهل حصاران معروف بوده نامه ای به امام محمد باقر(ع) می نویسند: مبنی بر اینکه آن حضرت یکی از فرزندانش را برای تبلیغ و ارشاد و نیز پیشوایی مردم به این منطقه بفرستد.
امام باقر فرزندش سلطانعلی را روانه این منطقه می کند و دو، سه سالی در کاشان، فین، باریکرسف و خاوه به تبلیغ و ارشاد اهالی این مناطق می پردازد که می گویند در فصل تابستان اغلب در خاوه و باریکرسف به سر می برده است تا این که به دست زرینه کفش حاکم وقت به شهادت می رسد و اهالی فین و خاوه که به دلیل بی اطلاعی موفق به یاری پیشوای شان نمی شوند، کار از کار گذشته به میدان معرکه می رسند جسد وی را در دامنه کوه و مکانی به نام مشهد اردهال به خاک می سپارند.
عباس تراب زاده کارشناس مردم شناسی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان میگوید: از آن زمان که چند صد سال می گذرد، در دومین جمعه مهرماه از کاشان و سایر آبادی های تابعه آران بیدگل، قم، نراق، محلات، اصفهان، گلپایگان، دلیجان و ... هزاران نفر اغلب با خانواده و گروهی خودشان را به این منطقه می رسانند. در این میان فینی ها از یکی دو هفته قبل خود را آماده شرکت در این مراسم می کنند و پارهای یکی دو روز جلوتر به اردهال می روند تا جا و مکان اسکان خود را مشخص کنند.
یکی از آداب قدیمی که امروزه اثری از آن نیست مطلع ساختن مردم از زمان دقیق جمعه قالی شویان یا اصطلاحاً جمعه قالی است. چون زمان برگزاری مراسم بین هفته دوم و سوم (نزدیک ترین هفته به ۱۷ مهرماه) متغیر است در گذشته یک هفته قبل از زمان دقیق برگزاری مراسم، موسوم به هفتهی جار، ریش سفیدان و مطلعان در معابر عمومی، گذرها، مساجد و حسینیه ها زمان دقیق آن را اعلام میکنند.
این کارشناس در ادامه افزود: انجام مراسم بدین ترتیب است که از اوایل صبح هزاران نفر از فینی های متعصب چوب به دست که گفته می شود در گذشته به جای چوب، شمشیر، قمه و نیزه به نشانه رزمجویی و جنگ با قاتلان به دست می گرفته اند. در کنار جوی آبی که در صحن بقعه شاهزاده حسین جاری است جمع می شوند و منتظر می مانند تا مراسم آغاز شود. با شروع مراسم فینی ها" یا حسین گویان" و با شور و هیجان با پایین و بالابردن چوب هایشان برای گرفتن قالی به سمت مرقد سلطانعلی به راه می افتند. معمولاً قبل از این که قالی را از خادمین امامزاده تحویل بگیرند در صحن صفا و صحن های جانبی مراسم نوحه خوانی و سینه زنی برگزار می شود و سپس چوب به دستان که انبوه جمعیت غیرفینی آن ها را احاطه و همراهی می کنند قالی لوله شده به نشانهی جسد امامزاده که در فرش پیچیده شده از خادمان صحن و حرم تحویل می گیرند با ذکر" یا حسین" یا حسین" و هیاهوی زیاد قالی را بر دوش نهاده از صحن صفا خارج میشوند. در این میان جمعیت انبوه آبادی های دیگر که حق نزدیک شدن به قالی را ندارند و تنها می توانند با نوحه خوانی و عزاداری آنها را حمایت کنند و همچنین دستهی عزادار خاوه ای ها با علم و کتل قالی شویان را همراهی می کنند. گروهی جلوتر خود را به چشمه می رسانند و جمعیت را از لب چشمه کنار زده فضا را آمادهی ورود قالی می کنند.
قالی را به کنار چشمه می آورند و با چوب دستی خود آب چشمه را به قالی می پاشند و گوشه ای از آن را خیس می کنند. سپس به همان ترتیب قالی را بر دوش گرفته به سمت مرقد سلطانعلی باز می گردند و از صحن سرداری وارد حرم می شوند.
تراب زاده گفت: از اینجا به بعد خاوه ای ها دخالت دارند. اما اوج شور و هیجان مراسم لحظهی تحویل قالی به خاوه ای ها است که چون فینی ها دوست ندارند که قالی را تحویل دهند بر سر و سینهی خود می زنند تا این که مراسم پایان می یابد.
کارشناس مردم شناسی اداره میراث فرهنگی کاشان در ادامه از ثبت این آیین سخن می گوید: پیشنهاد ثبت آیین قالی شویان را درسال ۱۳۸۸ به همراه ۳ پرونده دیگر فنون شعر بافی، زیلو بافی و فنون گلاب گیری شهرستان کاشان به پژوهشکده مردم شناسی سازمان ارسال شد که در سال ۱۳۸۹ هر چهار پرونده در فهرست میراث معنوی ثبت شدند. پس از ثبت ملی، پیشنهاد ثبت جهانی این اثر به پژوهشکده مردم شناسی و پژوهشگاه سازمان داده شد. پژوهشگاه پس از بررسی معیارهای ثبت جهانی پرونده، ثبت جهانی آیین را در اولویت و در دستور کار خود قرار داد که چون ثبت ملی آیین را بنده انجام دادم، پژوهشکده پرونده ثبت جهانی آن را هم به من واگذار کرد تا اینکه پس از مطالعات و تألیف فرمت ثبت، همراه با مدارک دیگر در سال ۱۳۸۹ به دفتر یونسکو ارسال شد.
اما بدیهی است که پرونده سازی ثبت میراث معنوی یونسکو، اقدامات و تشریفات خاص خود را می طلبد. مهمترین بخش پرونده تدوین و تألیف مطالب جمع آوری شده است که بایستی مطابق فرمت استاندارد جهانی جمع بندی و تنظیم شود. پرونده ای که در سال ۱۳۸۹ به دفتر یونسکو ارسال شد به دلیل اینکه فرمت های ثبت تغییر یافته بود و بایستی بر اساس فرمت جدید تدوین و تنظیم شود و همچنین مدارک و اسناد ارسال شده کامل نبود به پژوهشگاه سازمان، عودت داده شد.
تراب زاده تاکید کرد: پژوهشگاه با توجه به اهمیت موضوع مجدد ثبت این آیین را در اولویت و بازنگری کلی پرونده را در دستور کار قرار داد که طی جلسات متعدد با دکتر پرمون رئیس میراث ناملموس دفتر مرکزی میراث معنوی آسیای مرکزی و غربی راهکارهای لازم را برای بازنگری پرونده به کار گرفته شد. علاوه بر تکمیل فرمت جدید ثبت مدارک و مستندات مهم دیگر پرونده فیلم و عکس بود که چون فیلم قبلی مبین جزئیات و ویژگی های خاص آیین نبود، مستند دیگری توسط امیر مقامی هنرمند ارزنده رشته عکاسی و مستند سازی تهیه و ساخته شد. مدارک دیگر رضایت نامه های حقیقی و حقوقی بود. چون رضایت آگاهانه مردم و دست اندرکاران مراسم از معیارهای ثبت است و ارسال این مدارک به جهانی شدن آیین کمک زیادی کرد، ازجمله رضایت نامه اهالی فین و خاوه بود که در قالب یک طومار به طول سه متر پیوست پرونده شد.
رضایت نامه معاون استاندار و فرماندار ویژه کاشان و روسای برخی از ادارات که به طریقی در برگزاری آیین و یا ارائه خدمات و تسهیلات در روز جمعه قالی اثر گذارند از جمله اداره میراث فرهنگی، اداره ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره اوقاف و امور خیریه، شورای اسلامی شهر کاشان، شهرداری کاشان، بخشداری ها، غیاث آباد، نشلج، حوزه هنری ستاد برگزاری مراسم سنتی قالی شویان فین و خاوه مدارک دیگری بود که پیوست پرونده شد.
بازنگری و جمع آوری مدارک و نیز تدوین و تألیف و ترجمه و ویرایش پرونده تا اواخر خرداد ماه سال ۹۱ به طول انجامید تا اینکه در تیر ماه به دفتر یونسکو ارسال و در شهریور ماه پذیرش پرونده از سوی دفتر یونسکو اعلام و در آذر ماه سال ۹۱ در فهرست آثار ناملموس سازمان یونسکو به ثبت رسید. شرایط اقلیمی و محیط طبیعی بر آثار هر منطقه تأثیر گذار است، آثار شهرستان کاشان تحت شرایط اقلیمی حاکم بر آن، طوری شکل گرفته است که بتواند با خشونت اقلیمی مقابله کند و از طرفی کاشان شهری مذهبی و دینی است که بر آن تأثیر گذار بوده و در رابطه با میراث معنوی هم همین طور است. آیین و مراسم مذهبی در کاشان نسبت به آیین های دیگر بیشتر و پویا تر است. نشانه ها و نمادهای عزاداری که در کاشان در جریان برگزاری مراسم نقش دارند در کمتر جایی دیده شده و نشانه های بومی کاشان هستند.
این کارشناس در پایان افزود: همچنین هر ساله خانه کعبه با عطر و گلاب قمصر کاشان غبار روبی و عطر آگین می شود و با توجه به اینکه مناسک حج تمتع و عمره بزرگ ترین گردهمایی مذهبی مسلمانان ملت های مختلف و اقوام گوناگون جهان است، آیین غبار روبی و شست و شوی این مکان مقدس با گلاب کاشان یکی از شاخصه های مهم ثبت فنون گلاب گیری در فهرست میراث معنوی یونسکو است.
مسئول ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین کاشان در مشهد اردهال نیز گفت: اصل شهادت امامزاده سلطان علی بن امام محمد باقر(ع) در ۲۷ جمادی الثانی سال ۱۱۶ هجری قمری است و مردم و اهالی فین کاشان که دعوت کنندگان آن حضرت به این خطه بودند و از حامیان آن به شمار می رفتند دومین جمعه مهر ماه را به عنوان مراسم قالیشویان انتخاب کردند.
محمد احترامی افزود: اهالی فین با جنگی که با لشگریان کفر کردند، قالی سجادهی حضرت را دور جنازه ایشان پیچیدند و آن را به دوش گرفته، " حسین حسین گویان " در کنار نهر باریکرسف قرار دادند. بدین صورت که عده ای از اهالی فین با سلاح هایی که در دست داشتند، با کفار مشغول نبرد شدند و عده ای نیز به منظور حفظ جنازه به دور خود می چرخیدند و دشمنان را از اطراف جنازه پراکنده می کردند تا یاران دیگر آنها بتوانند قالی غرق به خون را در آب نهر شستشو دهند.
احترامی تاکید کرد: از آن سال به بعد در دومین جمعه مهر ماه، اهالی فین به یاد حوادث و رویدادهای مربوط یه شهادت و جنگ و گریزهای مربوط به نحوهی خاکسپاری جنازه آن حضرت، چوب دستی های خود را " حسین حسین گویان " در هوا تکان می دهند و قالیچه را در نهر آبی که از داخل صحن امامزاده حسین (ع) از فرزندان امام زین العابدین (ع) می گذرد و به نهر امامزاده حسین (ع) معروف می باشد، شستشو می دهند.
وی، از ویژگیهای مراسم امسال را آغاز آن ساعت ۸ صبح و پایان آن قبل از نماز جمعه ۱۱ مهرماه سال جاری ذکر کرد و افزود: برنامهریزی مراسم امسال به گونهای صورت گرفته تا قبل از اذان ظهر به پایان برسد تا هزاران زائران بتوانند از فیض نماز جمعه بهرهمند شوند و این مراسم از شب نهم مهر ماه که مصادف با شهادت امام محمد باقر(ع)، شب دهم مهر ماه شام شهادت و شب مراسم قالیشویان و شب ۱۱ مهر ماه و سومین شب مراسم عزاداری که مصادف با شهادت مسلم بن عقیل و شب عرفه است با ویژگی خاصی برگزار می شود.
و جمعه نشلجی ها هرساله در سومین جمعه مهر ماه، مردم متدین و ولایتی روستای نشلج به یاد هفتمین روز شهادت حضرت، مراسم سوگواری و تعزیه خوانی برگزار می کنند که در این مراسم دهها هزار نفر از اقصی نقاط میهن اسلامی شرکت می کنند.
