ساواک ؛ دستگاه سرکوب و شکنجه/ اداره کل سوم و کمیته مشترک ضدخرابکاری چه می کردند؟

گروه دفاعی - امنیتی دفاع پرس، سازمان اطلاعات و امنیت کشور معروف به ساواک، از اسفند سال ۱۳۳۵ تا بهمن ۱۳۵۷ سازمان اصلی پلیس امنیتی و اطلاعاتی ایران در زمان سلطنت محمدرضاشاه پهلوی بود که در طی دورانی از جنگ سرد، به مدت ۲۲ سال نبض امنیت داخلی و اطلاعات خارجی ایران را در دست داشت. ساواک در کنار مبارزه با فعالیتهای جاسوسی و نفوذی خارجی، در سرکوب مردم و مبارزین سیاسی ونظامی علیه شاه فعالیت گستردهای داشت. از میان 10 اداره ساواک، به طور مشخص اداره کل سوم ساواک، قدرت و اختیارات بسیاری در توقیف ، بازجویی و شکنجه و در یک کلام، سرکوب مبارزین داشت. مقر سابق ساواک در خیابان سلطنتآباد (پاسداران فعلی) تهران قرار داشت.

سه سال پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، سازمان اطلاعات و امنیت کشور در اسفند ۱۳۳۵ با تصویب مجلس شورای ملی تأسیس و بهعنوان یکی از زیرمجموعههای نخستوزیری تأسیس شد. تا پیش از تأسیس ساواک، شهربانی و به طور مشخص، اداره اطلاعات شهربانی، مسئولیت برقراری امنیت کشور را برعهده داشت.

از سال ۱۳۴۲ بخشهایی تخصصی تشکیل و چارت سازمانی آن توسعه یافت، بهطوریکه از ۵۳۰۰ افسر تماموقت و تعداد بسیار اما نامعلومی از خبرچینان پارهوقت تشکیل شد. ساواک همچنین با تأسیس اداره کل ضد جاسوسی، به مبارزه با فعالیتهای جاسوسی و نفوذی بیگانگان در ایران مشغول شد.

ساواک در سرکوبی عناصر ضد نظام سلطنتی فعالیت گستردهای داشت. به طور مشخص اداره کل سوم ساواک،به عنوان عامل «شکنجه» و «قتل» عناصر ضدسلطنتی شناخته میشد. چنانکه بین سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵، تعداد ۳۶۸ تن از چریکهای مسلح ضد حکومت سلطنتی را در درگیریهای مسلحانه به قتل رسانده و در بین سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ (پیش از سرنگونی حکومت شاهنشاهی) حدود ۱۰۰ زندانی سیاسی را به قتل رساندهبود.

این سازمان به ویژه در سالهای دهه ۱۳۵۰ و قبل از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، «نفرتانگیزترین و مخوفترین» نهاد حکومتی در بین مردم بهشمار میآمد. بنابر اظهارت زندانیان ساواک و سازمانهای مدافع حقوق بشر، بارها بازجویان ساواک از فشار و خشونت و تکنیکهای شکنجهاستفاده می کردند. برخی از شکنجههایی که ساواک آن ها را انجام میداده است، شامل شلاقزدن و کتکزدن و در موارد مرتبط با چریکهای مسلح، واردآوردن شوک الکتریکی، داخل نمودن خردهشیشه و یا آب جوش در مقعد، بستن وزنههای سنگین به بیضه و کندن و کشیدن دندان و ناخن برای اعتراف و کسب اطلاعات از مبارزین سیاسی  و چریکهای مسلح میشد.

با اوجگیری انقلاب اسلامی در ایران، شاپور بختیار که تازه نخست وزیر شده بوده در یکی از اولین اقدامات دستور انحلال ساواک را داد و رئیس پیشین ساواک تیمسار نصیری که در آن زمان سفیر ایران در پاکستان بود به ایران فراخوانده شد و به زندان افتاد، که این اقدامات نتیجهای در بر نداشت. با پیروزی انقلاب اسلامی، نصیری دادگاهی شد و در نهایت دادگاه انقلاب رای به اعدام وی داد و این حکم بلافاصله اجرا شد.

اداره کل سوم؛ ماشین شکنجه و سرکوب

معروفترین اداره کل ساواک، ادارة کل سوم بود. تمام اشتهار ساواک ریشه در حیطه فعالیت و عمل این اداره کل دارد. اصولاً هم در آغاز امر امریکا و سیا عمده سرمایهگذاری اطلاعاتی، فنی، تجهیزاتی و عملیاتی ساواک را برای تقویت هر چه بیشتر اداره کل سوم متمرکز کردند. هدف نهایی آنها از تشکیل ساواک هم پدید آوردن سازمانی بود که بتواند امنیت دلخواهشان را در درون مرزهای جغرافیایی و سیاسی ایران ایجاد کند. اساسیترین وظایف ساواک را نیز همین اداره کل سوم انجام میداد. شاید بشود گفت ساواک یعنی ادارةکل سوم آن سازمان. این امر به معنی نادیده گرفتن حیطه عمل و وظایف ساواک در سایر امور اطلاعاتی ـ امنیتی و ضدجاسوسی در داخل و خارج از کشور نیست بلکه مقصود نشان دادن اهمیت و جایگاه ویژه و بلامنازع اداره کل سوم در مجموعه سازمان ساواک است که تمام فعالیتهای دیگر آن را تحتالشعاع قرار داده بود.   اداره کل سوم (امنیت داخلی) شامل دفتر اداره کل، بخش مستقل بازجویی، کمیته مشترک ضدخرابکاری و هفت ادارة مجزای دیگر میشد.  حیطه وظایف و حوزه فعالیت بخشهای مختلف اداره کل سوم ساواک طبق آخرین نمودار تشکیلاتی در سال 1352ش. به شرح زیر تعیین شده بود.