به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، «شعر هیات»، اگر چه هنوز به گونه‌ای ادبی در دوران معاصر تبدیل نشده، اما میزان فراگیری و تاثیرگذاری آن به حدی رسیده است که در محافل ادبی به طور جدی مورد بررسی و نقد قرار بگیرد؛ بررسی و نقدی درونی که بتواند پله‌های رشد آن را فراهم کند. این جریان شعری که به صورت خودجوش در بین شاعران مذهبی دهه‌های اخیر پدید آمده، نسبتی تنگاتنگ با مراسم و هیئت‌های مذهبی پیدا کرده و از آنجا که خروجی شعری این جریان در این مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرد، شکلی کاملاً کاربردی و تاثیرگذار پیدا کرده است. آنچه در ادامه می‌آید اظهارات «محمدمهدی سیار» در خصوص اقتضائات کنونی این نوع از اشعار است. او معتقد است شعر امروز هیئت، زمینه پیوند ادبیات مدرن و معاصر با مردم را ایجاد کرده است و از این نظر امتداد میراث شعر کاربردی در تاریخ ادبیات فارسی است. مشروح نظرات سیار در این زمینه به قرار زیر است:
«اگر به طور دقیق به تاریخ ادبیات فارسی نگاه کنیم، می‌بینیم که شعرهایی که به شیوه کاربردی برای مجالس خاصی سروده می‌شده و در یک فضا و شرایط خاص خوانده می‌شده و محتوایی را با فرم هنری خاصی به مخاطب منتقل می‌کرده، زیاد داشتیم. حتی بسیاری از شعرهایی که امروز به‌عنوان شعر رسمی تاریخ ادبیات ایران می‌شناسیم، جنبه کاربردی داشته‌اند و در ابتدا برای منتشر شدن به‌صورت مکتوب، یا خوانده شدن در قالب مکتوب و شکل و شمایل رسمی شعر، خلق نشده بودند؛ بلکه از همان آغاز پیدایش، برای یک مجلس و حال و هوای خاصی سروده و بعداً مکتوب شدند. مثلاً غزلیات شمس و خیلی از شعرهای دیگر عرفانی که جزء میراث مهم ادبیات فارسی به‌حساب می‌آیند از همان ابتدا سروده شدند برای مجالس عرفانی و جلسات متصوفان. در همین راستا، خیلی از خلاقیت‌ها و هنجارگریزی‌هایی که در این شعرها می‌بینیم و همانها توانستند راه شعر فارسی را مدام بازتر و گشایش‌هایی را در شعر فارسی ایجاد کنند، به خاطر همین پیوند خاص این‌گونه از شعر با مردم، مجالس، موسیقی و محتوای خاصی بوده که مدنظر شاعران بوده است.
از این‌ها که بگذریم شعرهایی که در طول تاریخ هنر ایران برای همراهی با موسیقی و تصنیف و نغمه‌های خاص سروده شده، زیاد داشتیم. بسیاری از ترانه‌های عامیانه و سرودهای کار که مردم حین انجام مشاغلشان می‌خواندند، شعرهایی بودند که برای آن نیازهای کاربردی سروده شده بود و نقش زیادی در فرهنگ ما و حفظ ذخایر فرهنگی ما ایفاء می‌کرده است. حتی شعرهای کودکانه‌ای که برای انتقال آموزه‌های تربیتی به بچه‌ها سروده می‌شد و برخی از نمونه‌های آنها در ادبیات رسمی ما و برخی هم در ادبیات عامه ما ثبت و ضبط شده است از این انواع اشعار کاربردی محسوب می‌شوند.
در همین زمینه، نوحه‌سرایی‌ها و مرثیه‌خوانیها هم در تعریف شعر کاربردی می‌گنجند و اگر کلیت این میراث را در نظر بگیریم، شعر امروز هیئت، امتداد همان میراث هنر کاربردی است و اتصالی عمیقی با آن سنت دارد. از این نظر شعر هیئت امروز می‌تواند حتی برخی از فضاهایی و عناصری را که شعر معاصر در دوران مدرن از دست داده، به شعر معاصر برگرداند. یعنی از آنجا که شعر مدرن ما از فضای مردمی و عام، کمی دور شده، یا حتی از فضای موسیقی روزگار ما فاصله گرفته و دیگر آن همراهی گذشته با موسیقی را ندارد، شعر هیئت می‌تواند باز این فضاها را به هم نزدیک کرده و اتصال دهد.
امروزه در شعر مدرن و رسمی ما، دیگر آن فضای نزدیک میان مردم و موسیقی را که مثلاً در سبک عراقی و در شعرهای مولوی، حافظ و سعدی و... وجود داشت، نمی‌بینیم و این پیوندها شدیداً کاسته شده است. از طرف دیگر، پیوند شعر با آیین‌ها و مراسم آئینی و مناسک حیات جمعی مردم کاسته شده و من فکر می‌کنم فضای شعر هیئت می‌تواند محلی برای اتصال همه این حوزه‌ها فراهم آورد. از این نظر فعالیت در عرصه شعر هیئت می‌تواند قابل توصیه به همه شاعران امروز که حتی تجربه‌ای در این زمینه نداشته‌اند، باشد تا راه برای این اتصال و پیوند میان شعر و زندگی روز به روز بیشتر و بیشتر شود. این فضا به ما اجازه می‌دهد که شعر را در عمل و نظر محدود به شعر رسمی و مکتوب نکنیم و تاثیرات زنده آن را بر حیات جمعی بیشتر و بیشتر کنیم. این شعرهای کاربردی و شعرهایی که برای همراه شدن با یک مراسم سروده می‌شوند، خودش هنر و فنی است که خوب است همه شعرای ما در این زمینه هم طبع‌آزمایی کنند.
امروزه هیئات مذهبی از تنوع و ظرفیت بسیار بالایی برخوردار هستند و فرم‌های زیادی از شعر و نوحه در هیئت‌ها قابل اجراست. ما فرم‌های مختلفی مانند آواز، دکلمه، نوحه و... را داریم و همه این‌ها این قابلیت را به ما می‌دهند که از انواع شعرهای در هیئت بهره‌برداری کنیم و محدودیت‌ها را از بین ببریم. بر همین مبنا فکر می‌کنم هنری‌ترین و پر صنعت‌ترین شعرهای مربوط به اهل بیت (ع) هم قابلیت اجرا در هیئت‌ها را دارند. اما باید در نظر گرفت که هیئت هم مثل همه فضاهای آیینی و هنری دیگر، زیبایی‌شناسی خودش را دارد؛ یعنی معیارها و محک‌هایی که ما برای ارزیابی شعر در فضای یک انجمن ادبی به کار می‌بریم، با معیارها و محک‌هایی که برای ارزیابی شعر هیئت به کار می‌بریم، کاملاً متفاوت خواهد بود. همان‌طور که زیبایی‌شناسی شعر با زیبایی‌شناسی ترانه متفاوت و متمایز است و ما وقتی می‌خواهیم درباره این شعر داوری کنیم باید وجوه تمایز زیبایی‌شناسی آن را مد نظر قرار دهیم.
در این میان، مایلم بر اهمیت و زیباشناسی نوحه در هیئت‌ها تأکید بیشتری داشته باشم؛ به طور کلی ما در نوحه همراهی ویژه‌ای را میان شعر، موسیقی و مردم مشاهده می‌کنیم و این می‌تواند یک ظرفیت جالب توجه باشد و پژوهشگران باید در خصوص زیباشناسی نوحه دست به کار پژوهش و نقد و بررسی بیشتری بزنند. فکر می‌کنم همان‌طور که در جلسات ادبی، شعر را بررسی می‌کنیم، جلساتی هم مخصوص نوحه تشکیل شود و به بررسی این گونه از شعر هیئت هم بپردازیم. البته همین حالا هم چند جلسه در تهران برای نقد و بررسی نوحه وجود دارد که به نظر من باید افزایش یابد.
اتفاقاً قبل از حلول ماه محرم امسال، در یک اردوی تخصصی نوحه که توسط «مؤسسه شهرستان ادب» برگزار شده بود، شرکت داشتم که در آن شعرای نوحه‌سرا از سراسر کشور، گرد هم آمده بودند و از معدود دفعاتی بود به طور جدی بحث‌هایی درباره نوحه و زیباشناسی و چند و چون آن درگرفت. در این اردو بحث‌های خوبی درباره حفظ معیارهای زیباشناسی شعر و نوحه در هیئت مطرح شد و استادان و منتقدان به نقد و بررسی نوحه و تاکید بر نقاط ضعف و قوت نوحه‌ها پرداختند. اگر این مباحث مکتوب شود و پژوهشگران دیگری هم همت کنند و این مباحث را به طور طبقه‌بندی شده تولید و منتشر کنند، حتماً شرایط بهتری را در حوزه شعر هیئت به طور عام و نوحه به طور خاص خواهیم داشت.»
منبع: مهر
