گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس- رحیم محمدی: صنایع دفاعی کشورمان بار دیگر شاهد رونمایی از دستاوردی جدید در حوزه موشکی بنام «فاتح ۳۱۳» بود؛ دستاوردی که باعث میشود تا قدرت دفاعی کشورمان در برابر متجاوزین افزایش یابد. موشک فاتح 313 جدیدترین موشک نقطهزن ایرانی است که با بردی 500 کیلومتری و بهرهگیری از سوخت جامد مرکب، همزمان با روز صنعت دفاعی رونمایی شد.
این موشک نقطهزن که از سری موشکهای «فاتح» بهشمار میرود علاوه بر سبکسازی بدنه آن، نسل پیشرفتهای از پیشرانهای سوخت جامد مرکب و سنسور که با دانش بومی طراحی شده، در آن استفاده شده است. در واقع موشکهایی که قابلیت استفاده از سوخت جامد مرکب را دارند، از مواد سوختی و اکسیدکنندههای جدید بهره میبرند؛ چراکه پیش از این در تولید موشکهای «سجیل» نیز از سوخت جامد مرکب، استفاده شده بود.
ایران در ردیف ۱۰ قدرت موشکی جهان
اگر چه تا پیش از این در ساخت موشکهای ایرانی «قدر»، «سجیل»، «کوثر» و «صیاد» از سوخت جامد استفاده شده؛ اما به علت اینکه کنترل سوزش آنها کار بسیار مشکلی است و انرژیزایی کمتری دارند، این بار متخصصان ایرانی در طراحی ساخت موشک، از سوخت ترکیبی استفاده کردهاند تا علاوه بر افزایش توان حمل بار، سرعت و دقت آن نیز افزایش یابد.
در این میان شاید یکی از عواملی که باعث شده تا کشورمان به ساخت موشکهایی از این قبیل روی آورد، آمادهسازی سریعتر موشک برای پرتاب باشد که این هم در راستای سیاستهای دفاعی کشورمان یعنی جنگ نامتقارن، صورت گرفته است.
البته ناگفته نماند که زیربنای صنایع موشکی با ایجاد یک توان دفاعی موشکی از اواخر دهه ۷۰ شمسی (اواخر دهه ۹۰ میلادی) در دو مرحله و بعد از تاسیس سازمان هوافضا در وزارت دفاع کشورمان آغاز شد؛ که نیروی موشکی با سوخت مایع و نیروی موشکی با سوخت جامد را در برمیگرفت؛ به نحوی که شاید در حال حاضر بتوان جمهوری اسلامی ایران را جزء ۱۰ قدرت موشکی دنیا دانست.
زیرا اکنون، مجموعه سازمان هوافضا، بیش از۶۰ نوع موشک زمین به زمین، زمین به هوا، هوا به هوا، کوتاهبرد و میانبرد را تولید میکند که از آن جمله میتوان به موشکهای بالستیک سهگانههای «زلزال» و «شهاب» ـ نمونه پیشرفتهتر شهاب ۳ با نام «قدر» -با قابلیت بهرهگیری از کلاهکهای بارانی، تولید و تحویل ردههای عملیاتی شده و قابلیت هدفگیری تا بُرد ۲هزار کیلومتر را داردـ «فاتح» و «فجر» و «سجیل» اشاره کرد.
بدین ترتیب پس از دستیابی ایران به ساخت موشک با برد 2 هزار کیلومتری سوخت مایع و تأمین این بُعد از نیازهای موشکی کشورمان، میبایست بر روی دو فاکتور دیگر صنعت موشکی یعنی «دقت» و «قدرت» نیز به اندازه «بُرد» فعالیتهایی صورت میگرفت؛ به همین خاطر صنعت موشکی با تدبیر شهید طهرانی مقدم به طی مجدد مسیر گذشته پرداخت؛ اما این بار با هدف تامین دقت و قدرت تخریب بیشتر موشکها.
بنابر این یکی از هدفگذاریها در نسلهای پس از شهاب و قدر، استفاده از «سوخت جامد» در موشکهای دوربُرد بود؛ سوختی که البته در موشک های کوتاهبُرد فاتح با برد ۳۰۰ کیلومتر نیز بکار رفت؛ اما بعد از آن می بایست این سوخت به موشکهایی تزریق می شد که ماموریت اصلی آنها نابودی بزرگترین دشمن انقلاب اسلامی در منطقه بود.
به هر تقدیر بنا به ضرورتهایی که ایجاب میکرد موشک «سجیل» (مدل پیشرفته و ارتقا یافته شهاب۳ با برد حدود ۲هزار کیلومتر) در نیمه دوم دهه ۸۰ بهعنوان اولین موشک دوربُرد سوخت جامد ایران معرفی شد؛ که حتی برخی آن را برترین موشک بالستیک ایرانی میدانند؛ چون به دلیل شتاب بسیار بالای «سجیل»، امکان ردگیری آن در فازهای اولیه پرتاب بسیار کم بوده و عملآً شانس دشمن برای انهدام این موشک در طی پرواز را ناچیز میکند.
وزارت دفاع درباره استفاده از تکنولوژی خاص در بدنه موتور موشکهای سوخت جامد مرکب، خبری منتشر نکرده است؛ اما جمهوری اسلامی ایران یکی از ۱۰ تولیدکننده «الیاف کربن» در ابعاد صنعتی و نظامی است. یکی از مهمترین بخشهایی که میتوان از این الیافها استفاده کرد در طراحی بدنههای سبک در موتور سوخت جامد مرکب موشکها است؛ که احتمالا در مورد این موشک نیز از این تکنولوژی استفاده شده است.
در واقع این نوع سوختها، به نسبت سوختهای جامد معمولی که ماده سوختی و ماده اکسیدکننده سوخت با یکدیگر ترکیب نمیشوند، کارایی بیشتر و بهتری دارند و با تولید آنها، جمهوری اسلامی ایران به جمع کشورهای انگشتشماری پیوسته که موشکهای خود را با سوخت جامد مرکب، پرتاب میکنند.
چهار سری از موشکهای «فاتح ۱۱۰» همگی زمین به زمین هستند؛ ولی موشک «خلیج فارس» مأموریت زمین به دریا و موشکهای «هرمز ۱ و ۲» نیز ماموریت زمین به دریا دارند؛ ولی در مجموع، همگی «بالستیک» عمل میکنند. البته موشک «فاتح ۳۱۳» از لحاظ شباهت، بسیار شبیه دیگر اعضای همخانواده خود است؛ اما در سر جنگی، شباهت بیشتری به موشک بالستیک «فاتح۱۱۰» دارد. در مورد بالچههای هدایت نیز، با توجه به تصاویر منتشره، به نظر میرسد که بالچههای «فاتح ۳۱۳» به نسبت نمونههای دیگر فاتح و خلیج فارس، کوچکتر باشند.
در بخشهایی از بدنه موشک «فاتح ۳۱۳»، از الیاف کربن استفاده شده، که این کاهش وزن و رادارگریزی موشک را رقم میزند.
همچنین برای موشکهای «فاتح ۳۱۳» در مقایسه با موشکهای خلیج فارس، «فاتح ۱۱۰» و موشکهای «هرمز ۱ و ۲» لانچری جدید طراحی و ساخته شده است.
در این میان نکته دیگری که میتوان عنوان کرد این است که برابر آنچه از سوی وزارت دفاع عنوان شده «فاتح ۳۱۳» بردی معادل ۵۰۰ کیلومتر دارد؛ بردی که موشک «شهاب ۲» نیز از آن برخوردار است؛ اما با این تفاوت که «شهاب ۲» از پیشرانه سوخت مایع و «فاتح ۳۱۳» از سوخت ترکیبی جامد مرکب بهره میبرند.
با این توضیحات، موشک «فاتح ۳۱۳»، پنجمین موشک از خانواده موشکهای «فاتح» و هشتمین موشک از کلاس موشکهای «فاتح» بعد از چهار نوع از موشکهای «فاتح ۱۱۰»، موشکهای «هرمز ۱ و ۲» و موشک «خلیج فارس» است.
میتوانید گزارش تصویری رونمایی و لحظه پرتاب موشک فاتح 313 را اینجا ببینید.
دلیل اهمیت سوخت جامد مرکب
سوخت جامد مرکب در دهه ۴۰ میلادی توسط محققان آمریکایی برای اولین بار تولید و از آن پس تاکنون این سوختها با اضافه شدن ترکیبات جدید، به روز و مکررا تغییراتی در مواد سوختی آنها اعمال شده است.
شیوه عمل این نوع از سوختها به اینگونه است که در بخش انتهایی موشک که محفظه احتراق و سوخت قرار دارد، برخلاف سوختهای جامد معمولی، سوخت با ماده اکسیدکننده ترکیب شده و نهایتا، ترکیبی از سوخت و ماده اکسیدکننده بهصورت بلورهای کوچکی شروع به احتراق کرده و با احتراق آن، موشک به حرکت در میآید.
استفاده از این نوع سوختها، باعث ایجاد پایداری بیشتر در زمان پرواز موشک میشود؛ چراکه در مورد موشکهای سوخت جامد، معمولا ناپایداریهای زیادی در طول پرواز موشک به دلایل مختلف در احتراق موشک به وجود میآید.
یکی دیگر از مزایای استفاده از سوختهای جامد مرکب در پرتاب موشک، این است که دود ناشی از احتراق موشک به شدت نسبت به بکارگیری سوختهای جامد معمولی، کاهش مییابد و این میتواند در بهکارگیری موشکها در دوران جنگ، بسیار مهم باشد.
روند توسعه و تکامل سوختهای جامد مورد استفاده در راکتها و موشکهای بزرگ در سالهای پیش از جنگ جهانی دوم در آمریکا آغاز شد و یکی از اولین کسانی هم که در آمریکا تحقیقات مهمی در این زمینه انجام داد اما به دلیل شخصیت پنهانکار و خاص خود و البته تغییر مسیر به سمت سوخت مایع، یافتههای خود را بینتیجه و دور از دسترس دیگران گذاشت، «رابرت گدارد» بود.
در اوایل دهه ۴۰ میلادی یک گروه از محققان ازجمله «فون کارمن» و «پارسونز» در مرکز تحقیقاتی معروف «گلسیت» روی پروژه موسوم به جِیتو (واحد راکت کمکی موتور جت) کار میکردند. کارهای این گروه در زمینه سوخت جامد مرکب در سالهای بعد در مرکز جِیپیال در سال ۱۹۴۴ پس از اعمال تغییرات در گلسیت تشکیل شد) توسط «چارلز بارتلی» تکمیل شد و به طراحی و ساخت موشکهای «سِرجنت»، «پولاریس» و «میتوتمن» انجامید.
در آن سالها کشف افزودن مقدار زیادی پودر آلومینیوم به سوخت جامد بهطور چشمگیری شاخص ضربه (ایمپالس) ویژه این سوختها را افزایش داد و منجر به ساخت موتورهای بزرگ شد و در اواخر دهه ۴۰ نیز جایگزینی «آمونیوم پرکلرات» به جای «پتاسیم پرکلرات» به عنوان اکسید کننده تحول دیگری به وجود آورد.
بدین ترتیب میتوان گفت که پیشرانهای جامد بهطور کلی از دو ماده مجزا تشکیل میشوند که یکی از آنها ماده سوختی و دیگری ماده اکسیدکننده است؛ در بیان علمی به مجموعه سوخت و اکسید کننده که در قالب یک ماده جامد کنار هم آورده شدهاند «پیشران» اما اغلب واژه «سوخت» در معنای «پیشران» نیز به کار برده میشود.
پیشرانها یا سوختهای جامد به دو دسته اصلی پیشرانهای «دوپایه» و «مرکب» تقسیم میشوند که پیشرانهای دوپایه از دو ماده پرانرژی و کمانرژی که هر دو بهتنهایی قابلیت انجام واکنش را دارند تشکیل شدهاند اما در پیشرانهای مرکب، سوخت و اکسیدکننده (که هیچیک به تنهایی قابلیت واکنش ندارند) به صورت بلورها یا دانههای مجزا در یک شبکه (ماتریس) در کنار هم قرار گرفتهاند و در آغاز زنجیره واکنشی شروع به ترکیب شدن میکند.
بنابر این امروزه در اغلب موشکها، راکتهای پرتابگر فضایی و موتورهای فضایی از پیشرانهای جامد مرکب استفاده میشود که کارایی و ایمنی بالاتری نسبت به پیشرانهای دوپایه دارند.
گفته میشود که در ایران، سردار شهید حسن طهرانیمقدم (پدر موشکی ایران) پایهگذار ساخت و مبدع «سوخت جامد» بود.
زینب طهرانیمقدم فرزند شهید حسن طهرانیمقدم در این باره میگوید: «برای سوخت موشکها به مشکل برخورد کرده بودند، قرار میشود یک مهندس شیمی برای کمک بیاید. آن مهندس بعد از کلی ناز کردن و گرفتن مبلغ هنگفتی بالأخره میآید. اما وقتی میبیند شرایط خیلی سخت است، کار را رها میکند و میرود.
دوستان بابا میگویند خودش تک و تنها در طول ماهها و ساعتهای پیاپی به آزمایشگاه میرفت و این مواد شیمیایی را با هم ترکیب میکرد! دوستانشان میگویند، آنقدر بوی این مواد شیمیایی بد و وحشتناک بود که کسی اصلاً نمیتوانست از کنار سولهای که پدر آنجا کار میکرد، رد شود! گاهی آن قدر هوای آنجا گرم میشد که ماسکش را هم برمی داشته! دوستانش میگفتند قطعاً اگر همین قضیه شهادت برایشان رخ نمیداد، در آینده این مواد شیمیایی اثراتش را میگذاشت. بابا خودش تنها میرفت آنجا کار میکرد تا بالأخره توانست مبتکر سوخت جامد موشک شود! به همین سبب بود که آقا فرمودند، دانشمند برجسته.»
انتهای پیام/
تهرانی مقدم روحت شاد 
