گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس، مصطفی خدابخشی: بیش از پنج سال از عمر ظهور جریان تکفیری در جهان اسلام می گذرد و این مولود نامیمون چیزی جز خون، تجاوز به حرم و حریم ولایت و نسل کشی عظیم به همراه نداشته است. حضور مقتدرانه در برابر این جریان خشونتطلب جز با خون دادن و ایستادگی میسر نخواهد بود که این مهم را مدافعان حرم به شایستگی تفسیر و تعبیر کردهاند. اما مقابله با جریان تکفیری تنها با مبارزه فیزیکی محقق نمیشود بلکه استفاده از تمامی ظرفیتها و امکانات خصوصا ابزارهای هنری از جمله سینما میتواند در این مسیر راهگشا بوده و پاسخگوی بسیاری از پیدا و پنهانهای موجود باشد. بر همین اساس چندی پیش جشنوارهای با نام «فیلم مدافعان حرم» راه اندازی شد و به کار خود پایان داد که موجی از آگاهی بخشی در سطح جامعه را با خود به همراه آورد. به منظور بررسی ابعاد مختلف این جشنواره و تاثیرات آن بر تصمیم سازیها و آگاهی بخشهای اجتماعی گفتوگویی را با «حمید یادروج» دبیر جشنواره فیلم مدافعان حرم انجام دادیم که بخش اول این مصاحبه در زیر میآید:
دفاع پرس: با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و منطقه شاهد هستیم که جامعه هنری کشور به سمت مفهومی به نام مدافعان حرم کشیده شده است که نمونه بارز این موضوع را میتوان در جشنواره فیلم مدافعان حرم مشاهده کرد. با توجه به اینکه این جشنواره هم اکنون به کار خود پایان داده است توضیحی از ضروریتهای شکل گیری چنین جشنواره ای بفرمایید و آیا در نهایت توانستید به ضروریات از پیش تعیین شده خود دست یابید؟
حمید یادروج:جای جشنوارهای به نام مدافعان حرم در جامعه هنری ما بسیارخالی بود. شاید خیلیها این حرف را در مورد جشنوارههایی که برگزار میکنند، بزنند اما مدافعان حرم شخصیتهای بسیار مظلومی هستند که کمتر به آنها پرداخته شده است. این مظلومیت را میتوان به صورت واضح در فیلمهای ساخته شده لمس کرد.
متاسفانه خیلی از مدافعان حرم را ما نمیشناسیم و نمیدانم چه کسانی هستند ولی همه آنها قهرمان هستند. قهرمانهایی که باید به مخاطب شناسانده شود و به مردم بگوییم که اینها چه کسانی هستند. وقتی این حرکت صورت گرفت خود مردم به سراغ آنها خواهند رفت و در این شرایط خودشان میدانند که چگونه باید با این قهرمانان ملی برخورد کنند.
یکی از ضروریاتی که در این جشنواره احساس شد این بود که آگاهی در مورد مدافعان حرم کم و یا خیلی کم است. بخشی از این موضوع مربوط میشد به مسائل امنیتی که در ابتدای امر وجود داشت که خوشبختانه به مرور زمان این موضوعات از بین رفت و شاهد بودیم که در یک سال گذشته آنها کم رنگ شد و موضوعات و حرفهای جدیدی در مورد شهدای مدافع حرم زده و مراسمهای تشیع این شهدای گرانقدر باشکوهتر از قبل برگزار شد اما همچنان کمبود و یا نبود آگاهی بین مردم وجود داشت.
برای نمونه در شبکههای اجتماعی دیده میشد که به صورت گسترده شایعه دریافت پول از سوی مدافعان حرم برای حضور در مناطق جنگی پخش میشد و گاها دیده میشد که افرادی از طبقه تحصیل کرده، افرادی با نگاه مذهبی و کسانی که در فضاهای معنوی حضور داشتند به این شایعه دامن می زدند که این نشان از عمق و ریشه عدم آگاهی در این بخش بود.
برای شفاف سازی این دست از موضوعات ما بر این شدیم تا ضمن برگزاری این جشنواره و تقدیر از فعالان عرصه فرهنگی در این یخش به شبهات موجود پاسخ دهیم و عملا فضای ناآگاهی را با تزریق اطلاعات درست از بین ببریم. از طرفی ما به دنبال این بودیم که در مورد عزیزان مدافع حرم بیشتر صحبت شود که حصول نتیجه در مورد این موضوع را می توان در همین صحبتی که ما هم اکنون با یکدیگر می کنیم به مشاهده بنشینیم
ما به دنبال این بودیم تا شبکه های تلویزیونی و رسانه ها درگیر موضوع مدافعان حرم شوند و هنرمندان و شخصیت های بزرگ کشوری و لشکری بیایند و حضور داشته باشند و ببینند فیلم هایی را که با جسارت هر چه تمام تر ساخته شد و با شهدایی که در این راه تقدیم شد آشنا شوند و از این شهدا تقدیر به عمل آید.
در این جشنواره 75 خانواده مدافع حرم را دعوت کردیم و عملا این عزیزان را معرفی کردیم. گل کار مراسم اختتامیه ما سخنان مادر شهید خاوری بود که همه حضار را در مراسم تحت تاثیر قرار داد.
دفاع پرس: پس برای محقق شدن این موضوعات که فرمودید باید بودجه کلانی صرف شده باشد؟ هر چند که قیمت گذاری روی این موضوع نمی تواند کار درستی باشد.
حمید یادروج:برخلاف فرمایش شما ما آمدیم گفتیم برگزاری این جشنواره نیازی به بودجه های عجیب و غریب و ساز و کارهای نجومی ندارد. گفتیم این جشنواره باید محفلی باشد تا فیلم ساز و خانوده شهید در کنار یکدیگر قرار بگیرند و از این همجواری جرقه هایی ایجاد شود که سوژه هایی جدید را به سینمای کشور تزریق کند و اتفاقات خوبی در این حوزه رخ دهد. جشنواره به دنبال این بود که مسئولین تاثیر گذار حوزه فرهنگی بیشتر در مورد این موضوع حرف بزنند و بیشتر در مورد موضوعات عمل کنند.
دفاع پرس: آیا این مهم محقق شد؟
حمید یادروج:به نظرم تا حدود زیادی این اتفاق افتاد. حداقل آن چیزی که مد نظر ما بود رخ داد. البته از آنجایی که اولین دوره این جشنواره را برگزار می کردیم نقص های بسیاری داشتیم؛ اما آن اتفاق شیرین که باید می افتاد، افتاد و در عامه مردم موج ایجاد کرد و جامعه را با خود درگیر نمود.
ما در اینکار جامعه هنری را درگیر کردیم بر همین اساس وقتی جامعه هنری را که در گیر کردیم خواه ناخواه بخش زیادی از مردم را نیز در این مقوله به همراه داشتیم. بدون تعارف باید قبول کنیم که حرف های یکسری از افراد تاثیرگذار است.
دفاع پرس: آیا در این جشنواره انجام کارهای حمایتی در دستور کار قرار گرفت؟
حمید یادروج:ما برای این جشنواره این نگاه را حاکم کردیم که صرفا یک بزرگداشت نیست که بخواهد یک سری فیلم را به نمایش بگذارد بلکه آمدیم گفتیم جشنواره ای برگزار می کنیم که سطح حرفه ای دارد. برخی از دوستان در هیئت برگزار کننده آمدند و گفتند که از برخی فیلمها حمایت کنیم اما با یک تفکر جمعی به این نکته رسیدیم که در این موضوع خاص باید کار کاملا حرفه ای پیش برود بر همین اساس اگر قرار است 20 فیلم در جشنواره انتخاب شود ما 5 فیلم انتخاب می کنیم ولی می گذاریم نگاه حرفه ای به فیلم ها حاکم باشد. ما موضوع گرا، ساختار گرا هستیم ولی باید به کیفیت توجه کنیم.
وقتی کسی با اینکه کارش ضعیف است در جشنواره جایزه می گیرد دچار توقع کاذب شده و در تولید اندیشه متوقف می شود و لذا سطح کارش از آن چیز که هست بالاتر نمی رود.
اگر چنین حمایتی صوت می گرفت فرد را محدود می کردیم و وی را در همین سطحی که قرار دارد محصور نگاه می داشتیم و از طرفی باعث می شدیم سطح حرفه ای جشنواره پایین بیاید و عملا با این رویکرد بازخورد بیرونی جشنواره را زیر سوال می بردیم
اگر بیاییم فیلم هایی که در این دوره انتخاب شده اند را ببینیم هم از نظر داوری و هم از نظر تیم برگزاری قابل دفاع هستند . آقایان حاتمی کیا، ده نمکی، رزاق کریمی که استاد سینمای مستند هستند و آقایان خزائی و رضاداد در این جشنواره حضور داشتند. سعی ما بر این بود که از همه صنوف و همه نگاه ها حضور داشته باشند تا سطح کار در میانگین حرفه ای قرار بگیرد.
آقایان شیخ داد، احمدی، کریمی و جمشیدی هیئت انتخاب بودند. ما به دنبال این بودیم که نگاه حرفه ای داشته باشیم اما همانطور که گفتم سعی کردیم که تنها نگاه به فیلم نداشته باشیم و نگاهی به خانواده مدافع حرم داشته باشیم چرا که فیلم برای آنهاست حتی در یکی از فیلم هایی که در جشنواره پخش شد فیلمساز اسم کارگردان را به اسم شهیدی که موضوع فیلم بود زد چرا که در عمل این شهدا هستند که این کارها را ساخته اند.
دفاع پرس: کدام فیلم بود؟
حمید یادروج:فیلمی که در مورد شهید ذوالفقاری ساخته شد با عنوان «عارف مسلح».
دفاع پرس: در صحبتی که کردید گفتید که در ساخت این فیلم ها ما شهید دادیم. آماری از این شهدا وجود دارد؟
حمید یادروج:آمار دقیق نیست ولی یکی که خیلی معروف شد شهید باغبانی عزیز بود که رسانه های داخلی و خارجی روی آن صحبت کردند.
الان حضور ذهن ندارم ولی دو سه مورد در این زمینه وجود داشته است.
دفاع پرس: چند وقت پیش بیبیسی مستندی را در مورد لشکر فاطمیون درست کرد به نظر شما این جشنواره می تواند پاسخی به این دست مستندهای کذایی باشد؟
حمید یادروج:بله، وقتی من فیلم ها را می دیدم به هیئت داوران گفتم که ما در این جشنواره فیلم هایی داریم که قبل از پخش این مستند شائبه ها در مورد لشکر فاطمیون را از بین برده بود. این ضعف ما و ضعف حتی تولید کنندگان این فیلم ها است. ضعف دستگاه فرهنگی ما است. ضعف رسانه ها است. ما باید خودمان را نقد کنیم که چرا سراغش نرفتیم.
نمیخواهم بگوییم ما فیلم تولید کردیم که جواب آن مستند را بدهیم بلکه آنها باید می آمدند این جواب را می دادند. ما باید ابتدا سوال را مطرح میکردیم و سوال هم کردیم و فیلم ساز نیز مطرح کرد اما متاسفانه فضایی برای عرضه این سوال ایجاد نشد.
در این جشنواره فیلم هایی را دیدم که بسیار عجیب است و حرف های عجیبی در آن زده میشود . در حوزه لشکر فاطمیون ما فیلم های بسیار خوبی در این جشنواره دیدیم.
دفاع پرس: چند فیلم با موضوع فاطمیون به جشنواره راه پیدا کرد؟
حمید یادروج:خیلی بود؛ ولی چیزی در حدود 30 الی 40 فیلم در مورد فاطمیون به جشنواره راه پیدا کرد که چند اثر از آنها شاخص بودند برای مثال فیلم فرمانده که راجع به شهدای فاطمیون است حائز دریافت جایزه شد.
من یک سوال مطرح می کنم و آن اینکه هم زبان های ما در کشور افغانستان با اخلاص آمدند و نمی تواند حرکت معنوی آن ها را با معیارهای مادی سنجید. شما بروید پیش خانواده این شهیدان در مشهد یا ورامین و قرچک. وضع مالیشان را ببینید. آیا اصلا می توان باور کرد که اینها برای پول و یا دریافت اقامت رفته اند؟ بعضی از رفقا که به خانه این شهدای عزیز رفته بودند؛ دیدند که حتی نمی شد نام خانه را برای سرپناه خانواده این شهدای مدافع حرم به کار برد. آیا این ها واقعا برای پول رفتند؟
دوستانمان رفتند با خانواده این عزیزان صحبت کرده اند و کسی چاقو زیر گلوی آنان نگذاشت که صحبت های جهت دار کنند. در یکی از فیلم هایی که در جشنواره پخش شد دیالوگ قشنگی وجود دارد که مدافعان حرم افغانستانی می گویند "من نمی توانم ببینم بی بی جان زینب تنها بماند، به من چه می گویند که تو بودی، شیعه هستی، عزاداری کردی و حسین حسین میکنی بعد حرم حضرت زینب تنها ماند. بعد من جواب حضرت عباس را چه بدهم؟ جواب امام حسین را باید چه بدهم؟ "
اینها با این اخلاص رفته اند و جان داده اند بعد رسانه ای مثل بی بی سی که تکلیفش مشخص است و می دانیم دارد چه می کند اینگونه بر این شهدا و خانواده هایشان جفا می کند. البته این موضوع نشات گرفته از ضعف خود ما است که چرا به این عزیزان نپرداختیم و یا فضا برای پردازش این موضوع ایجاد نکردیم.
ادامه دارد...
