به گزارش خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، در طول هشت سال دفاع مقدس فعالیت‌های رزمی و پشتیبانی رزم گسترده‌ای صورت پذیرفته، که لازمه دانستن بهتر آن، شناخت واژه‌ها و اصطلاحات مربوطه است. براین اساس در این نوشتار تعریف اصطلاحات رایج و پرکاربرد دفاع مقدس در حوزه عمومی و مهندسی رزمی بصورت اجمال تعریف شده است:
جنگ ایران و عراق
جنگ عراق با ایران که در ایران با نام‌های «دفاع مقدس»، «جنگ تحمیلی»، و «جنگ هشت‌ساله» و نزد اعراب با نام‌های «قادسیه صدام» و «جنگ اول خلیج» (به عربی: حرب الخلیج الأولی) شناخته می‌شود، طولانی‌ترین نبرد کلاسیک در قرن بیستم و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام بود.
روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) درگیری‌های پراکنده مرزی دو کشور با یورش همزمان نیروی هوایی عراق به ۱۰ فرودگاه نظامی و غیرنظامی ایران و تهاجم نیروی زمینی این کشور در تمام مرز‌ها به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. پیش از آغاز جنگ روابط دو کشور به شدت تیره شده بود که خصومت شخصی صدام با انقلاب و حضرت امام خمینی (رهبران دو کشور) و مهمتر از آن جاه‌طلبی‌های سیاسی عراق، و اختلافات مرزی و ایدئولوژیکی دو کشور دلایل اصلی آن بودند.
این جنگ در نهایت پس از حدود هشت سال در مرداد ۱۳۶۷ با قبول آتش‌بس از سوی دو طرف و پس از به جا گذاشتن یک میلیون نفر تلفات و یک هزار و ۱۹۰ میلیارد دلار خسارات به دو کشور خاتمه یافت. (دانشنامه جهان اسلام ۱۳۹۰)
برای شناخت هرچه بهتر ماهیت هشت سال دفاع مقدس می‌توان به دیدگاه حضرت امام (ره) اشاره کرد. حضرت امام ماهیت جنگ ایران در برابر عراق را جهاد دفاعی بیان می‌کنند. ایران برای خدا قیام کرده است، برای خدا ادامه می‌دهد و جز دفاع، جنگ ابتدائی با هیچ کس نخواهد کرد. (صحیفه نور، ج۱۶، ص۶۸).
عملیات نظامی
عملیات‌های نظامی مجموعه‌ای از اقدامات نظامی است این اقدامات به صورت یک نقشه یا طرح نظامی تهیه می‌شوند تا یک اوضاع خاص را به نفع نیروی مربوطه تغییر دهند. عملیات‌ها به دو شکل رزمی و غیررزمی هستند و معمولاً به دلیل مسائل امنیتی از یک اسم رمز برای اشاره به آن‌ها استفاده می‌شود. عملیات‌های نظامی را به جای این که با اهداف عملیاتی واقعیشان بشناسند، غالباً با نامی که به آن مشهور شده‌اند می‌شناسند. (آموزش نظامی ۱۳۹۰)
مهندسی
کاربرد خلاقانه اصول علمی جهت طراحی یا توسعه ساختارها، ماشین‌ها، اسباب و یا روش‌های تولید و یا کلیه اموری که ترکیب این امور باشد و یا بنا کردن و یا عمل کردن به همین طریق با اشراف کامل از طرح آن‌ها و یا پیش بینی رفتار آن‌ها تحت شرایط عملی معین، به شکلی که همه‌ی آن‌ها هدف کاربری مشخص داشته باشند و شرایط اقتصادی پروژه را در نظر بگیرند و امنیت زندگی و مالکیت را در نظر بگیرند. (روز نوشته‌های یک مهندس ۱۳۸۹)
مهندسی رزمی
به شاخه‌ای از مهندسی گفته می‌شود که در صحنه عملیات نظامی و رزم، یگان‌های مانوری و رزمی را با تخصص خود پشتیبانی می‌نماید. از جمله این اقدامات شامل آماده سازی نقاط استقرار و تجمع، احداث پناهگاه‌ها و کمک به تسهیل و تحرک در جابجایی یگان‌های خودی و متقابلاً اقدامات ضد تحرک برای واحد‌ها و یگان‌های دشمن است .
مهندسی رزمی سپاه پاسداران
همزمان با تشکیل سپاه پاسداران و شرکت در جنگ اولین هسته‌های مهندسی رزمی آن شکل گرفتند. اوایل جنگ که نیرو‌های مهندسی ارتش هنوز وارد عمل نشده بودند رزمندگان و نیرو‌های مردمی با ابتدایی‌ترین تجهیزات اولین اقدامات مهندسی رزمی را به انجام رساندند. سپس به مرور قسمتی در سپاه پاسداران نیز به مهندسی رزمی اختصاص یافت و این نهاد مستقل تشکیل گردید. (زراعتی، ۱۳۷۵) کار‌های بدیع مانند پل بعثت و وپل خیبر و عمده کار‌های مهندسی رزمی دوران دفاع مقدس توسط مهندسی رزمی سیاه و جهاد صورت گرفته است.
پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی
جهاد سازندگی همچون سایر رده‌های مهندسی و دوشادوش نیرو‌های سپاهی و ارتشی به ایفای نقش مهندسی و رفع کمبود‌ها و محدودیت‌های مهندسی در صحنه‌های عملیاتی جبهه‌های حق علیه باطل و همچون ساختار فرماندهی جنگ، قرارگاه‌های پنجگانه را در مناطق مختلف راه اندازی کرد. با استفاده از ظرفیت‌های استانی، جهاد‌های استانی را نیز تجهیز، سازماندهی و اعزام به مناطق عملیاتی به منظور احداثات مهندسی و پشتیبانی در سطوح مختلف و وسیع در کنار سایر رده‌های مهندسی سازماندهی کرد که در بسیاری از عملیات‌های دفاع مقدس، بصورت مشترک و ادغامی با مهندسی سپاه و ارتش و با استفاده از ظرفیت نیرو‌های داوطلب و متخصص، نقش وافری را در حرکت در مقابل حصار‌ها و کمبود امکانات و تأمین نیاز‌های اساسی مهندسی مناطق عملیاتی از خود بجای گذاشت. (پوری رحیم & صادقی، بی تا، ص. ۲۶)
مهندسی رزمی ارتش
به منظور افزایش قدرت رزمی یگان‌های نیروی زمینی، قبل از انقلاب یک گروه مهندسی تحت عنوان گروه ۴۱۱ مهندسی رزمی در سال ۱۳۵۴ تشکیل و این یگان در پشتیبانی قرارگاه‌های عملیاتی، مأموریت‌های محوله چه در زمان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و چه در زمان جنگ تحمیلی و بعد از آن را انجام می‌دهد. در ساختار قدیمی نیروی زمینی جهت پشتیبانی مهندسی از لشکر‌ها اعم از پیاده و زرهی یک گردان مهندسی رزمی شامل ارکان و گروهان ارکان و سه گروهان مهندسی رزمی و یک گروهان پل سازماندهی شده بود. در تیپ‌های مستقل نیز پشتیبانی مهندسی به عهده یک گروهان مهندس بوده که به صورت سازمانی به هر تیپ مستقل پیاده، زرهی و یا هوابرد یک گروهان مهندسی رزمی اختصاص می‌یابد.
برابر بررسی به عمل آمده همزمان با تشکیل لشکر‌ها و تیپ‌های مستقل به ترتیب گردان‌ها و گروهان‌های مهندسی رزمی با ساختاری تقریباً به شکل امروزی شکل گرفته و رفته رفته با واگذاری تجهیزات و بسط سازمان تغییر ساختار یافته اند. (معین وزیری،۱۳۸۷)
گردان مهندسی رزمی
از تشکیل دو گروهان یا بیشتر مهندسی رزمی، گردان مهندسی رزمی تشکیل می‌شود. ترکیب و ساختار گردان مهندسی رزمی می‌تواند بسته به موقعیت شکل گیری و مأموریت‌های محوله متفاوت باشد. (پوریرحیم & صادقی، بی تا، ص. ۲۲)
تیپ مهندسی
تیپ‌های مهندسی از یگان‌های عمده مهندسی رزمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دفاع مقدس است که از چند گردان تخصصی مهندسی تشکیل می‌شد مانند گردان راه، گردان استحکامات، گردان پل، گردان تخریب، گردان عملیات خاکی و گردان‌های خاص همچون تونل و حفاری و بسته به کارکرد، اقتضای میدان نبرد و منطقه‌ی جغرافیایی، گردان‌های ویژه را نیز در خود جای می‌دهند.
لشکر مهندسی
لشکری که دارای ماهیت تخصصی تیپ مهندسی است لیکن با استعداد و گردان‌های تخصصی بیشتر.
مهندسی قرارگاه تاکتیکی
بخشی از قرارگاه‌های عملیاتی در سال‌های دفاع مقدس بودند که با بکارگیری کلیه‌ی استعداد‌های یگان‌های مهندسی (ارتش، سپاه و جهاد) مأمور به شرکت در عملیات نظامی، آنان را فرماندهی می‌کردند.
مهندسی قرارگاه مقدم منطقه‌ای
بخشی از واحد سازمانی ستاد قرارگاه‌های مقدم مناطق جنوب، جنوب غرب، منطقه‌ی میانی، غرب و شمال غرب بود که مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های مهندسی و یگان‌های مهندسی تحت کنترل عملیاتی قرارگاه را در اختیار داشت؛ که بعضاً دارای نیروی انسانی و ماشین آلات مهندسی نیز بوده است.
پیوست مهندسی
طرح نوشته‌ای که نحوه عمل یگان‌های مهندسی در دستور عملیات نظامی را تعیین می‌کنند.
جاده
از نگاه مهندسی رزمی، راهی را که در طراحی عملیات نظامی با تلاش تخصصی یگان‌های مهندسی و مقتضیات میدان نبرد ساخته می‌شود جاده نظامی گویند.
پل
پل، قطعه‌ای از راه است که بر روی یک بریدگی واقع می‌شود. این بریدگی ممکن است یک تقاطع همسطح، رودخانه، شیار و دره یا … باشد.
خاکریز
«خاکریز عارضه‌ای مصنوعی است که از انباشتن مصالح خاکی با ارتفاع و طول و عرض متفاوت بنا به موقعیت زمانی و مکانی و به منظور حفظ افراد، وسایل، تجهیزات، امکانات، جنگ افزار، و نیز اختفاء فعالیت‌های خودی از دید و تیر دشمن احداث می‌شود .»
استحکامات
کلیه عوارض طبیعی و مصنوعی که به منظور حفظ جان نیرو‌ها و تجهیزات و نیز اختفاء و استمرار فعالیت‌های خودی در مقابل عملیات خصمانه‌ی دشمن (دید و تیر دشمن) بکار می‌رود را استحکامات می‌گویند
کانال
از نگاه مهندسی رزمی، کانال عارضه‌ای است که توسط ماشین‌آلات مهندسی و یا تجهیزات تخصصی مناسب بر روی زمین و گاهاً بر روی دژ‌ها احداث می‌شود و کاربرد‌های مختلفی دارد همچون کانال انتقال آب، کانال موانع.
خندق
اصل کلمه عربی خندق، کندک فارسی بوده، یعنی کندن زمین که امروزه بیشتر در کاربرد نظامی به آن کانال گفته می‌شود و از نوع استحکامات موقت به شمار می‌آید..
سنگر
سنگر عبارت است از هرگونه پناهگاه طبیعی و یا مصنوعی که بتوان ازآن به عنوان محل اسکان و یا درگیری جهت نیرو‌ها و تجهیزات و همچنین حفاظت نیرو و تجهیزات از دید و تیر دشمن استفاده کرد . سنگر‌های ساخته شده یکی از انواع استحکامات نظامی است.
پناهگاه
مکان یا سازه‌ای طبیعی یا مصنوعی است که برای حفاظت نفرات، تحهیزات، منابع و تاسیسات و همچنین اختفاء و استمرار فعالیت‌ها از اقدامات خصمانه دشمن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جنگ مین
کاشت مین در میادین مین خودی با آرایش تاکتیکی، محاسبات نظامی و ابعاد مختلف و همچنین برداشت مین برای ایجاد شکاف و معبر در میادین مین دشمن در ابعاد متناسب با اهداف و نیازمندی‌های میدان نبرد را اصطلاحاً جنگ مین گویند.
تخریب
از نگاه مهندسی رزمی، انهدام و از بین بردن نفرات، تجهیزات، منابع و تاسیسات دشمن با استفاده از مواد انفجاری را تخریب می‌نامند.
مهندسی انفجار
مهندسی انفجار عبارت است از کلیه فعالیت‌هایی که در سه حوزه تخریب، جنگ مین و چک و خنثی سازی صورت می‌گیرد.
موانع
هر عارضه طبیعی، مصنوعی یا اشیاء که موجب توقف، تأخیر، انحراف یا کانالیزه کردن یگان‌های رزمی دشمن گردد، مانع گفته می‌شود.
سد موانع
به مجموعه موانع هماهنگ طبیعی یا مصنوعی یا هر دو که که موجب توقف، تأخیر، انحراف یا کانالیزه کردن یگان‌های رزمی دشمن شود، اطلاق می‌شود
جنگ آب
استفاده تاکتیکی و عملیاتی از منابع آب (سیلاب ها، رودخانه ها، هورها) و هدایت آن در زمین‌های وسیع برای جلوگیری از پیشروی دشمن و تحرکات زمینی آن یا تثبیت مواضع خودی در زمان آفند و پدافند، عملیات آبی یا جنگ آب است.
گزارش از عبدالامیر ابراهیمی ـ جهادگر امیر محمد زاده ـ سید جواد هاشمی فشارکی
انتهای پیام/ 112
