خبرگزاری دفاع مقدس - بهروز وجدانی*: بخشی از موسیقی مذهبی کشور ما ایران، به موسیقی رمضان مربوط می شود که بنا به قابلیت هایش می تواند یکی از مضامین مورد استفاده در فرم ارکسترال باشد، اما با وجود قابلیت هایی که در ادامه این متن به طور خلاصه به آنها اشاره خواهم کرد تاکنون نمونه ای در این زمینه ساخته نشده است، یا حداقل من تاکنون نمونه ای در این زمینه نشنیده ام.
ما همواره موسیقی هایی با مضامین مذهبی دیگری نیز داشته ایم که از آن جمله می توان به موسیقی خاص ماه های محرم و صفر اشاره کرد که در قالب ارکسترال ارائه شده اند و مورد توجه مخاطبان نیز قرار گرفته اند.
تفاوت عمده ای میان موسیقی ایام و مراسم های مذهبی دیگر با مراسم ها و موسیقی های ماه مبارک رمضان وجود دارد و آن این است که مراسمی مانند محرم و صفر بروز و ظهوری جمعی دارند و همواره در فضاهای بیرونی و با گردهمایی های مومنان همراه بوده است اما مراسم رمضان این گونه نیست.
از آنجا که مناسک مربوط به رمضان معمولا در جمع خانواده و یا به صورت مناجات های انفرادی اجرا می شود و حالتی غیر جمعی دارد موسیقی مربوط به رمضان نیز جنبه غیر جمعی و غیر گروهی دارد. در واقع راز و نیازهای مومنان با خدا در هنگام سحر یا زمان افطار به صورت انفرادی یا همراه با خانواده است. از این رو در گذشتههای دور فرصت این نیز نبوده که موسیقی خاصی به داخل جمع خانواده یا خلوت افراد راه پیدا کند.
این تفاوت نکته مهمی است که در موسیقی خاص ماه مبارک رمضان و تفاوت آن با موسیقی سایر مراسم مذهبی، اثر گذاشته است.
ماهیت موسیقی رمضان را می توان به دو بخش "سازی" و "آوازی" تقسیم بندی کرد. در بخش سازی آن هنوزهم در برخی مناطق ایران برای بیدار کردن مردم از سازهای کوبه ای و از برخی سازهای بادی مانند سرنا استفاده می شود.
در واقع بخش سازی موسیقی رمضان تا همین حد محدود است و تنوع ملودیک و ریتمیک زیادی در آن دیده نمی شود. به بیان دیگر بخش سازی موسیقی رمضان بیشتر کارکرد اطلاع رسانی و اعلام خبر به مومنان دارد تا آنها را از زمان سحر، اذان و افطار آگاه کند.
نغماتی که در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرند، نیز به دلیل همین معدود بودنشان چنان به گوش مردم آشنا هستند که امکان ندارد کسی آنها و خبری را که اعلام می کنند با یکدیگر اشتباه بگیرد.
اما در بخش آوازی موسیقی رمضان ما شاهد تنوعی چشمگیر هستیم که می تواند متریال بسیار مناسبی برای یک آهنگساز باشد. بخش آوازی موسیقی رمضان برگرفته از ردیف دستگاهی موسیقی ملی ایران و موسیقی نواحی و مقامی مناطق مختلف کشورمان است.
از این رو است که ما با تنوعی مثال زدنی و جذاب در بخش آوازی موسیقی رمضان مواجه هستیم و در هر منطقه از کشورمان تفاوت های جالب توجهی در این زمینه می بینیم.
با توجه به ویژگی های "بخش سازی" و "بخش آوازی" در موسیقی رمضان و متریالی که در آنها نهفته است، می توان گفت این نوع از موسیقی قابلیت دارد تا با توجه به مضمون رمضان و ماهیت موسیقی این ماه مبارک، از قالبی چون فرم ارکسترال برای ارائه متفاوت آن به مخاطبان استفاده کرد.
در هر صورت موسیقی همواره در همه جای دنیا در ارائه مناسب تر مفاهیم مختلف کارکرد داشته و دارد، در مذهب نیز موسیقی چنین کارکردی دارد و ما نمونه های مختلفی از آن را با مضامین متفاوت، در داخل و خارج کشورمان سراغ داریم. از اذان گرفته تا سایر نمونه های دیگری که همه ما با آنها آشنایی داریم، مصداقی بر این گفته هستند که با استفاده از موسیقی، یک مفهوم خاص به زیباترین شکل به مخاطب منتقل شده است.
"فرم ارکسترال" نیز به خصوص در فضای اجتماعی امروز اثرگذاری خاص خود را دارد و می تواند بستری مناسب برای ارائه مفاهیم حتی مذهبی باشد. اما در این میان به نظر می رسد موسیقی رمضان کمترین سهم را در کشورمان از این فرم موسیقایی داشته و از تاثیرگذاری آن در این زمینه غفلت شده است.
* عضو هیئت مدیره کانون پژوهشگران خانه موسیقی ایران
