اعلام موجودیت شعر دفاع مقدس در میدان جنگ «فقر و غنا»/ قیصر امین‌پور هشدار دهنده خطر ظهور پدیده «روزمرگی» بود
«رضا اسماعیلی» دبیر کنگره ملی شعر دفاع‌مقدس در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، با بیان‌اینکه شعر دفاع مقدس بعد از پشت سر گذاشتن شرایط خاص سیاسی ـ اجتماعی سال‌های بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و بیرون آمدن از بحران‌های سیاسی آن سال‌ها، سرانجام به مثابه رودی که به دریا می‌ریزد، در کالبد «شعر پایداری» حلول می‌کند و حل می‌شود، اظهار داشت: شاعران دفاع مقدس که بعد از پشت سر گذاشتن سه دهه پربار، اکنون به بلوغ و بالندگی ادبی رسیده‌اند، از این پس گستره ذهن و زبان خود را از مرز‌های جغرافیایی ایران به جهان گسترش می‌دهند و همنوا با شاعران پایداری جهان، در مسیر بیدارگری و استعمارستیزی گام برمی دارند. از همین رو در شعر شاعران این دوره، کمتر شاهد یکجانبه نگری و پرداختن به مضامین داخلی و درون مرزی هستیم.
وی عنوان کرد: شاعران دفاع مقدس بعد از پشت سر گذاشتن چهار منزل، اکنون در دهه پنجم انقلاب با برخورداری از چهار دهه تجربه گرانسنگ و پربار ادبی، اکنون با ذهن و زبانی پیراسته و پالایش یافته و تسلط کامل بر فرم، در حوزه شعر پایداری درصدد خلق آثاری با درونمایه‌های انسانی و جهانی هستند. شعر‌هایی که روح حرکت، تکاپو و بیداری را در کالبد مغضوبین جهانی بدمد و آنان را به قیام علیه مستکبران و جهانخواران وادارد.
دبیر کنگره ملی شعر دفاع‌مقدس به دهه پنجم حیات شعر دفاع مقدس اشاره کرد و ادامه داد: شعر دفاع مقدس در دهه پنجم حیات خود، در اتحادی خجسته و خوش فرجام با شعر پایداری جهان، تولدی دوباره را آغاز می‌کند و برای اعاده حیثیت از انسان که جانشین و خلیفه خدا روی زمین است، دست در دست خلق‌های ستمدیده جهان می‌دهد، تا آتش در خرمن هر گونه استبداد، استعمار و استثمار در اندازد و با استناد به وعده صادق خداوند در قرآن، وراثت زمین را به مستضعفین بشارت دهد.
روزمره گی همچون خوره به جان شعر و ادبیات می‌اُفتد
اسماعیلی «آرمان خواهی» و اعلام برائت از «روزمره گی»، «روزمرگی» و «باری به هر جهت» را از دغدغه‌های همیشه شاعران رسالت‌مدار و حقیقت‌اندیش معرفی کرد و افزود: روزمره گی همچون خوره‌ای است که وقتی به جان شعر و ادبیات می‌اُفتد، آن را از محتوا تهی می‌کند و تندیسی پوشالی و توخالی از آن بر جای می‌گذارد که در فتنه‌خیزی حوادث، به تلنگری از هم فرو می‌پاشد.
وی تاکید کرد: دور شدن از منزلگاه رسالت مداری و بیدارگری و فرو افتادن در باتلاق عفن «روزمره گی» و انفعال ادبی، بزرگ‌ترین آفتی است که می‌تواند ادبیات یک جامعه را از مسیر تکامل و بالندگی بازدارد و آن را در سراشیبی «تفنن»، دستخوش «رخوت» و «رکود» سازد و از نقش‌آفرینی مؤثر در حیات اجتماعی و سیاسی یک جامعه بازدارد.
این شاعر برجسته عنوان کرد: ادبیات زنده و پویا، ما را به هم‌افزایی، هم‌اندیشی، مشارکت اجتماعی و گفتمانی اصلاح‌گرانه فرا می‌خواند. حال آنکه ادبیاتی که در حصار تار‌های عنکبوتی «روزمره گی» دست و پا می‌زند، ما را به سیاه چاله‌های «ایستایی» و «دلمردگی» رهنمون می‌کند و از اهداف متعالی انسانی باز می‌دارد.
شاعران فرزندان زمان خویشند
اسماعیلی گفت: برای پاسخ به این سؤال که چرا ادبیات یک کشور در مراحلی از سیر تکوینی خویش در سیاه چاله «انفعال و روزمره گی» سقوط می‌کند و از باروری و بالندگی و زندگی و زایندگی بازمی‌ماند؛ پرداختن به سیر حوادث تاریخی، سیاسی، اجتماعی و بررسی تأثیرپذیری ادبیات از این حوادث ضروری است. چرا که شاعران نیز همچون سایر اصحاب فکر و فرهنگ، فرزندان زمان خویشند و در بستر تاریخ می‌بالند و دست به خلق و آفرینش آثار ادبی می‌زنند. از همین رو تحلیل و واکاوی آثار ادبی آنان نیز باید با در نظرگرفتن این مؤلفه صورت بگیرد تا تحلیلی واقع نگرانه و قابل استناد باشد. اگر به مرور تاریخ ادبیات ایران و جهان بپردازیم، متوجه خواهیم شد که مسیر حرکت ادبیات یک کشور از نقطه «آرمان خواهی» آغاز و پس از عبور از منزل «واقع‌گرایی»، در کوران ناکامی‌های سیاسی ـ اجتماعی، به نقطه «روزمره گی» ختم می‌شود.
وی تاکید کرد: اگر ادبیات کشوری بعد از گذر از منزل «آرمان‌خواهی» در دایره «واقع‌گرایی» که نقطه اعتدال است به حرکت خود ادامه دهد، آینده روشنی را در پیش روی خود خواهد داشت؛ اما اگر در کوران بحران‌ها و ناکامی‌های سیاسی ـ اجتماعی از دایره واقع‌گرایی و اعتدال منحرف شود و به سراشیبی «رکود و انفعال» بیفتد، سرنوشتی جز «ابتذال» و «روزمرگی» و «روزمره گی» در انتظار آن نخواهد بود.
شکل‌گیری شعر اعتراض واکنش طبیعی شاعران انقلاب به شرایط بود
دبیر کنگره ملی شعر دفاع‌مقدس به شکل‌گیری شعر اعتراض اشاره کرد و افزود: در شعر انقلاب، بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان یافتن جنگ تحمیلی، جریانی به نام «شعر اعتراض» شکل گرفت. نطفه بستن جریانی به نام «شعر اعتراض» در بطن ادبیات انقلاب اسلامی، واکنش طبیعی شاعران انقلاب به شرایط سیاسی ـ اجتماعی بعد از پذیرش قطعنامه بود که رفته رفته به استحاله ارزش‌ها منجرشد.
این شاعر تصریح کرد: شعر‌هایی که ذیل عنوان «شعر اعتراض» قرار می‌گیرند، عموماً شعر‌هایی با مضامین تند سیاسی ـ اجتماعی هستند که در آن‌ها شاعر به تحلیل و ارزیابی خود از شرایط فرهنگی ـ سیاسی بعد از جنگ پرداخته است.
اعتراض شاعران جنگ به خاموشی و فراموشی مردان جبهه و جنگ و بازماندگان شهدا
اسماعیلی خاطرنشان کرد: شعر شاعران این دوره، شعری است که در میدان جنگ «فقر و غنا» و در زمانه «استحاله ارزش‌ها» اعلام موجودیت می‌کند. شعری حسرت زده، معترض و پرخاشگر. معترض به مرگ ارزش‌ها، معترض به تبعیض و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، معترض به احیای فرهنگ سرمایه سالاری و اشرافیت، معترض به خاموشی و فراموشی مردان جبهه و جنگ و بازماندگان شهدا و...
وی تاکید کرد: در واقع شاعرانی که بعد از جنگ با این رویکرد به سرودن شعر پرداختند، شاعران آرمانگرایی بودند که با شاخک‌های حساس خود، صدای بازگشت ابتذال و انحطاط را می‌شنیدند و با توسل به این شگرد می‌خواستند جامعه را از فرو افتادن در باتلاق «روزمره گی» و «روزمرگی» برهانند و آن را همچنان در صراط مستقیم آرمانگرایی و رسالت مداری به پیش ببرند.
دبیر کنگره ملی شعر دفاع‌مقدس اظهار داشت: «قیصر امین‌پور» جزو نخستین گروه از شاعرانی بود که در دوره انفعال، از معبر «مقاومت مثبت» زبان به اعتراض گشود و زنگ خطر ظهور پدیده «روز مره گی» را زیر گوش فطرت خواب آلوده جامعه به صدا در آورد. قیصر، ما را دیگر بار به «خویشتن خویش» ارجاع داد تا در فتنه خیز حوادث و آوار ناکامی‌ها و نامرادی‌های اجتماعی، هویت انسانی خویش را از یاد نبریم؛ زندگی را لب طاقچه «عادت» به فراموشی نسپاریم و سرنوشت خود را به «هرچه باداباد» پیوند نزنیم، تا روزی در رهگذر لحظه‌های تکراری، ناممان در ستون «تسلیت»ها برای آیندگان به یادگار بماند!
این شاعر برجسته به آینده «شعر دفاع مقدس» اشاره کرد و گفت: حضرت امام (ره) در جایی فرموده‌اند «تا ظلم هست، مقاومت و پایداری هم هست.»، بنابراین باید گفت که شعر و ادبیات دفاع مقدس و پایداری هم از این منظر تا زمانی که انسان روی این کره خاکی زندگی می‌کند، پا به پای انسان به حیات خود ادامه می‌دهد و محدود کردن آن به یک دوره یا مقطع زمانی خاص، بی‌معناست.
حیات شعر دفاع مقدس تا پایان ظلم امتداد دارد
وی افزود: اینکه می‌گویند شعر دفاع مقدس با پایان یافتن دفاع هشت ساله ملت ایران خود به خود به پایان رسیده است، مغلطه‌ای بیش نیست. در واقع این «شعر جنگ» است که محدود به هشت سال دفاع مقدس می‌شود و امروز موضوعیت ندارد، ولی شعر دفاع مقدس و پایداری با تعریفی که از آن ارائه دادیم، تا ظلم هست، به حیات خود ادامه خواهد داد.
اسماعیلی افزود: شاید تا حدودی این گفته درست باشد که شاعران ما بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت از سوی ایران، دیگر شعری با موضوعیت «جنگ ایران و عراق» نخواهند سرود، یعنی از این مقطع به بعد دیگر هیچ شاعری نمی‌آید، موضوع شعر خود را حادثه‌ای قرار بدهد که در یک مقطع زمانی و تاریخی خاص اتفاق افتاده و تمام شده است، چرا که اگر این کار را بکند دیگر نام اثر او را نمی‌توان شعر گذاشت، بلکه کار او چیزی شبیه تاریخ‌نگاری، روایت‌گری و گزارشگری است، یعنی از کارکرد ادبی و هنری بی‌بهره است، ولی ممکن است شاعر دیگری بیاید و با الهام از حماسه‌آفرینی‌های رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفاع مقدس، کاری شبیه شاهنامه فردوسی ارائه دهد و منظومه‌های حماسی خلق کند که کار او در زمره شاهکار‌های ادبی قرار بگیرد.
دبیر کنگره ملی شعر دفاع‌مقدس افزود: به اعتقاد این کمترین، شاعران ما امروز باید از این منظر به جنگ نگاه کنند، یعنی با نگاهی معرفت‌شناسانه و با به کارگیری مؤلفه‌های زیباشناسانه، روایت جنگ را به شاهکاری حماسی ـ ادبی تبدیل کنند که در بطن تاریخ برای همیشه ماندگار بماند. طبیعی است که خلق چنین آثاری باعث هویت‌بخشی و حفظ غرور دینی و ملی ماست و حرکت به این سمت و سو، حرکتی خجسته و قابل تأیید است.
انتهای پیام/ ۱۲۱
