اشک‌ها و لبخندهای «خرمشهر» در گذر زمان

به گزارش خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، سوم خرداد سالروز پیروزی رزمندگان ایران در عملیات بزرگ بیت‌المقدس است. عملیاتی که منجر به فتح خرمشهر و رهایی آن از چنگ دژخیمان بعثی شد. از این‌رو به همین مناسبت به بررسی تاریخچه اتفاقات سیاسی خرمشهر پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

شهر خرمشهر در جنوب غربی استان خوزستان و در محل تلاقی رودخانه‌های اروندرود و کارون قرار گرفته و از اهمیت راهبردی اقتصادی، تجاری و سیاسی ویژه‌ای برخوردار است و تا مرکز استان یعنی اهواز، ۱۲۵ کیلومتر فاصله دارد. آب و هوای خرمشهر گرم و به‌ دلیل نزدیکی به رودخانه و دریا همیشه مرطوب است. ارتفاع این شهر از سطح دریا سه متر است. خرمشهر اولین و بزرگ‌ترین بندر ایران و خاورمیانه قبل از وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بوده و هم اکنون دومین بندر حمل کانتینری کشور است.

پیشینه قربانی شدن خرمشهر

نخستین‌بار رژیم پهلوی طی عهدنامه‌ ارزنةالروم از ادعای حاکمیت خود بر سلیمانیه چشم‌پوشی کرد تا در مقابل، عثمانی نیز حاکمیت ایران بر خرمشهر را به رسمیت بشناسد. در حالی که بر اساس اسناد و مدارک متقن، خرمشهر به ایران تعلق داشت. دولت شاهنشاهی ایران برای رهایی خرمشهر [و البته بوشهر] که از سوی نیرو‌های انگلیسی اشغال شده بود، به عهدنامه‌ «پاریس» تن داد. بر اساس این عهدنامه، ایران از (خرمشهر و بوشهر) از بخش دیگری از «قلمروش» (هرات) صرف نظر کرد. در جریان جنگ جهانی دوم وبی عرضگی دولت وقت، خرمشهر توسط نیرو‌های انگلیس اشغال شد.

خرمشهر در انقلاب اسلامی

مردم مسلمان خرمشهر همپای ملت مسلمان ایران در تظاهرات سال ۱۳۵۷ علیه رژیم ستم‌شاهی شرکت کرده و در شکوه بهمن ۱۳۵۷ خرمشهر نیز از چنگال طاغوت آزاد شد! پس از انقلاب اسلامی، عناصر گروهک ضد انقلاب (خلق عرب) در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر ۱۳۵۸ علاوه بر ایجاد درگیری مسلحانه، به اقداماتی همچون آشوب‌سازی، بمب‌گذاری، ترور و سرقت سلاح و مهمات مبادرت ورزیدند. مردم مسلمان خرمشهر به ستوه آمده و در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۵۸ به مراکز استقرار گروهک‌های خلق عرب هجوم بردند و ضمن دستگیری عده‌ای از عناصر فعال ضدانقلاب، بقیه را متواری کردند. حکومت عراق نیز پس از فروکش کردن آشوب سازمان خلق عرب در خرمشهر، همچنان به توطئه‌های خود در خوزستان ادامه می‌داد.

خونین شهر در تهاجم عراق

در بعد از ظهر شروع جنگ تحمیلی مورخ ۳۱ شهریور ۵۹، خرمشهر زیر آتش سنگین ارتش وقت عراق که مورد حمایت غرب و شرق بود، قرار گرفت. کشتار و جراحت و سپس خروج مردم بی‌پناه از شهر و شکل‌گیری دفاع مردمی با دستان خالی و مقابله کوچه به کوچه با نیرو‌های رزهی بعث عراق، پس از ۳۴ روز مقاومت قهرمانانه، مورخ دوم آبان‌ ۱۳۵۹ از سوی ارتش عراق اشغال شد.

خرمشهر ۵٧۵ روز (یک و نیم سال) در اشغال دشمن بعثی قرار داشت و در خلال جنگ تحمیلی خسارات زیادی دید. ارتش متجاوز بعثی طی فعالیت‌های گسترده مهندسی، با تخریب بخش بزرگی از شهر و ایجاد میادین مین در محدوده‌های تسطیح شده و ایجاد کانال‌های زیرزمینی در لبه‌های اروندرود و اتصال زیرزمینی به برخی خانه‌های باقیمانده و ایجاد موانع برای چتربازان در شمال غربی و شرقی، یک ساختار دفاعی مستحکمی در این شهر ایجاد کرده بود و به یکی از محکم‌ترین مواضع پدافندی دشمن بدل شده بود. بدین جهت صدام با غرور گفته بود که در صورت بازپس‌گیری خرمشهر از سوی ایران، کلید بصره را تقدیم ایرانیان خواهد کرد. دیوار‌نویسی‌های اشغالگران عراقی با جمله‌ «آمده ایم تا بمانیم» نیز مبین این بود که تصمیم بر جدا کردن بخشی از پیکره کشور را داشتند.

رزمندگان اسلامی طی عملیات بیت‌المقدس در فاصله‌ زمانی ۱۰ اردیبهشت تا سوم خرداد ۱۳۶۱ در چهار مرحله، منطقه‌ای به وسعت پنج هزار و ۳۸۰ کیلومتر مربع را آزاد کرده و ۱۶ هزار تَن از نیرو‌های عراقی را به هلاکت رسانده یا مجروح ساختند؛ بیش از ۱۹ هزار نفر از نیروهای دشمن را هم اسیر کرده و تجهیزات نظامی زیادی را نابود کرده و یا به غنیمت گرفتند و طی این عملیات در روز سوم خرداد ١٣٦١ با جانفشانی رزمندگان جان بر کف اسلام خرمشهر آزاد شد.

خرمشهر بعد از آزادی

پس از پایان جنگ تحمیلی متاسفانه بازسازی شهر بدون حفظ بخشی از آثار جنگ صورت گرفت؛ به نحوی که بازدیدکننده به هیچ وجه نمی‌تواند عمق فاجعه تجاوز بعثی‌ها و عظمت عملیات رزمندگان را درک کند. تنها اثر باقیمانده از جنگ، ساختمان اداری سابق شرکت نفت خرمشهر (احداث شده در سال ۱۳۰۹) بر لب‌ شط و در کنار پل شهید جهان‌آرا (پل فلزی) است که این ساختمان نیز در اواخر مهر ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمد و بعثی‌ها به عنوان محل دیدبانی از آن استفاده می‌کردند که با بازسازی گوشه‌ای از ساختمان، در سال ۷۵ به موزه جنگ (مرکز فرهنگی دفاع‌مقدس) خرمشهر تبدیل شد.

سرگذشت و سرنوشت خرمشهر درس‌ها و عبرت‌های زیادی داشته و دارد؛ در زمان تجاوز رژیم بعث درحالی‌که هیچ کس آماده نبود و هیچ سنگری در برابر ارتش مجهز عراق وجود نداشت، دفاع مردمی در برابر اشغال ۳۴ روز مقاومت کرد. ارتش بعث در تمامی شهر مواضع دفاعی سنگینی ایجاد کرده بود؛ در دفاع مقابل عراق تعداد کمی از ایرانیان اسیر شدند، ولی در عملیات آزادسازی، رزمندگان، ۱۹ هزار نفر را از دشمن اسیر کردند. روش جنگ در حمله به خرمشهر، وحشیانه و بدور از اصول جنگ و انسانیت بود، اما در روش جنگ برای بازپس‌گیری، براساس اصول اسلامی و انسانی رفتار شد.

علی‌رغم عدم توازن نظامی طرفین در زمان اشغال و زمان آزادسازی، نیروی ایمان در جبهه ایران، مزیت برتری و عامل موفقیت بوده و امداد الهی را نیز به همراه داشته است. نتیجه اشغال‌گری برای بعث عراق جنایت و بدفرجامی و لعن و نفرین تاریخ و برای جبهه ایران سربلندی در تاریخ و ماجور بودن و عاقبت بخیری را در پی داشته است.

سخن پایانی

اگر در دوران سازندگی و بعد از آن، از تجارب دفاع مقدس و نیز تعمیم روحیه معنوی آن بهره گرفته می‌شد، بسیاری از مشکلات اقتصادی و فرهنگی بعدی، اساسا بوجود نمی‌آمد و یا در حداقل ممکن می‌بود. ضرورت دارد بخشی از خرابی‌ها و تونل‌های لبه ساحل بر اساس اسناد و شواهد، بازسازی شده و مورد بازدید علاقمندان قرار گیرد. ضرورت دارد تجربه آسیب‌های وارده به خرمشهر در توسعه شهر‌های مرزی مدنظر قرار گرفته و از احتمال تکرار آن پرهیز شود.

انتهای پیام/ 112