ورود دیر هنگام «قطار مسیر 60» به ایستگاه اکران
گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس ـ رسول حسنی؛ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و ایجاد تحولی اساسی در همه ارکان کشور، بخصوص بخش فرهنگی و هنری، ایران فضای تازه‌ایی را تجربه می‌کرد که هنرمندانش درک درستی از آن و مناسبات فرهنگی‌اش نداشتند. هر چند اصحاب فرهنگ و هنر سعی داشتند در این هوای تازه تنفس کنند اما همچنان حسی توام با بی‌ثباتی بر آنان حاکم بود.
در میان هنرمندان آن دوره که سعی داشتند در مختصات جدیدی که ایجاد شده بود جایگاه خود را پیدا کنند، اهالی موسیقی زودتر از هم‌قطاران خود با مردم همراه شدند. بعد از کشتار 17 شهریور، هنرمندان موسیقی کشور در اعتراض به این اقدام ددمنشانه رژیم پهلوی از رادیو و تلویزیون استعفا داده و خود را عملا رو در روی حکومت شاه قرار دادند. «حسین علیزاده»، «محمدرضا شجریان»، «محمدرضا لطفی» و ... از جمله این هنرمندان بودند. آنها به یاد این کشتار وحشیانه و حوادث آن سال‌ها «سپیده» و «شب نورد» با صدای «شجریان» و «آزادی» با صدای «شهرام ناظری» را خلق کردند. این آثار زمینه‌ای شد برای خلق آثار بعدی در حوزه موسیقی انقلاب. آثاری که در آن سال‌ها ساخته شدند و حضور خوانندگانی چون «محمدرضا گلریز»، «مهرداد کاظمی» و... در دهه 60 این دهه را یکی از نوستالژیک‌ترین دهه‌ها تبدیل کرد.
طبیعی است با چنین پشتوانه‌ایی ساخت مستند با موضوع موسیقی بعد از انقلاب چنان وسوسه انگیز شود که شاهد فیلم‌های متنوعی در این حوزه باشیم. «قطار مسیر 60» به کارگردانی «کتایون جهانگیری» از جمله آثاری است که با موضوع موسیقی ساخته شده است. این مستند که در سال 1391 ساخته شده به دلایل نامعلومی اجازه اکران نیافت و با گذشت شش سال از ساخت آن در گروه هنر و تجربه در حال اکران است.
بحث درباره «قطار مسیر 60» از این جهت نمی‌تواند جامعیت داشته باشد که در زمان خودش اکران نشد. اگر یک اثر هنری در زمان تولدش دیده نشود قطعا آن اثر گذاری که از انتظار می‌رود را نخواهد گذاشت، بخصوص اینکه آثاری مشابه «قطار مسیر 60» تولید و اکران شدند، «بزم رزم»، «از سپیده تا فریاد»، «چاووش از درآمد تا فرود»، «ابوایست» و یکی دو اثر دیگر با موضوع تقریبا واحدی ساخته شدند. در چنین شرایطی اگر «قطار مسیر60» از آثار مشابه خود پیش‌روتر باشد چنان که سزاوار است دیده نمی‌شود و متاسفانه در این میان «قطار مسیر 60» قربانی شد.
با این توضیح این امکان وجود ندارد تا «قطار مسیر 60» را با فیلم‌هایی که نام برده شد قیاس کنیم و تحلیلی ارائه دهیم. لاجرم بحث در مورد «قطار مسیر 60» را با این مطلب پی می‌گیریم که این فیلم درباره موسیقی انقلاب است و یا موسیقی بعد از انقلاب. مسلما این 2 مساله تفاوت‌های اساسی با هم دارند. هر چند کارگردان معتقد است «قطار مسیر 60» موسیقی انقلاب است اما حقیقت امر چیزی دیگری است. جهانگیری هر چند سعی کرده با فعالان موسیقی در حوزه انقلاب مصاحبه کند و تحلیلی از آن دوران ارائه دهد، باید توجه داشت به دلیل اینکه «قطار مسیر 60» در پایان، به نتیجه‌ای که مخاطب را با مفهوم «موسیقی انقلاب» آشنا کند منتج نمی‌شود لذا نمی‌توان گفت که این فیلم، اثری است درباره موسیقی انقلاب.
باید توجه داشت ما وقتی درباره موضوعی چون «موسیقی انقلاب» صحبت می‌کنیم به این معنا نیست که حتما باید نگاهی تاریخی به آن داشته باشیم. چه بسا که موسیقی انقلاب را در شرابط کنونی نیز می‌توان مطرح کرد.
با این حال جهانگیری در «قطار مسیر 60» سعی کرده با نزدیک شدن به آثار انقلابی آن سال‌ها برای مخاطبان خود دریچه‌ای تازه باز کند. همچنین کارگردان با تقسیم فصل‌های فیلم به نام‌هایی چون «تحول»، «کوپه مدیران»، «مسافری به نام آهنگران»، «تعویض خط» و ... سعی کرده جامعیتی به اثرش ببخشد که البته در زمان خود حرکتی قابل اعتناست. حتما اگر این فیلم در شرایط امروز ساخته می‌شد با اثر متفاوت‌تری روبه‌رو بودیم.
مساله‌ای که باعث می‌شود فیلم به درستی دیده نشود به خاطر آثاری است که با موضوع موسیقی بعد از «قطار مسیر 60» ساخته و قبل از آن دیده شدند. مسلما چنین امری اجحافی در حق فیلم است با این حال «قطار مسیر 60» در همان سال‌های تولیدش می‌توانست با دقت نظری بیشتری ساخته و پرداخته شود. مثلا مشخص نیست چرا عنوان فیلم باید «قطار مسیر 60» باشد. اگر این قطار، قطار موسیقی انقلاب است چرا همه اهالی آن در این قطار حضور ندارند. سوال مهم‌تر اینکه چرا در کوپه مدیران درنگ بیشتری صورت نگرفت. به هر حال بخش قابل توجه موسیقی انقلاب به جهت‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری مدیران آن سال‌ها برمی‌گردد.
دیگر اینکه بحث درباره آهنگران و تاثیر او در شکل گیری سبکی منحصربفرد در مداحی، باید در جایگاه خود مورد بررسی قرار بگیرد نه موسیقی انقلاب. هر چند در نگاهی کلی می‌توان گفت «مسافری به نام آهنگران» از نتایج انقلاب است اما آیا حقیقتا آثار آهنگران را باید در حوزه موسیقی انقلاب مورد بررسی قرار داد؟ چنین به نظر نمی‌رسد چرا که حوزه‌ای که آهنگران در آن فعالیت می‌کرد تفاوت‌های اساسی با موسیقی انقلاب داشت. آهنگران از افراد شاخصی است که نواهای حماسی رزم را عمق و قوام بخشید و باید گفت که همچنان این شاخص در انحصار خود آهنگران است.
«قطار مسیر 60» بر خلاف اثری چون «از سپیده تا آواز» مغرضانه و با جهت گیری ساخته نشده است در حالی که «قطار مسیر 60» سه یا چهار سال بعد از حوادث سال 1388 ساخته شده و جهانگیری به راحتی می‌توانست به دام احساسات سیاسی آن سال‌ها بیافتد. اما وی فارغ از هر جهت گیری خاصی اثری خلق کرد که می‌توان به سلامت آن مطمئن بود و از آن بهره گرفت و حتی به آن استناد کرد.
انتهای پیام/ 161
