شیعیان زیدی یمن؛ مردمانی که قربانیان فرقه‌گرایی جدید شده‌اند

به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس؛ کشور یمن تا سال 2011 بیش از سه دهه تحت سیطره علی عبدالله صالح و حزب کنگره ملی قرار داشت. فقر، بیکاری، بی اعتمادی به حکومت، شکاف میان مردم و حکومت، برقراری نظام دیکتاتوری و نقش نداشتن مردم در قدرت، از مهمترین نتایج حکومت سه دهه ای صالح بر یمن بود.

در سال 2011 همزمان با وقوع اعتراض های مردمی در جهان عرب، مردم یمن نیز اعتراض های گسترده ای علیه علی عبدالله صالح انجام دادند که در نهایت با وجود تلاش های زیاد عربستان سعودی و آمریکا برای باقی نگه داشتن صالح در قدرت، وی مجبور شد از قدرت کناره گیری کند. با این حال، مدیریت تحولات یمن توسط عربستان سعودی و آمریکا سبب شد انقلاب مردم یمن بر خلاف دیگر کشورهای عربی به برگزاری انتخابات آزاد، تشکیل پارلمان و تشکیل دولت منتخب مردمی منجر نشود و این کشور همچنان شاهد برخی اختلاف های ریشه دار داخلی و در عین حال، شاهد ناامنی های گسترده است.

یکی از مهمترین مناطق یمن که به ویژه طی نیمه دوم سال 2013 ناامنی های گسترده و خشونت در آن وجود دارد، استان صعده و به خصوص شهر دماج است.

استان صعده و مناطق شمالی یمن طی ماه های اخیر شاهد گسترش ناامنی و خشونت به ویژه در مناطق مرزی خود با عربستان سعودی است. شهر دماج در استان صعده، در مرز عربستان سعودی، کانون ناامنی و خشونت ماه های اخیر یمن است. شیعیان زیدی که ساکنان اصلی مناطق شمالی یمن هستند و گروه های سلفی که مورد حمایت قاطع عربستان سعودی نیز قرار دارند در بطن این درگیری ها قرار دارند. یکی از علل اصلی گسترش درگیری های فرقه ای در استان صعده وجود جریان شیعی زیدیه در این استان است.

زیدیه یکی از جریان های اصلی مخالف حکومت یمن است. به همین دلیل عبدالله صالح در طول 33 سال حکومت خود در یمن برخورد مناسبی با زیدیان نداشته و کمترین امکانات را در اختیار آنها قرار داده و به شکل های مختلف آنها را محدود کرده است. عبدالله صالح برای برخورد با جریان زیدیه به وهابیت اجازه داد وارد مناطق شمالی یمن شوند و به آنها قدرت زیادی داد. شهر دماج در استان صعده یمن دارای مدارس مذهبی است که از اواخر دهه 1970 شروع به کار کرده و از دیگر کشورها از جمله عربستان سعودی نیز دانشجو می پذیرد. شیعیان زیدی یمن همواره با انتقاد از نحوه فعالیت این مدارس عنوان کردند که این مدارس در حال تربیت افراط گرایان سلفی هستند که کشتن شیعیان از اصول تعلیمی آنها محسوب می شود. اگرچه روسای این مدارس، این ادعای زیدی ها را رد کردند اما شواهد آشکاری وجود دارد که نشان می دهد این تنها یک ادعا نیست بلکه واقعیتی در حال رخ دادن است.

مقبل الوادی، بنیانگذار مدرسه دارالحدیث، از کسانی است که در مدارس وهابی عربستانی درس خوانده است. رهبر القاعده در یمن و شماری دیگر از رهبران القاعده نیز برای مدتی در چنین مدارسی درس خوانده اند. همچنین برخی از روحانیون سلفی که در مدارس مذهبی شهر دماج تدریس می کنند، شیعیان زیدی یمن را مشرک می دانند. برخی از پژوهشگران با انجام تحقیقات مستند از مدارس مذهبی شهر دماج به این نتیجه رسیدند که فارغ التحصیلان این مدارس که تحت حمایت مالی عربستان سعودی قرار دارند، از اعضای آینده القاعده خواهند بود.

حدود 4 هزار نیروی سلفی نیز که اخیرا به استان صعده یمن آمدند، مدعی شدند که با هدف تحصیل در مدرسه دارالحدیث به این استان سفر کردند. این در حالی است که این افراد به طور مستقیم با ساکنان این استان که اغلب شیعیان زیدی هستند، درگیر شده و افزایش ناامنی و خشونت در این استان را رقم زدند. این مشکلات در نتیجه اقدام عبدالله صالح در دادن قدرت زیاد به وهابیت برای برخورد با زیدی های یمن به وجود آمده است.

دلیل دیگر خشونت علیه شیعیان زیدی یمن مربوط به جغرافیای سیاسی است که آنها در آن قرار گرفتهاند. منطقه دماج در استان صعده یمن در 40 کیلومتری مرزهای عربستان سعودی قرار دارد. تنشها در شهر دماج در استان صعده زمانی شدت گرفت که حدود 4 هزار نیروی سلفی طی ماه های گذشته از عربستان سعودی وارد مناطق شمالی یمن و شهر دماج شدند.

عربستان سعودی در دو دهه گذشته همواره یکی از بازیگران اصلی درگیری ها در مناطق شمالی یمن بود. حضور جمعیت شیعه در این منطقه، هم مرز بودن این استان با عربستان سعودی و همچنین کشف نفت در این استان از دلایل اصلی نگاه ویژه آل سعود به استان صعده یمن است. آل سعود حتی تلاش زیادی برای الحاق برخی از شهرهای مرزی استان صعده به خاک عربستان انجام داده است. حاکمان عربستان برای تحقق این هدف خود اقدام به دادن شناسنامه و تابعیت سعودی به شهروندان یمنی ساکن مناطق شمالی در مقابل حقوق های گزاف کردند.

دلارهای نفتی عربستان سعودی در گسترش وهابیت در مناطق شمالی یمن نقش زیادی داشته است زیرا فقر جمعیت این منطقه سبب شد تا بخش زیادی از جمعیت آن جذب وهابیت عربستان سعودی شوند. اکنون در مراکزی که در طول تاریخ از مراکز اصلی تشیع و زیدیه بود از جمله در شهر صعده، موسسات و جمعیت های قابل توجهی از وهابیت حضور دارند که تفکرات متعصبی داشته و مخالفت با تشیع از مهمترین اصول فکری آنها است.

عملکرد دولت موقت یمن در درگیری های مربوط به مناطق شمالی نیز از دیگر دلایل مهم در ناآرامی های این منطقه است. دولت موقت یمن که حدود سه ماه با پایان دوران دو ساله قدرت آن باقی مانده در متوقف کردن درگیریها اقدام جدی انجام نداده است. دولت یمن تاکنون در چند نوبت تلاش اندکی انجام داد تا در این استان میان مخالفان آتش بس ایجاد کند اما به دلیل نبود اراده جدی برای توقف درگیری ها، نداشتن ارتش کارآمد و مجهز بودن نیروهای سلفی، دولت یمن نتوانسته در برقراری آتش بس موفق باشد و نیروهای سلفی خیلی زود آتش بس را نقض کردند. ضعف دولت یمن سبب گرایش شمار زیادی از ساکنان استان صعده که مخالف شیعیان زیدی هستند، به سمت سلفی ها و عربستان سعودی شده است.

عربستان ضمن اینکه بر برخی قبایل و شخصیت های این منطقه نفوذ دارد، در عین حال ضمن آگاهی از فقر زیاد ساکنان استان صعده، با استفاده از امکانات مالی فراوانی که دارد شمار زیادی از آنها را به خدمت خود درآورده و به این شکل میان ساکنان این استان درگیری های جدی ایجاد کرده است. علی محسن الاحمر، از فرماندهان عالی رتبه ارتش یمن، یک وهابی تمام عیار است که ضمن همسویی با منافع عربستان سعودی از ضعف دولت موقت یمن برای تشدید درگیری ها در مناطق شمالی استفاده کرده است.

برخی دیگر از نیروهای داخلی یمن به ویژه شیخ حسین الاحمر فرزند شیخ صادق الاحمر، رئیس قبیله حاشد که از عناصر وابسته به رژیم عربستان سعودی است، نیز به نیروهای تکفیری در مقابله با حوثی ها کمک می کنند. پایگاه اینترنتی "انصارالله" وابسته به گروه الحوثی یمن اعلام کرد مسوولان یمنی با انجام ندادن اقدام جدی و با سکوت در قبال این بحران، از اقدامات سلفی ها در قبال شیعیان یمنی حمایت می کنند.

پیامدهای خشونت علیه شیعیان زیدی یمن

واقعیت این است که میراث عبدالله صالح در قدرت دادن به وهابیت در مناطق شمالی یمن، وجود دولت ضعیف و ناکارآمد منصور هادی که قدرت خود را مدیون عربستان سعودی است و اکنون در آستانه پایان دو ساله قدرت خود به حمایت های ریاض برای بقای در قدرت نیاز دارد، و همچنین تمایلات ارضی و فرقه ای عربستان به مناطق شمالی یمن سبب بروز ناامنی های گسترده ای در این مناطق شده است که پیامدهای خطرناکی خواهد داشت.

یمن اکنون وارد درگیری فرقه ای خطرناکی شده است. اعزام بیش از 4 هزار نیروی سلفی از مناطق مختلف عربستان به استان صعده یمن، ضمن اینکه ترکیب جمعیتی این استان را تغییر می دهد آسیب زدن به شیعیان زیدی این استان را نیز در دستور کار خود قرار داده است. از سوی دیگر، درگیری فرقه ای تاکنون خسارات زیادی از جمله صدها کشته و زخمی، بی خانمان و آواره شدن هزاران نفر را در پی داشته است.

راه های مواصلاتی در استان صعده توسط تکفیری ها و با کمک علی محسن الاحمر بسته شده است و بیش از یک میلیون نفر از ساکنان این استان در اثر محاصره توسط تکفیری ها با بحران کمبود مواد غذایی، پزشکی و سختی مواجه هستند.

شیخ احمد، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در یمن، که در چند نوبت تلاش کرد میان دو طرف درگیر در استان صعده آتش بس ایجاد کند در نهایت به علت نقض آتش بس توسط گروه های سلفی در هدف خود موفق نبوده است. شیخ احمد پس از شکست تلاش هایش برای ایجاد آتش بس، با ابراز نگرانی از افزایش درگیری های خونین فرقه ای در یمن، اعلام کرد این درگیری ها مانع کمک رسانی امدادگران سازمان ملل به زخمی ها و آوارگان حوادث اخیر در شمال این کشور شده است.

ادامه درگیری ها در استان صعده می تواند به استان های مجاور نیز سرایت کند که در این صورت بر میزان ناامنی و خشونت کنونی در یمن افزوده خواهد شد. سرایت درگیری ها به استان های مجاور استان صعده نیز بر زندگی شهروندان این استان ها نیز تاثیر زیادی خواهد گذاشت.

شاید در کوتاه مدت، خشونت سبب شود منصور هادی به بهانه خشونت و ناامنی در قدرت باقی بماند یا از طریق برگزاری یک انتخابات صوری همانند انتخاباتی که در سال 2012 موجب روی کار آمدن وی به قدرت شد، قدرت خود را از موقت به دائم تبدیل کند اما یمن وارد درگیری های خطرناکی خواهد شد که حتی تمامیت ارضی آن را تهدید خواهد کرد.

در واقع، بروز درگیری طایفه ای در یمن چیزی است که مخالفان انقلاب این کشور از جمله عربستان، آمریکا و رژیم صهیونیستی از همان ابتدا در صدد ایجاد آن بودند و اکنون با هدایت مناطق شمالی به درگیری های فرقه ای در آستانه دست یابی به این هدف قرار دارند.

گزارش از: رضا رضائیان