به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، این روز‌ها مستند سیاسی «امتحان» به کارگردانی سجاد ریاحی درخصوص بخشی از تحولات مهم سیاسی میانه دهه ۶۰ و اختلافات بین ریاست جمهوری، نخست وزیری و امام خمینی (ره) در پلتفرم‌های اینترنتی عرضه شده است.
پرداختن به موضوعات سیاسی، به‌خصوص موضوعاتی که مربوط به جریانات دهه ۶۰ است دارای ظرافت و ابعاد مختلفی است، برای آشنایی بیشتر با این مستند گفت‌وگویی را با «سجاد ریاحی» کارگردان این اثر انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید؛
دفاع‌پرس: مستند «امتحان» یکی از ساخته‌های شما در پلتفرم‌ها در حال عرضه است؛ این مستند به اتفاقات مهمی در دهه ۱۳۶۰ در دوران ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای می‌پردازد؛ ایده این مستند از کجا شکل گرفته و این موضوع که در اخبار عنوان شده بود مستند شما پاسخی به مستندی از بیبیسی است؛ چقدر درست است؟
اگر بخواهم ماجرا را کمی کلی‌تر بگویم، قضیه از این قرار بود که ما چندین سال پیش در رابطه با تولید مستند درخصوص رهبر انقلاب اسلامی خیلی پژوهش و کار کردیم که ببنیم چطور می‌شود درباره ایشان فیلمی ساخت و چه موضوعاتی وجود دارد.
دفاع‌پرس: این موضوع مروبط به چه سالی است؟
حدود سال‌های ۹۴ و ۹۵، ما این کار پژوهشی را آغاز کردیم که کار پژوهشی مفصل و خیلی جدی روی این قضیه انجام دادیم و یک‌سری موضوعات استخراج شده که موضوعات مختلفی بود. این قضیه همزمان شده بود با بحث انتشار مستند «خط و نشان رهبری» بیبیسی؛ ما هم همان زمان تصمیم گرفتیم یک کار جدی درمورد رهبر انقلاب اسلامی انجام دهیم. البته نه لزوماً بخواهیم پاسخی به بیبیسی داده باشیم؛ چراکه نمی‌خواستیم در موضع تدافعی باشیم بلکه می‌خواستیم درباره رهبری حرف تازه و جدیدی گفته باشیم.
دفاع‌پرس: پس مستند «امتحان» پاسخ به مستند بیبیسی نیست؟
بله؛ یعنی نیت ما پاسخگویی به مستند بیبیسی نبوده؛ ولی مواردی در مستند آن‌ها غیر واقعی گفته شده که ما اصل و واقعیت را در مستند امتحان روایت کردیم. لذا نیت ما پاسخ به مستند «خط و نشان رهبری» نبود اما این پاسخ رخ داده است و برخی معتقدند ما در کارمان به مسائلی پاسخ داده‌ایم، اما ما خودمان روی این قضیه مانوری نداده‌ایم و در تبلیغات رسمی «امتحان» چنین بحث‌هایی را مطرح نکرده‌ایم.
دفاع‌پرس: شما در مستند «امتحان» اشاره‌ای به دو مقطع سیاسی در تاریخ انقلاب داشته‌اید؛ این دو مقطع چرا برای شما مهم بودند تا به آن بپردازید؟
این دو موضوع نتیجه تحقیقات و پژوهش‌های ما بود. ما در نتیجه تحقیقات به دو موضوع مهم رسیدیم که یکی ماجرای سال ۱۳۶۴ و انتخاب نخست وزیر توسط آیت‌الله خامنه‌ای در مقطع ریاست‌جمهوری‌شان بود و ماجرای دیگر مربوط به انتقاد امام (ره) به بخشی از خطبه دی سال ۱۳۶۶ حضرت آقا در نماز جمعه است. این موضوع در رسانه‌های آن ایام به‌صورت جدی مطرح و خیلی کار رسانهای و چالشی روی آن انجام می‌شود و در واقع یک حرکت سیاسی و رسانهای درمورد این اتفاق رخ می‌دهد درحالی که یک اتفاق یک مسئله معمولی بوده و چیز پیچیده و حساسی نیست. اما رسانه‌ها آن را به‌عنوان یک چالش مطرح می‌کنند، تا القا کنند بین نظرات امام (ره) و رهبری، اختلافاتی هست.
دفاع‌پرس: پس یک شیطنت رسانهای در این مورد صورت گرفته است؟
در واقع بله؛ یک شیطنت رسانهای در این قضیه صورت گرفته است. در این ماجراها با وجود اینکه آیت‌الله خامنه‌ای بنا به دلایلی با انتخاب میرحسین موسوی موافق نبودند، اما به حکم مصلحت بزرگتری که امام (ره) فرمودند ایشان را انتخاب کنید، این مسئله را می‌پذیرند. و در واقع نظر ولی فقیه جامعه را می‌پذیرند و این اتفاق باوجود اینکه ایشان رئیس جمهور بودند و حق داشتند و می‌توانستند میرحسین موسوی را انتخاب نکنند، صورت گرفت. و چون که نظر امام (ره) این بوده که میرحسین موسوی بخاطر شرایط پیچیده جنگ و مسائل اقتصادی نخست‌وزیر باشند، آیت‌الله خامنه‌ای نیز این موضوع را می‌پذیرند که یکی از نقاط عطف آن مقطع سیاسی ایشان است.
در ماجرای سیاسی سال ۱۳۶۴ نیز همان است که حضرت آقا انتقاد امام (ره) را کاملاً می‌پذیرند و می‌فرمایند که «من همه نظراتی که شما می‌فرمایید را قبول دارم و می‌پذیرم»؛ یعنی در واقع نمونه‌ی بارز و مشخصی از بحث ولایت‌پذیری را در این ماجراها از سوی حضرت آقا نسبت به امام (ره) می‌بینیم که به‌عنوان امتحان در این مستند مطرح شده است.
دفاع‌پرس: درخصوص ساختار مستند کمی توضیح بفرمایید و اینکه آیا در مستند «انتخاب» صرفاً به‌دنبال پاسخ به این سوالات تاریخی بوده‌اید؟
درخصوص ساختار برخی‌ها نقد وارد کرده بودند که کارگردان ساده‌ترین روش موجود، یعنی کار آرشیوی را دنبال کرده و به‌دنبال مصاحبه نرفته است. این موضوع درحالی است که ما ابتدا مسیر مصاحبه را پیش گرفتیم و بنا داشتیم با مصاحبه با افراد مختلف آن مقطع، که لیست ۱۵ نفره‌ای از آن‌ها تهیه کرده بودیم به مصاحبه شفاهی بپردازیم و نزدیک یک سال برای مصاحبه با این افراد وقت گذاشتیم. افراد که از طیف‌های مختلف چپ و راست بودند حاضر به مصاحبه درباره این موضوع نشدند و مجبور شدیم به سمت آرشیوی شدن کار برویم.
دفاع‌پرس: دلیلی برای مصاحبه ندادن از سوی افراد مطرح می‌شد؟
نه؛ دلیل خیلی مشخصی مطرح نمی‌شد و عنوان می‌کردند علاقه‌مند صحبت درباره این مقطع تاریخی نیستیم. البته دو سه نفری با ما صحبت کردند، اما به‌دلیل اینکه از افراد جدی مد نظر ما نبودند موجب پیشرفت کار نمی‌شد و لذا به طرف اسناد دیگر و کتاب‌های آرشیوی، روزنامه‌ها و مصاحبه‌ها رفتیم و مستند را آرشیوی پیش بردیم و سعی کردیم کار تعلیق و گره‌افکنی و گره‌گشایی داشته باشد.
دفاع‌پرس: شما به‌عنوان یک مستندساز که کار پژوهشی جدی درخصوص رهبری و امام (ره) انجام داده‌اید آیا قائل به اختلاف نظر جدی بین امام (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای هستید؟
موضوع فیلم ما متمرکز روی اختلافات نبوده است؛ هرچند معتقدیم هرنوع اختلاف سلیقه‌ی طبیعی است و نباید آن را پیچیده تلقی کنیم. ماجرای سال ۱۳۶۶ و طرح یک سوال از سوی حضرت آقا از محضر امام (ره) کاملاً محرمانه بوده اما پاسخ امام که باز به صورت محرمانه داده شده وارد فضای رسانهای می‌شود! تعبیر حضرت آقا از این سوال، سوال شاگرد و استادی است؛ که نباید در سطح رسانه‌ها و جامعه مطرح می‌شد.
دفاع‌پرس: در سال‌های اخیر رسانه‌های معاند از جمله بیبیسی کار‌هایی درخصوص رهبر انقلاب اسلامی ساخته؛ به‌نظر شما این تولیدات چقدر مبتنی بر واقعیت بوده و قابل استناد است؟
تا جایی که من این کار‌ها را دنبال کرده‌ام؛ عموماً مستند‌های بیبیسی تلفیق واقعیت و غیر واقعیت است. یعنی برخی نکات درست است، اما جای دیگر که موضوع به حساسیت میرسد، واقعیت را مطرح نمیکنند و روایت خودشان را می‌گویند که البته طبیعت کار و سبک بیبیسی همین است. یعنی واقعیت و تحریف را ترکیب می‌کنند به‌گونه‌ای که اگر مخاطب اطلاعات تاریخی نداشته باشد متوجه نخواهد شد کجا راست می‌گویند و کجا را تحریف کرده‌اند. عمداً تحریف‌های بی‌بی سی مواردی بوده که استناد تاریخی نداشته و براساس اسناد موجود غلط و تحریف بوده‌اند.
دفاع‌پرس: مستند به دلیل ساختار پژوهشی که دارد مورد توجه و استناد تاریخی حافظه مخاطب قرار می‌گیرد درحالی که سازندگان آن می‌توانند از زاویه دید خود به موضوعات بپردازند و ضمن ارائه مستندات تاریخی، اما همه حقیقت را بیان نکند؛ به نظر شما مخاطب درخصوص فیلم‌های مستند چطور می‌تواند به حقیقت پی ببرد؟
به‌نظرم اگر مخاطب ما در اینگونه مستندها، مخاطب خاص باشد و به موضوع اشراف داشته باشد، با یک تحقیق جزیی می‌تواند به اصل ماجرا پی ببرد؛ و مخاطب عام نیز برای پی بردن به اصل واقعیت می‌تواند مطالعه داشته باشد و از افراد مطلع تحقیق داشته باشد و یا با جست‌وجوی اینترنتی از سایت‌های قابل اعتماد به اصل واقعیت پی ببرد. البته در این زمینه لازم است عموم مردم اطلاعات تاریخی بیشتری داشته باشند تا تحت تاثیر القاعات شبکه‌ها قرار نگیرند.
دفاع‌پرس: یکی از نقطه قوت‌های رسانه‌هایی همچون بیبیسی در طرح موضوعات علیه جمهوری اسلامی ایران تهیه و تولید فیلم‌های مستند است؛ این فیلم‌ها به‌دلیل استفاده از آرشیو‌های قوی و راش‌های منتشر نشده و اسناد و مدارک جدید، برای مخاطب مورد استناد قرار می‌گیرد، نظر شما درباره رویه‌ی مستندسازی بیبیسی و شگرد‌های آن‌ها در تولید مستند چیست و هدف آن‌ها در تولید مستند را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سبک کلی بیبیسی روایت بخشی از واقعیت و نادیده گرفتن بخش دیگر واقعیت و تلفیق آن با تحریف است. این روش هدفمند بی‌بی سی است که در مستندسازی و سیاست رسانهای آن را پیش می‌برند.
دفاع‌پرس: مستند «امتحان» را چقدر صادقانه و مبتنی بر حقیقت می‌دانید؟
ما در مستند امتحان بدون اغراق صددرصد براساس واقعیت حرف زدیم و برای تک تک جملات مطرح شده آن سند و مدرک وجود دارد. حتی برای گفتار متن فیلم براساس گفته‌های امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای و یا روایت افراد از آن‌ها متن را تنظیم کردیم. در نریشن فیلم نیز سندیت کار را رعایت کردیم.
انتهای پیام/ 121
