خبرگزاری دفاع مقدس: با نامگذاری سال ۹۳ به نام "اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی" از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، ضرورت تبیین مولفههای مختلف مدیریت جهادی برای پرهیز از شعارزدگی در عرصه عمل یک ضرورت انکار نشدنی است. سردار سرتیپ "غلامحسین غیبپرور" فرمانده سپاه فجر استان فارس ۱۶ خصلت را به عنوان مولفههای مدیریت جهادی برشمرده است که در ادامه میخوانیم:
اخلاص
در محاسن اخلاقی یکی از ملاکهای مهم که به آن تاکید فراوانی شده است اخلاص میباشد. اخلاص یعنی انگیزه و تصمیم گیری فقط برای خدا باشد.
ممکن است افرادی ارادههای خوبی داشته باشند ولی انگیزه آنها مادی است اما کسانی که در پی تقرب به خداوند هستند اراده آنان برخواسته از انگیزههای الهی است.
آیات و روایات متعددی در مورد اخلاص آمده است. خداوند کریم در آیه ۲۹ سوره اعراف میفرمایند: بخوانید خدا را از سر اخلاص و در هر عبادت رو به سوی او آرید.
امیر المومنین در توصیف بندگان مومن میفرمایند: «قد اخلص لله فاستخلص; یکی از صفات برجسته آنان این است که خویش را برای خدا خالص کرده، و خداوند خلوص او را پذیرفته»
امام صادق (ع) نیز شرط بندگی خدا را در هر حرکت، خالص شدن نیت عنوان میکنند. چه بسیار مردانی که در طول انقلاب اسلامی به خصوص در دوران دفاع مقدس خالصانه در راه خدا جهاد کردند و با خون در راه اسلام به امام عاشورایی خود لبیک گفتند.
از طرفی به این نکته نیز باید اشاره کرد که همان قدر که اخلاص در نیت مهم است اخلاص در عمل نیز از اهمیت ویژهای برخورداراست.
اخلاص در عمل شاید به ظاهر دشوارتر به نظر رسد اما حقیقت امر آن است که لازمهٔ کار جهادی یعنی کار برای رضای خدا، توجه داشتن به این مقوله است.
رهبر معظم انقلاب در بیاناتشان در مورد اخلاص میفرمایند: «یک حرکتی را شما انجام میدهید برای خدا، یک اقدامی را میکنید برای خدا، یک تصمیمی را میگیری برای خدا هیچ کس نمیفهمد. این را خدای متعال، میفهمد، میداند، مینویسد.
اعتماد دارید به خدای متعال؟ حسن ظن دارید به خدای متعال؟ حالا گیریم نفهمیدن دیگران، مگر دیگران چقدر به ما مزد میدهند؟ در مقابل مزد الهی.
بسیجی اینطور فکر میکند. اخلاص به خرج میدهد مخلصا لله کار را انجام میدهد. اگر اخلاص شد آن وقت خود پرستیها خود محوریها و اینها برکنار خواهد شد. ثروت اندوزی برای خود، دست دراز کردن اینجا و آنجا، اینها دیگر ممنوع خواهد شد اینها ناشی از شرک است، شرک پنهان. در مدیریت کشور، در نظامهای عمومی کشور وسازمانهای عمومی کشور در فعالیتهای گوناگون در فعالیتهای موسوم دولتی در فعالیتهای شخصی همه جا روحیه بسیجی میتواند خودش را نشان بدهد»
با این اوصاف اخلاص در نیت و عمل موجبات بیرون رفتن تمام رذایل نفسانی را فراهم میکند و باعث رشد معنوی میشود. و این رشد معنوی حتما در مسیر جهاد موثر خواهد بود.
کم توقعی و بیهیاهو بودن
هیاهو؛ جنجال و حاشیهسازی که این روزها به غلط به عنوان قدرت و توانمندی رسانهای یک مدیر تلقی میشود، بیشتر از اینکه نشانه قابل افتخاری برای او باشد، گواهی بر خالی بودن دست او از داشتههای مدیریتی و مهمتر از آن، نبود مقوله خدامحوری در نظام فکری او است.
چنین مدیری با ضریب دادن به مسائلی که اساسا نباید ضریبی پیدا کنند، در پی آن است تا منافع خود را از میان هیاهوها کسب کند. اما چنین رویهای در قاموس یک مدیر جهادی، نه تنها دیده نمیشود؛ بلکه دوری از هیاهوها یک اصل مدیریتی برای او محسوب میشود. چرا که اساسا هیاهو در نگاه او، علاوه بر تضاد با مشی اعتقادیاش، اتلاف انرژی مجموعه تحت مدیریت او نیز محسوب میشود که میتواند ماموریت اصلی را تحت تاثیر قرار دهد.
از سوی دیگر، مدیر جهادی بر اساس همین رویه دوری از فرعیات، بیتوقعی را پیشه میکند. او از آنجا که عرصه مدیریت را صحنه جهاد برای رضای خدا میپندارد، دیگر دل به موارد این دنیایی از جمله پاداشهای مادی نمیبندد. او پر کار است و کم توقع؛ بازدهی او با انتفاعش از بیت المال مسلمین قابل قیاس نیست. برای هر کاری انتظار پاداش و تشویق ندارد. ارزش عملش را با ریال و دلار و سکه و کارت هدیه معامله نمیکند.
تلاش و کار چند برابری
لازمه رسیدن به مقصد تلاش و حرکت است؛ وقتی حرف از کار جهادی میزنیم یعنی سرعت رسیدن به هدف میبایست چند برابر باشد و این موضوع محقق نمیشود مگر با عزم و اراده و همت مضاعف. بر این اساس است که قرآن کریم به صراحت میفرماید «لیس للانسان الی ماسعی» و لذا در این مدل از مدیریت حرف از ایستایی و خمودگی و در جا زدن نیست؛ بلکه حتی کم کاری، بیحوصلگی و به روال شرایط عادی گام برداشتن نیز انحراف از این خط مشی است. چرا که در جای دیگر خداوند متعال تاکید میکند: که تنها «والسابقون السابقون» که سبقت گیرندگان و پیش قراولان در عرصه صف آرایی جنود شیطان در مقابل جنود رحمان به مقام «اولئک المقربون» نائل میشوند.
موضوع مهم دیگری که در این بین مطرح میشود این است که لزوما افزایش کار از نظر کمی همیشه مطلوب نیست. توجه هم زمان به افزایش کیفیت کار مساله بسیار حیاتی دیگری است که نبایست از آن غفلت کرد. گرچه به مثابه آیه نورانی «الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا» میتوان دریافت که اگر مسیر حرکت، مجاهدت در راه حق باشد، خداوند سبحان برکتی به عمل مبتنی بر این تلاش از حیث حجم و محتوا؛ کمیت و کیفیت، سطح وعمق خواهد بخشید.
ترویج گفتمان انقلاب و رهبری
ترویج گفتمان انقلاب و رهبری مهمترین اصل در مدیریت، هدایت و رهبری مجموعه تحت مدیریت به سمت آرمانها و اهداف اصلی و بنیادین مجموعه است؛ به زبان دیگر نقطه قوت یک مدیر توانمند، جلوگیری از انحراف و انحطاط مجموعه تحت اشرافش از اصول و آرمانهای آن تشکیلات است. تقویت گفتمان اصیل انقلاب که در یک کلمه «توحیـــد محوری» است و در آیه آیه قرآن کریم به این اصل بنیادین اشاره شده «قل هو الله احد» یــا «هو معکم این ماکنتم» یــا «هو الاول و الآخر» وظیفه ذاتی همه مسئولین و مدیرانی است که در جایگاههای کلان و خرد کشور مشغول انجام تکلیف هستند.
ایمان به آرمان انقلاب و تلاش برای تحقق آن، وجه جدایی ناپذیر یک مدیر در جمهوری اسلامی است. مدیر مجاهد و انقلابی گفتار و رفتارش مانند آینهای است که شعارهای انقلاب در آن تجلی یافته است. او با فعل و قولش تفسیر این آیه قرآن است که میفرماید: «یا ایها الذین امنوا کونو انصار الله» و این اشاره قرآنی حکایت از این دارد که همه تلاشها در راستای تحقق حاکمیت الله سبحانه تعالی صورت میپذیرد. در غیر این صورت فعالیتهایی که در جامعه اتفاق میافتد به سمت و سویی سوق پیدا میکند که نه تنها باعث رسیدن به آرمانها نمیشود، بلکه سدی در برابر رسیدن به آنها ایجاد میکند و خواص جامعه در این بین نقش به سزایی ایفا میکنند.
امام امت در سرنوشت سازترین وقایع با رجوع دادن افکار عمومی به سمت مقصد و مقصود اصلی، راه را بر همگان روشن ساختند. وقتی امام آزادی خرمشهر را عنایت الهی میداند میفهمیم که مدیر جهادی بایتسی به صورت دائم به دنبال تبیین نقشه راهی باشد که سکان داران این انقلاب ارائه میکنند و این اقدام افزایش روحیه، استمرار و فهم عمومی در جامعه را به دنبال دارد. مشی و رفتار امام خامنهای نیز در بیش از دو دهه رهبری انقلاب اسلامی به خوبی موید این معناست.
با قاطعیت میتوان گفت بزرگترین مروج گفتمان و تفکر امام راحل در قول و فعل کسی نیست جــز حضرت آیت الله العظمی خامنهای. یعنی ایشان حتی در جایگاه زعامت و رهبری امت نیز لحظهای از احیا و گسترش و تبلیغ آنچه در سخنرانی نیمه خرداد ۹۲ و در سالروز رحلت امام خمینی «مکتب امام» خواندند فروگذار نکردهاند.
تواضع و فروتنی
ترویج گفتمان انقلاب و رهبری مهم ترین اصل در مدیریت، هدایت و رهبری مجموعه تحت مدیریت به سمت آرمان ها و اهداف اصلی و بنیادین مجموعه است؛ به زبان دیگر نقطه قوت یک مدیر توانمند، جلوگیری از انحراف و انحطاط مجموعه تحت اشرافش از اصول و آرمان های آن تشکیلات است. تقویت گفتمان اصیل انقلاب که در یک کلمه «توحیـــد محوری» است و در آیه آیه قرآن کریم به این اصل بنیادین اشاره شده «قل هو الله احد» یــا «هو معکم این ماکنتم» یــا «هو الاول و الآخر» وظیفه ذاتی همه مسئولین و مدیرانی است که در جایگاه های کلان و خرد کشور مشغول انجام تکلیف هستند.
ایمان به آرمان انقلاب و تلاش برای تحقق آن، وجه جدایی ناپذیر یک مدیر در جمهوری اسلامی است. مدیر مجاهد و انقلابی گفتار و رفتارش مانند آینه ای است که شعارهای انقلاب در آن تجلی یافته است. او با فعل و قولش تفسیر این آیه قرآن است که می فرماید: «یا ایها الذین امنوا کونو انصار الله» و این اشاره قرآنی حکایت از این دارد که همه تلاش ها در راستای تحقق حاکمیت الله سبحانه تعالی صورت می پذیرد. در غیر این صورت فعالیت هایی که در جامعه اتفاق می افتد به سمت و سویی سوق پیدا می کند که نه تنها باعث رسیدن به آرمان ها نمی شود، بلکه سدی در برابر رسیدن به آن ها ایجاد می کند و خواص جامعه در این بین نقش به سزایی ایفا می کنند.
امام امت در سرنوشت سازترین وقایع با رجوع دادن افکار عمومی به سمت مقصد و مقصود اصلی، راه را بر همگان روشن ساختند. وقتی امام آزادی خرمشهر را عنایت الهی می داند می فهمیم که مدیر جهادی بایتسی به صورت دائم به دنبال تبیین نقشه راهی باشد که سکان داران این انقلاب ارائه می کنند و این اقدام افزایش روحیه، استمرار و فهم عمومی در جامعه را به دنبال دارد. مشی و رفتار امام خامنه ای نیز در بیش از دو دهه رهبری انقلاب اسلامی به خوبی موید این معناست.
با قاطعیت می توان گفت بزرگترین مروج گفتمان و تفکر امام راحل در قول و فعل کسی نیست جــز حضرت آیت الله العظمی خامنه ای. یعنی ایشان حتی در جایگاه زعامت و رهبری امت نیز لحظه ای از احیا و گسترش و تبلیغ آنچه در سخنرانی نیمه خرداد 92 و در سالروز رحلت امام خمینی «مکتب امام» خواندند فروگذار نکردهاند.
شجاعت و جسارت (انقلابی بودن)
یک معنای این گفته مقام معظم رهبری که فرمودند «من انقلابیام، دیپلمات نیستم» این است که انقلاب تمام نشده و همچنان ادامه دارد. مدیر جهادی در پیشبرد اهداف انقلاب، باید شجاعت و جسارت انقلابیاش را به منصه ظهور برساند. یک نمونه از این رفتار انقلابی مبارزه با ظلم اقتصادی است؛ به منظور ایجاد عدالت اقتصادی و رفع ظلم از مظلومان جامعه، مهلت و تراخی جایز نیست. این کار جز با حرکتی انقلابی شدنی نیست؛ زیرا انقلاب پدیدهای است مهلت ناشناس.
برخورد انقلابی، حرکتی است ضربتی که بر فرق نظام و جامعه و روابطی که غرق در فساد است فرود میآید. باید حرکتهای ویرانگر چنان سریع و قاطع و ضربتی صورت پذیرد که مجال اندیشهی بقا و زمینهسازی تسلط به اوضاع تازه را از کهنهکاران خیانت، جنایت، ظلم، استثمار و استکبار بگیرد.
این بیامانی و بیزمانی در کار انقلاب تعلیمی است که حضرت امیر(علیه السلام) به ما آموخته است؛ هنگامی که در زمان خلیفه سوم آتش انقلاب شعلهور گردید، وی به امام گفت با مردم صحبت کنید تا به من مهلتی دهند که ظلمها را برطرف سازم. علی(علیه السلام) فرمود: «مَا کَانَ بِالْمَدِینَةِ فَلَا أَجَلَ فِیهِ، وَ مَا غَابَ فَأَجَلُهُ وُصُولُ أَمْرِکَ إِلَیْه» (خطبه 164) یعنی هرچه در مدینه است هیچ مهلتی ندارد و هرچه خارج از مدینه است همین اندازه مهلت دارد که دستور تو به آنجا برسد.
به فرموده امیر مومنان(علیه السلام) «لَا یُقِیمُ أَمْرَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ إِلَّا مَنْ لَا یُصَانِعُ وَ لَا یُضَارِعُ وَ لَا یَتَّبِعُ الْمَطَامِعَ» (کلمات قصار 110)؛ دین خدا را نمیتوانند ترویج کنند مگر کسانی که سازشکار نباشند و با دنیا دوستان و رفاهطلبان همسو نشوند و دل در گروی طمعها و آرزوها نداشته باشند.
مدیر جهادی شجاع و انقلابی چون مولایش علی میتواند فریاد برآورد که «الذلیل عندی عزیز، حتى آخذ الحق له و القوی عندی ضعیف حتى آخذ الحق منه ...» ضعیفان را نیرو میدهیم تا حق آنان را برایشان بگیریم و اقویا را ناتوان میکنیم تا حق دیگران را از حلقومشان درآوریم. مدیر جهادی که شجاعت را پیشه خود نکند، نه تنها رفتاری جهادی نخواهد داشت که خیلی زود، مورد سوء استفاده دیگران قرار خواهد گرفت.
وام نمودن کار با عواطف اسلامی و مردمداری (اخلاق)
«ان سوء الخلق یفسد العمل کما یفسد الخل العسل»؛ رفتار بد عمل را فاسد می کند چنانکه سرکه عسل را.
یک مدیر جهادی حرکت و فعالیتش از آنجایی که مبتنی بر آموزههای دینی است و در جهت کمال و رشد متعالی آحاد جامعه گام بر میدارد، از عطوفت و دلسوزیای مبتنی بر رحمانیت خداوندی که در بسمالله الرحمن الرحیم 113 سوره قرآن متجلی شده، بهره میبرد. خداوند به پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید: اگر غلیظ القلب بودید؛ «لانفضوا من حولک» از اطراف تو پراکنده میشوند.
وقتی که پیامبر الهی حضرت مسیح در مورد گناهکاران و معصیتکاران در سوره مائده آیه 118 با خدا اینگونه گفتگو میکند که «إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ» (اگر عذابشان کنی، آنان بندگان تواند و اگر بر ایشان ببخشایی تو خود، توانا و حکیمی)؛ گویای این است که در خدمتگزاری باید اینگونه گام برداشت. آنجا هم که نیاز به جراحی و برداشتن یک غده سرطانی باشد، تحمل این برای جامعه و فرد سهل و آسان خواهد بود اگر مبتنی بر این مبانی باشد. البته به جز آن کسانی که خود خداوند هم در قرآن آنها را معرفی نموده است: «أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَـکِن لاَّ یَشْعُرُونَ» (به هوش باشید که آنان فسادگرانند، لیکن نمىفهمند).
مدیر جهادی نسبت به مردم و همکاران خود رئوف اما دقیق و نسبت به قانون شکنان، قاطع و مقتدر است. رهبر معظم انقلاب اسلامی، مردمداری و گشادهرویی در برخورد با مردم را نه صرفاً یک ویژگی مستحب برای مدیران جمهوری اسلامی ایران که شرط لازم مسئولیت و خدمتگزاری در نظام اسلامی خواندهاند. در نظام فکری امام خمینی و مقام معظم رهبری که برگرفته از اصول اسلام ناب است، اگرچه مردم نسبت به پیشوای جامعه وظایفی دارند اما، مسئولین تماما باید در خدمت دین و دنیای مردم باشند؛ همانگونه که حضرت روحالله فرمود: به من خدمتگزار بگوئید بهتر است تا رهبر. وقتی ولی فقیه نظام اسلامی چنین تصوری از خود در پیشگاه مردم دارد، طبیعی است که مدیر جهادی، مردمداری را در تمام رفتارها و اعمال خود یک مسئله مهم بشمارد.
کار گروهی
«یک دست صدا ندارد»؛ این را اگرچه همه بارها شنیدهایم اما همه آن را به کار نمیبندیم! ضربالمثلی که البته در منابع دینی هم به وفور یاد شده است؛ «تعاونوا علی البر» کمک کنید همدیگر را، کمکی که در نهایت به مشارکتی دسته جمعی در مسیر امنیتزایی، بالندگی و پویایی خواهد رسید، «ید الله مع الجماعة»؛ دست خدا با جماعتی است که از فردیت گذشته و دور هم جمع شدهاند تا به اهداف مشترک برسند، اهدافی که همه استعدادها را دور هم گرد آورده. در خطابه های قرآن به مومنین و ایمان آورندگان نیز «یا ایــها الذین آمنوا» دیده می شود یعنی در آنجا نیز به جمع اشاره شده است. تا جایی که قرآن کریم وقتی پیامبر را به استقامت در راه آنچه بدان امر شده توصیه می کند فورا تاکید می کند: «فَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَ مَن تابَ مَعَکَ» و این مفهوم در آیه مستتر است که اگرچه به استقامت فردی رسول خدا اهمیت دارد اما «کسانی هم که با تو به سوی خدا آمدهاند» هم باید استقامت کنند، و این روح جمعگرایانهای است که در ایمان، استقامت، نیکوکاری، عمل و ... دمیده شده است.
با همه این تاکیدات بر ضرورت کار جمعی، در کشور ما کم تر روی این مسئله تامل و برنامهریزی صورت گرفته است تا جایی که خلاء جدی در حوزه نهادینه کردن روحیه کار جمعی در سیستم آموزشی ما دیده میشود؛ از کودکی تا مقطع دانشگاه. این ضعف مورد اشاره رهبر معظم انقلاب اسلامی هم قرار گرفته؛ «چرا فرهنگ کار جمعی در جامعه ما ضعیف است؟ این یک آسیب است. با اینکه کار جمعی را غربیها به اسم خودشان ثبت کردهاند، اما اسلام خیلی قبل از اینها گفته است: و اعتصموا بحبل اللّه جمیعا؛ یعنی حتّی اعتصام به حبلاللّه هم باید دستهجمعی باشد؛ و لا تفرّقوا».
در مدیریت جهادی، جزیرههای دور از هم، معنا ندارد بلکه همه با هم، ذیل یک ساختار، با اهدافی مشترک، در حوزههای عمل تخصصی ولی با اعتقاد به جمعگرایی به جلو حرکت میکنند؛ این اعتقاد، برکتی است که هیچ عمل انفرادی نمیتواند آن را در بر داشته باشد. برکتی که به صورت مشخص در انقلاب اسلامی ظهور و بروز کرد؛ اعتقاد امام خمینی به «أن تقوموا لله مثنى و فرادى» بود که وقتی ایشان به صورت فردی برای خدا قیام کرد، با اعتقاد به «مثنی» شدن حرکتش به قدرت الهی، یک ملت را چنان به تکاپو واداشت که بزرگترین انقلاب قرن را رقم زد.
ادامه دارد...
