موسیقی‌های دم دستی نمی‌توانند ابعاد دفاع مقدس را به تصویر بكشند/ نیازمند عمق بخشی هستیم

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس: با آغاز جنگ تحمیلی نقش موسیقی، همچون بحبوحه انقلاب پررنگ شد. روحیه دادن به رزمندگان خط مقدم جبهه، مردم آسیب دیده از بمب‌باران شهرها و بیان موسیقایی همدردی و تسلیت به خانواده‌های شهدا از مهم‌ترین کارکردهای موسیقی در دوران دفاع مقدس به شمار می‌رفت.

این کارکرد در انواع موسیقی از کلاسیک گرفته تا سنتی و محلی و نوحه نواهای معروف و محبوب آن روزها، تا روزهای پایان جنگ تحمیلی به قوت خود باقی ماند.

پس از جنگ هم روند نوستالژیک نغمات موسیقایی شکل گرفت و به تدریج از اواخر دهه هفتاد روند خلق آثار موسیقایی با ورود جدی ژانر پاپ، تغییر رویه داد و به سمت مضامین عمدتا اجتماعی و عاشقانه متمایل شد اما آثار موسیقایی دوران دفاع مقدس برای همیشه به عنوان بخشی تاثیرگذار از موسیقی در حافظه تاریخی مردمان ایران زمین ماندگار شد.

نسل دیروز هنوز هم زمانی که نوای شورانگیز «کربلا کربلا ما داریم می‌آییم»، «ای لشکر صاحب زمان»، «کجایید ای شهیدان خدایی»، «خلبانان، ملوانان»، «ممد نبودی ببینی» و ده‌ها سرود و نوای دیگر دفاع مقدس را می‌شنود، لبریز از حس نوستالژی می‌شود، چراکه این نواها یادآور ایثار و ازخود گذشتگی رزمنده‌های کشورمان است.

خصیصه موسیقی دوران دفاع مقدس به گونه‌ای بود که انواع باکلام و بی‌کلام آن از سادگی، صفا و صداقتی برخوردار بود که به غایت بر دل می‌نشست و رزمندگان را به ایثار و از خود گذشتگی برای دفاع از وطن تهییج می‌کرد.

هیچ جنگی را نمی‌توان در تاریخ جهان یافت که موسیقی در آن نقشی نداشته باشد. از جنگ‌های دوران باستان با سازهای ابتدایی بادی و کوبه‌ای گرفته تا جنگ‌های دوران مدرن که یگان‌های‌ موسیقی آموزش دیده نیروهای نظامی حضور دارند، می‌توان بر نقش و کارکرد موسیقی در جنگ و دفاع صحه گذاشت.

اما موسیقی دوران دفاع مقدس ما به دلیل شرایط موجود با تمام موسیقی‌های جنگی تفاوت دارد و در نوع خود منحصر به‌ فرد است. موسیقی دفاع مقدس اما نیاز به ابزار و رسانه‌ای داشت تا بتواند احساسات جمعی را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

در دوران دفاع مقدس، صدا و سیما مهم‌ترین و شاید تنها رسانه جمعی بود که از طریق آن امکان پخش موسیقی وجود داشت. در این دوران هنرمندان با ساخت آهنگ‌ها و سرودهای ملی میهنی و حماسی پخش آن از طریق صدا و سیما موفق شدند وظیفه روحیه بخشی به تمام مردم و تهییج رزمندگان را انجام دهند.

با نگاهی به آرشیو آثار موسیقایی دوران دفاع مقدس مشخص می‌شود این آثار علاوه بر اینکه دارای استاندارد موسیقایی بودند، بیشتر به دلیل درک شرایط موجود از سوی خالق اثر، حامل پیامی سرتاسر عاطفی بودند که این حس و پیام بی‌واسطه و بی‌آلایش به مردم و رزمنده‌ها منتقل می‌شد چراکه برآمده از دل بود و بر دل می‌نشست.

از سوی دیگر، نوحه‌سرایانی چون« آهنگران» و «کویتی‌پور» که از تاثیرگذارترین‌های خالقین نغمات دفاع ‌مقدسی بودند، تا موزیسین‌های صاحب نام دیگری چون محمدرضا لطفی، شهرام ناظری، کیخسرو پورناظری، حسین علیزاده و دیگران تصنیف‌های تأثیرگذار و ماندگاری برای حماسه‌آفرینان سرزمین ایران در هشت سال دفاع ‌مقدس ساختند.

در حوزه موسیقی کلاسیک نیز خواننده‌هایی چون «اسفندیار قره‌باغی» و «رشید وطن‌دوست» ازجمله تاثیرگذارترین خواننده‌های آن دوران محسوب می‌شدند. البته «محمد گلریز» را باید یکی از فعال‌ترین خوانندگانی دانست که آثار متعدد و ماندگاری برای جبهه و جنگ تحمیلی خوانده است.

سفر اعضای ارکستر سمفونیک تهران به مناطق جنگی و اجرای برنامه‌های مختلف برای روحیه‌بخشی به رزمندگان و مردم جنگ زده یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های دفاع مقدسی فعالین حوزه موسیقی کلاسیک و ارکسترال به شمار می‌رود. در همین مجموعه، «مهرداد کاظمی» خواننده کلاسیک موسیقی بخاطر حضور و اجرا در جبهه‌ها امروز به دلیل جانبازی شیمیایی در بستر بیماری است.

بی‌شک موسیقی بی‌کلام از مهم‌ترین بخش‌های موسیقی دفاع مقدس است. پخش این‌گونه موسیقی‌ها در زمان جنگ تحمیلی به‌خصوص مارش‌ها رواج فراوانی داشت و این آثار بیشترین کاربرد را داشتند و بیش از هر گونه دیگری، از طریق صدا و سیما و بخصوص از طریق رادیو پخش می‌شدند.

کسانی که آن دوران را به یاد می‌آوردند حتما آن مارش‌های معروف و شنیده شده بخصوص حین عملیات‌های پیروزمندانه لشکریان اسلام را به خاطر دارند یا زمانی که گوینده‌های رادیو قرار بود خبر مهمی از جبهه و عملیات برای مردم بازگو کنند، پخش این مارش‌ها گوش مردم را به این مساله شرطی کرده بود که قرار است خبر مهمی از پیروزی و پیشروی نیروهای خودی را اعلام کنند و با آغاز پخش مارش و پیش از اعلام هرگونه اخباری، احساس شادمانی و غرور سرتاپای وجود آدمی را دربر می‌گرفت.

یکی از مشهورترین مارش‌ها که در آن زمان به گوش همه آشنا می‌آمد و بی‌اغراق هزاران بار پخش شده بود، مارش «پیروزی» ساخته «علی‌اکبر دلبری» بود. این مارش زمان پیروزی رزمندگان اسلام از رسانه و در مناطق عملیاتی به‌وفور شنیده می‌شد و امروزه برای خیلی‌ها حسی نوستالژیک به همراه دارد.

در بحث و بررسی موسیقی دفاع مقدس همانطور که اقشار و آحاد مختلف مردم در خط مقدم و پشت جبهه از ایران اسلامی دفاع می‌کردند، در حوزه موسیقی نیز همین آحاد مردم بودند که هنر و سنت‌های خود را به خدمت دفاع از میهن درآوردند. در این خصوص بر مبنای آرشیو و آمار، تمامی اقوام ایرانی با موسیقی‌های محلی و مقامی‌شان، آثاری برای دفاع مقدس خلق کردند که هرکدام به نوبه خود از تاثیرگذاری بسزایی برخوردار بود.

از میان موسیقی‌های محلی که در دوران دفاع مقدس به شکلی فراگیر بین مردم شنیده شد، می‌توان به «دایه دایه» با صدای «محمد میرزاوندی» از موسیقی لرستان، قطعه «خلبانان ملوانان» با صدای «جمشید نجفی» و آهنگسازی «فیروز برنجان» از موسیقی آذری را نام برد.

«کجایید ای شهیدان خدایی» ساخته «هوشنگ کامکار» با صدای «بیژن کامکار» که بعدها با صدای «شهرام ناظری» بازخوانی شد و مورد اقبال بین‌المللی قرار گرفت، اجرای بیش از هشتصد قطعه حماسی توسط اسفندیارقره‌باغی که خود علاوه بر تسلط برآواز کلاسیک یا اپرا دانش آموخته رشته موسیقی نظامی است، مجموعه «نینوا» با صدای «حسام الدین سراج» ( با سمفونی نینوا ساخته حسین علیزاده اشتباه نشود) نیز نمونه‌هایی از موسیقی کلاسیک و موسیقی اصیل ایرانی و تلفیقی در دوران دفاع مقدس محسوب می‌شوند.

لازم به ذکر است که در دوران دفاع مقدس نوعی از موسیقی شکل گرفت که گونه‌ای مستقل است که نامش موسیقی دفاع مقدس است و مردم عامه هم با این موسیقی ارتباط برقرار کردند. این موسیی علی‌رغم تشابهاتی که در فرم و اجرا و ارکستراسیون با موسیی‌های نظامی جهانی دارد اما مشخصه و خصیصه منحصر به فرد خود را به خاطر شرایط زمانی مکانی و عقیدتی داراست.

در دوره هشت ساله جنگ به این نوع از موسیقی پرداخته شد و نامش تنها در مملکت ما مطرح است. اگر کلام را از موسیقی دفاع مقدس حذف کنیم، با موسیقی‌ای مواجهیم که حتی در بخش موسیقی نواحی هم نشانه‌های حماسه در آن جاری است.

در دوران دفاع مقدس اقوام مختلف دلاوری‌های بسیاری کردند. هر کدام از این اقوام با رسم و رسوم خودشان به مقوله دفاع مقدس پرداختند و در بخش موسیقی هم مردمان نواحی مختلف ترانه‌ها و آهنگ‌های بسیاری درباره موسیقی دفاع مقدس ساختند.

بررسی موسیقی هشت سال دفاع مقدس نماهایی از اجراهای مختلف را در برابر دیدگانمان قرار داد که این اجراها موسیقی سنتی، محلی، نوحه، سرود و مارش و ... که هر کدام در نوع خود تاثیرگذار بوده‌‌اند.

ناگفته نماند، وقتی موسیقی همیشه به همراه شعر باشد گوش انسان برای شنیدن و شناختن موسیقی تربیت نمی‌شود. مردم ما موسیقی را با شعر می‌شناسند و همین امر باعث می‌شود که وقتی صحبت چگونگی موسیقی دوران جنگ می‌شود، همه سروده‌های شنیده شده را جنگی و حماسی می‌دانند.

بیشترعامه مردم گوش ساده پسندی دارند چرا که برای شناخت یک قطعه موسیقی احتیاج به تمرین و شنیدن و گوش سپردن به موسیقی هست ولی عامه مردم برای راحتی بیشتر توجه خود را معطوف به موسیقی با کلام می‌کنند چرا که کلام برایشان همه حالات و روحیات را مشخص می‌کند که همین امر باعث می‌شود توجه به موسیقی کمتر شود.

در بخش سرود نیز، اکثر آثار اجرا شده دوران جنگ اشعار حماسی و رزمی داشته و ملودی‌ها معمولی و به دور از ریتم حماسی بوده‌اند. و نکته مهم و خروجی این هنر در طول هشت سال دفاع مقدس موسیقی این بوده که جزو ارکان مهم در تشجیع(دلیر کردن، جرات دادن) رزمندگان جبهه‌های حق علیه باطل در رویارویی با دشمن بوده است.

«امیرحسین سمیعی» معاون هنری سازمان فرهنگی هنر شهرداری تهران شناخت اركستر و موسیقی تلفیقی، ایرانی، نواحی و... را از الزامات فعالت در عرصه موسقی دانست و گفت: موسیقیِ ما جنگ را به صورت یک كلمه ندید؛ بلكه به دفاع مقدس نظر داشت كه مفهوم شهادت، ایثار، حماسه، شهید و... را دربر دارد.

وی به فعالیت‌های ماندگار مجید انتظامی در عرصه موسیقی دفاع مقدس اشاره کرد و تصریح کرد: آثاری نظیر سمفونی استاد انتظامی در دهه ۷۰ و دیگر آثار در دهه ۸۰ ماندگار و عمیق است كه از طریق موسیقی دفاع مقدس، به عمق رشادت‌ها پرداخت؛ مداحی‌های ماندگار در دوران دفاع مقدس از جمله كربلا كربلا ما داریم می‌آییم نیز نقش ماندگاری داشته‌اند لذا اگر نگاهی متعهد را در میان موسیقی دانانِ نسل امروز داشته باشیم، می‌توان امیدوار بود كه به گنجینه دفاع مقدس به صورت همه جانبه پرداخت.

این هنرمند به ابعاد اركستر سمفونی اروند با موضوع شهدای غواص اشاره کرد و ادامه داد: این سمفونی در بردارنده‌ یك هزارمِ ایثار و ابعاد عرفانی و حماسیِ غواصان ما در دفاع مقدس بوده است. اگر فقط به بعد حماسه و عرفان رزمندگان بنگریم، با دریایی بی كران مواجه می‌شویم كه شاید با ساعت‌ها موسیقی، نتوان آن را به تصویر كشید. دفاع مقدس ابعاد متفاوتی دارد و لذا با موسیقی‌های دم دستی نمی‌توان آن را به تصویر كشید و از طرفی چنانچه كوتاهی كنیم، نخواهیم توانست پاسخگو باشیم لذا در این عرصه نیازمند عمق بخشی هستیم.

انتهای پیام/ 121