به گزارش گروه فرهنگ دفاع‌پرس، محمدرضا مریدی، پژوهشگر جامعه شناسی هنر در دومین نشست از سلسله نشست‌های پنجمین جشنواره بین المللی فیلم دینی اشراق که به همت معاونت فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی در نگارستان اشراق برگزار شد، به بررسی گفتمان‌های سینمای دینی پرداخت و اظهار داشت: در پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه سینمای دینی پنج گفتمان مختلف مشاهده می‌شود. یکی از آن‌ها رمانتیسم دینی است که مبتنی بر یک سنت گرایی نوستالژیک می‌باشد.
وی اظهار کرد: دومین گفتمان در سینمای دینی گفتمان ارزشی است که مبتنی بر هنجار‌های نظام سیاسی و مذهبی شکل گرفته است.
مریدی گفتمان عمل گرا را سومین گفتمان در سینمای دینی برشمرد و گفت: این گفتمان بر پایه تجربه‌های فردی و حقیقت جویانه است.
وی بیان داشت: چهارمین گفتمان در سینمای دینی گفتمان مناسکی است. این گفتمان بر پایه آیین‌ها و رفتار‌های مناسکی به تولید آثار سینمایی می‌پردازد.
دانشیار مطالعات هنر گفتمان اجتماعی دینی را پنجمین گفتمان سینمای دینی دانست و تصریح کرد: این گفتمان بر اساس اخلاق دینی و مسئولیت‌های اجتماعی همچون عدالت طلبی شکل گرفته و به تولید اثر می‌پردازد.
وی گفت: گفتمان رمانتیسم مذهبی در سینمای دینی از مضامین پرتکرار در سینمای دینی است. این گفتمان اساساً احساسات رمانتیک اهل ایمان را مد نظر قرار می‌دهد و ممکن است این احساسات در یک کودک نابینا همچون شخصیت اصلی فیلم «رنگ خدا» خودش را نشان دهد. در فیلم رنگ خدا یک معصومیت وجود دارد که با خشم و زشتی‌های دنیا مواجه نشده و ارجاع به کودکان و ارجاع به روستا و طبیعت جلوه‌هایی از رومانتیسم مذهبی، احساسات نوستالژیک دینی و آرامش بخش را به مخاطب القا می‌کند.
مریدی اظهار کرد: متأسفانه در میان آثار تولید شده در سینمای دینی روایت‌های زیادی مرتبط با آیین‌های دینی و احساسات سنتی نوستالژیک به چشم نمی‌خورد و عمدتاً حیات دینی و معنوی بیشتر در قالب مشاغل سنتی رو به انقراض و منزوی از اجتماع امروزی نشان داده می‌شود.
وی روایت‌های ارزشی در سینمای دینی را در کانون توجه رسانه‌ها خواند و افزود: دلیل این توجه جلوه نظام سیاسی در سینمای دینی و یا انتظار نظام سیاسی برای دیدن این جلوه‌ها در قالب سینمای دینی است. جلوه‌هایی همچون دفاع مقدس، انقلاب، امر به معروف و نهی از منکر و سایر مباحث اینچنینی از جمله جلوه‌هایی است که نظام سیاسی و مسئولین فرهنگی توقع دیدن آن‌ها در سینمای دینی را دارند.
این پژوهشگر جامعه شناسی هنر با اشاره به اینکه گفتمان معناگرا به نحوی روایت جست و جوی حقیقت است، گفت: در آثار مربوط به سینمای معنوی حتی پرسش از احکام دینی هم مطرح می‌شود. این بخش از سینمای دینی یک وجه فردگرایانه دارد؛ به نحوی که در برخی آثار مربوط به این گفتمان به تحول درونی شخصیت اصلی داستان پرداخته می‌شود.
وی داستان‌های مدرن را بعضاً شامل سرگشتگی شخصیت‌های اصلی آن‌ها دانست و گفت: در سینمای دینی ممکن است بحران درونی شخصیت اصلی داستان حل شود؛ اما در بسیاری از آثار سینمای مدرن این بحران درونی به سرگشتگی فرد می‌انجامد و ابهام‌های مطرح شده بی پاسخ باقی می‌ماند.
مریدی در پرداخت به اینکه آیا گفتمان‌های سینمای دینی تا چه اندازه در آثار تولیدی سینماگران به منصه ظهور رسیده است، تصریح کرد: در بررسی بیش از ۳۰۰ فیلم ذیل سینمای دینی به این نتیجه رسیدیم که در دوره‌ای فیلم‌های دینی با جلوه‌های ماورائی همچون گره گشایی از مشکلات انسان‌ها در اثر استجابت دعا پرداخته شده است، اما در سال‌های اخیر به این موضوعات تقریباً پرداخته نشده است.
وی افزود: ذیل گفتمان مناسکی دینی فیلم‌های متعددی ساخته شده است؛ زیرا مناسک دینی بخش گسترده‌ای از تجربه دینی را تشکیل می‌دهد. اما در جوامع کنونی جلوه‌های مناسکی و آیینی دینی کم رنگ شده است. اساساً در تمام جوامع مدرن آیین‌های سنتی کم رنگ شده است. این به معنای عدم وجود آیین در جوامع مدرن نیست؛ بلکه در جوامع مدرن نیز آیین‌های مدرن در حال شکل گیری است.
دانشیار مطالعات هنر ادامه داد: چهار گفتمانی که گفته شد، بیشتر شامل انتظارات و توقعات پژوهشگران سینمای دینی از جهت نظری است. اما سینماگران خیلی به این گفتمان‌ها نمی‌پردازند. آنچه بیشتر مد نظر سینماگران در حوزه سینمای دینی است یک نوع مواجهه اجتماعی با دین می‌باشد که به دنبال جلوه دادن عادت‌های اخلاق گرایانه و فردی برگرفته از دین است. عادت‌هایی همچون دروغ نگفتن، حسن خلق، بر دوراهی‌های اخلاقی قرار گرفتن و عدالت خواهی از جمله این مسائل است. آثار تولیدی سینمای دینی در دهه ۹۰ بیشتر به این سمت گرایش پیدا کرد.
وی سینمای دینی را در دو دهه ۸۰ و ۹۰ دارای تطور دانست و عنوان داشت: سینمای دینی در این دو دهه با دو رویکرد متفاوت فعالیت کرد. این موضوع با بررسی آثار سینمای دینی «رویش» در سال‌های ۸۴ و ۹۴ محسوس است.
مریدی یادآور شد: باید دانست که در حال حاضر شاهد رقابت بین دو رویکرد جمع گرایانه، مناسکی و آیینی از یک سو و رویکرد فردگرایانه، غیرشریعتی و انتخاب گرایانه در مورد دین هستیم. در گذر از دهه ۸۰ به دهه ۹۰ سینمای دینی به دلیل وجود همین رقابت و شدت یافتن عوامل قوت بخش رویکرد فردگرایانه همچون وجود تبعیض، شکاف‌های طبقاتی، اشرافیت دولتی و پرسش از نهاد‌های اقتصادی دین، به سمت قرائت فردگرایانه سوق پیدا کرده است.
وی گفت: در گذر از دهه ۸۰ به دهه ۹۰ می‌بینیم که بازنمایی نهاد‌های دینی، بنا‌های مذهبی و مناسک دینی چگونه کاهش پیدا کرده و به جای آن تجربه‌های درونی و فردی از دین در آثار سینمای دینی افزایش یافت.
پژوهشگر جامعه شناسی هنر دگرگونی سینمای دینی را شامل سه دگرگونی کلی برشمرد و اظهار کرد: یکی از این دگرگونی‌ها از سینمای مناسکی به سینمای غیرمناسکی یا حرکت از یک شور جمعی و همبستگی اجتماعی به یک نظام عقلانی و سازمانی تثبیت شده است. یعنی اگر ما در دهه ۶۰ از جامعه انتظار شور داشتیم، اما حالا انتظار نظم داریم.
وی افزود: این دگرگونی باعث می‌شود که آیین‌ها خودشان را قاعده‌مند نمایند و در نتیجه کارکرد آن‌ها هم کمرنگ‌تر شود. همچنین طی این دگرگونی فردگرایی معنوی رشد می‌یابد. البته این اصلاً به معنای دوری از دین نیست و فقط نشان می‌دهد که تجربه‌های از دین تغییر کرده است.
دکتر مریدی تصریح کرد: فردگرایی که در دهه ۶۰ دلالت‌های منفی داشت، در عصر حاضر دلالت‌های مثبتی پیدا کرده است. در دوران کنونی به طور کلی فردگرایی یک تجربه شجاعانه بوده و اصلاً به معنای خودخواه و یا منزوی شدن افراد نیست. فردگرایی تجربه دشواری است که مواجهه با اضطراب‌های درونی را بر افراد تحمیل می‌کند. احساس تنهایی، آزادی که از تنهایی به دست می‌آید و مسئولیتی که در نتیجه آزادی ایجاد می‌شود، از جمله این اضطراب هاست.
وی در تبیین چگونگی گذر از سینمای دینی به سینمای اجتماعی اظهار کرد: وقتی نهاد‌های دینی بر مصدر مسئولیت‌های اجتماعی قرار داشته باشند، عجیب نیست که مردم از نهاد‌های دینی انتظارات اجتماعی پیدا کنند. به عبارت دیگر مردم از دیندار‌ها بیش از اینکه یک اخلاق فردی همچون قناعت یا تهذیب نفس را انتظار داشته باشند، خواهان مشاهده اخلاق اجتماعی در جلوه‌هایی همچون کمک به دیگران و حل مسائل فردی مردم در رفتار مؤمنین هستند. این امر مسئولیت سینمای دینی را سنگین می‌کند.
دانشیار مطالعات هنر در پایان گفت: سینمای دینی گریزی ندارد از اینکه می‌بایست عرصه‌ای برای حل مسائل اجتماعی مردم باشد. پس ساده انگارانه است که فکر کنیم باید سینمای دینی‌ای بسازیم که صرفاً لطیف و احساسی باشد، یا نوستالژیک و یا پناهگاه ما باشد. سینمای دینی وقتی می‌تواند مورد توجه مردم قرار گیرد که حلال مسائل جامعه شود.
لازم به ذکر است اختتامیه پنجمین جشنواره بین المللی فیلم دینی اشراق در بیستم دی ماه سال جاری برگزار خواهد شد و علاقه مندان می‌توانند آثار خود را تا دهم آبان به دبیرخانه جشنواره به نشانی https://eshragh.ir/film ارسال کنند.
انتهای پیام/ 121
