به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس، علی داودی، شاعر و مدیر دفتر شعر حوزه هنری در پنجمین دوره آموزشی شعر جوان انقلاب اسلامی(آفتابگردانها) به تببین ادبیات جنگ و ضدجنگ در کنار ادبیات دفاع مقدس پرداخت.
این شاعر در ابتدای سخنان خود با اشاره به جنگ هشت ساله و ادبیات ضدجنگ پدیدآمده در سالهای اخیر گفت: جامعه ما در سالهای گذشته درگیری یکی از طولانیترین جنگهای تاریخ بوده است، بنابراین طبیعتاً جنگ موضوع مهمی است. در کشور ما طی سالهای گذشته شعر ضدجنگ بر سر زبان عدهای افتاده است. در اینجا میخواهیم ببینیم که آیا این بحث با وضعیت ما نیز نسبتی دارد یا خیر. شاعران کشور ما اغلب مستقیم یا غیرمستقیم درگیر جنگ بوده است. در خود دوره جنگ تحریک عواطف ضرورت داشته است. در سالهای اخیر با درگذشت چهرههای اصلی مرتبط با جنگ نسل جدیدی آمده است که بیشتر درگیر تبعات جنگ بوده است تا خود جنگ. گسترش ارتباطات نیز باعث شده است تا شاعران جوان با نگاه دیگر کشورها به جنگ آشنا شوند و از این طریق نوعی نگاه تلخ و سیاه به جنگ را اشاعه دهند.»
به گفته داوودی جنگ پدیدهای است که هیچکس هوادار آن نیست حتی جنگافروزان. اما عامل معنوی را نیز باید در نظر گرفت که میتواند ما را قانع کند که درگیر بشویم. جنگ اگر با باورهای مذهبی آمیخته شود در این صورت حتی در بدترین شکلش نیز قابل توجیه است. در همین داعش میبینیم که روز به روز مسلمانان را از کشورهای دیگر به اینجا میکشانند، چون باور مذهبی را با عامل مذهبی تلفیق کردهاند. در این وضع مخالفت با چنین جنگی ممکن است مخالفت شما با آن باور نیز تلقی شود.
مولف مجموعه شعر «چاپ بیروت»، که در دور نخست از اردوی پنجم برای شاعران جوانی که از سراسر کشور مهمان شهرستان ادب هستند سخن میگفت، ادبیات را آینه تمامنمای فرهنگ دانست و با اشاره به تفاوت نگاه میان غرب و شرق افزود: وقتی جنگ از زندگی بشر جداییناپذیر بوده است در نتیجه در ادبیات نیز همیشه بازتاب داشته است. در عین حال هر نوع شرح جنگی حماسه تلقی نمیشود. در شعر عربی قدیم نیز جنگ و غارت توصیف میشد اما آن را حماسه نمینامیم. حماسه به نوعی با مدنیت پیوند دارد، این نکته در میان اعراب دیده نمیشود. در شرح جنگها تفاوت دیگری نیز میان شرق و غرب وجود دارد. در مغربزمین قهرمانها انسانهای زورمندی بودند که متکی به زور بودند، کسانی مثل گلادیاتورها. کشتار در آنجا نوی تفریح بوده است. این را با شاهنامه مقایسه کنید که کتاب خِرد است و با جنگ ازلی و ابدی خیر و شر پیوند خورده است. تبعات نگاه جنگجویانه و خشن در مغرب زمین باعث شد تا عدهای از نخبگان نگاه صلحطلبانه و ضدجنگ را ترویج کنند اما عموماً این نخبگان سهمی در قدرت نداشتند. بنابراین در مغربزمین این نگاه ضد جنگ توجیهشدنی است. حتی برخی معتقدند پذیرش مذهب مسیحی در رم نیز به دلیل همین نگاه صلحآمیز بوده است تا مردم را قانع کنند که به سوی صلح بروند.
داووی ادامه داد: در ادبیات ایران اشعار زیادی وجود دارد که نشان میدهد ایرانیان جنگطلب نبودهاند حافظ میگوید: «ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری»، در شعر سعدی و عراقی و اوحدی و این اواخر بهار دیگران نیز این نفرت از جنگ دیده میشود. بدین ترتیب ادبیاتی که دعوتکننده به صلح است نمیتواند جنگطلب باشد، هر چند ما کتابهایی داریم که شرح جنگهاست، اما آن مطالب سفارش پادشاهان بوده است. این نگاه در دورهای البته عوض میشود، منظورم زمان مشروطه است. در این زمان نخستین واکنشهای تند مربوط به جنگ مربوط به همین دوره است. جالب است که ما خودمان درگیر جنگ نبودیم ولی کسی مثل لاهوتی در روسیه سرودهای صلح و آزادی را چاپ کرد که نگاهی صلحطلبانه را ترویج میکند. وحید دستجردی نیز علیه جنگ جهانی شعر سروده است. بعدها حزب توده نیز در مجله خود با عنوان «کبوتر صلح» همین نگاه را داشت. نامه شهریار علیه بمب اتم نیز از همین دست است و نیز شاعران نوسرایی مثل اخوان یا شاملو و سپهری تا مشیری که در دفاع از صلح با همان نگاه شعر سرودهاند. همه آنان واکنشی مشابه شاعران و ادیبانی داشتهاند که علیه جنگ اول و دوم جهانی سرودند، جنگهایی که به زعم آنان بی حاصل بود.»
داوودی که خود نیز در زمینه دفاع مقدس اشعاری را سروده است با اشاره به تفاوت ادبیات دفاع مقدس در دوران وقوع جنگ و دوران امروز توضیح داد: پس از انقلاب دورههای مختلف شعری درباره جنگ تحمیلی داریم. شاعران در دوره اول زبانی تند و تیز داشتهاند چون دوره جنگ بود و نمیشد از ادبیات صلح صحبت کرد. شعرهای مختلف در این دوره علیه دشمن حرف زدهاند و نیز از باورهای مذهبی خود. در دوره بعدی ما شاهد تبعات گسترده جنگ از جمله پدیده جنگزدگان و نیز جانبازان شیمیایی و دیگر مجروحان بودیم، بدین ترتیب شاعرانی که تنها این وجه از جنگ را دیده بودند و گاه با پشتوانه مذهبی جنگ نیز سر ستیز داشتهاند همین تبعات را دستاویز قرار میدهند و شعرهایی میسرایند که از ضعف و ناامیدی و ویرانی میگویند. آنها دشمن را هم حذف میکنند. البته در همان دوره جنگ نیز کسانی عقدهها و دغدغههای سیاسی خود را بیان میکردند اما نگاه غالب چیز دیگری بود.
وی افزود: شاعران دفاع مقدس با پشتوانه عشق و عرفان ایرانی به موضوع دفاع مقدس پرداختند، چون آنها متوجه بودند که جنگ ما با جنگ آلمان و ژاپن فرق داشته است. جنگ ما تحمیلی است و ادبیات ما نیز ادبیات جنگ تحمیلی است. البته آن شعر دفاع مقدس که در آثار کسانی مثل قیصر امینپور دیده میشود خالی از آن نگاه ضدجنگ هم نیست. ضمن اینکه بسیاری از شاعران روشنفکر غربی نیز آن ادعای صلحطلبی را باور نمیکنند و گاه از آن با طعنه و شوخی یاد میکنند. امروز هم پرداختن به مدافعان حرم نسبتی با جنگطلبی ندارد، نیز منافاتی با آن نگاه ضدجنگی که ترویج میشود ندارد.
گفتنی است اردوی نخست از دوره پنجم آفتابگردانها که در موسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب از روز سهشنبه آغاز شده است و تا جمعه ادامه خواهد یافت. در این دوره، چهل شاعر جوان از ۲۵ استان کشور برگزیده شدهاند. این شاعران منتخب فرصت دارند تا با استفاده از کارگاههای مختلف و شعرخوانی، گامی جدی در مسیر حرفهای شدن بردارند. اردوی نخست دوره پنجم که مختص آقایان است تا روز جمعه ادامه خواهد یافت.
