خبرگزاری دفاع مقدس: یکی از روشهای مناسب در فهم ماهیت تهدیدات و نیز فهم مناسبتر کاربرد و کارکرد تهدیدات، طبقه بندی آنها بر اساس عوامل متفاوت است. تبارشناسی، ابعاد و زوایای مختلف تهدید را نمایان میسازد. ضمن آنکه با توجه به دسته بندیهای متفاوت که بر اساس ویژگیها یا عوامل متفاوت صورت میگیرد، میتوان از آنها برای مسائل متفاوت مثل طراحی راهبرد، مقابله با تهدید، تحلیل تهدید یا تفسیر آن استفاده کرد. (عبداله خانی، ۱۳۸۶)
احصای گونههای مختلف تهدید از منظر امام خمینی (ره) نشان میدهد، برداشت ایشان با رویکرد سنتی، فاصله بعید و برعکس، با رویکرد مدرن و نرم افزاری قرابت زیادی دارد زیرا امام (ره) برای منابع تهدیدات داخلی اهمیتی بیش از منابع خارجی تهدید قائل هستند و گونههای تهدید را منحصر در تهاجم نظامی خارجی نمیدانند. (کریمی مله و دیگران، ۱۳۸۹)
با این تفاسیر، تهدید در اندیشه امام خمینی (ره) پدیدهای چند بعدی و دارای دامنهٔ شمولیت گسترده میباشد.
تهدید نظامی
در رویکرد سخت افزاری و کلاسیک، تهدید نظامی آن هم با خاستگاه خارجی و برون مرزی عنصری اساسی ارزیابی میشود. بعد نظامی تهدید در اندیشه امام خمینی (ره) در چارچوب، الزامات حکومت داری و ضرورت حفظ و تامین امنیت جامعهٔ مسلمانان در برابر هجوم بیگانگان طرح میشود و تا زمانی که تهدیدات نظامی وجود دارد، دولت ناگزیر است با تجهیز مردم و تامین تسلیحات مورد نیاز، به دفاع از میهن برخیزد و این برداشت در اندیشه امام جنبه شرعی دارد. (درویشی، ۱۳۹۰)
امام (ره) حربه نظامی را به عنوان آخرین راه تهدید محسوب میکردند و در این زمینه میفرمایند: «اینها که از هیچ راهی تا کنون نتوانستهاند توفیق پیدا بکنند هر جور اقدامی کردند، اقدام نظامی کردند... جنگ ایجاد کردند.» (صحیفه امام، جلد ۱۵)
با وجود اینکه ایشان بیش از ۲۲ مورد به مداخله نظامی و تهدیدهای نظامی اشاره داشتهاند ولی تهدیدات نظامی را امری شکست خورده معرفی میکنند و در این راستا میفرمایند: «اصلاً مداخله نظامی دیگر حالا در دنیا اصلاً شکست خورده است، صحبتش هم شکست خورده است.» (صحیفه امام، جلد ۱۱)
«لیکن من به شما میگویم که اصلاً این اسلحه پوسیده است. این اسلحه، اینکه ما مداخله نظامی میکنیم یک اسلحهٔ پوسیده است که سابقاً اگر یک چنین چیزی میگفتند... خوفی بود. اصلاً اسلحه در دنیا پوسیده است و مسخره میکند دنیا این حرف را، این حرفی که ما مداخله نظامی میکنیم.» (صحیفه امام، جلد ۱۱)
بیانات فوق نشان از این امر دارد که امام (ره) دوره تهدیدات نظامی را پایان یافته میدانند و تأکیدشان بیشتر بر جنبههای فرهنگی و اجتماعی تهدید است.
تهدید اقتصادی
توسعه اقتصادی به یکی از اجزای اصلی منافع ملی، ارزشهای ملی و امنیت ملی کشورها تبدیل شده است و اذهان کشورهای توسعه نیافته متوجه رشد اقتصادی، نوسازی صنعتی، افزایش تولیدات و صادرات و بالا بردن سطح زندگی مردم است. اکنون کشورها همانقدر نگران امنیت اقتصادی خود هستند که زمانی نگران امنیت نظامی خویش بودند. وابستگی کشورهای توسعه نیافته به کشورهای قدرتمند صنعتی نه تنها امنیت خارجی آنها را تهدید میکند بلکه امنیت داخلی آنها را هم به مخاطره میافکند. (روشندل، ۱۳۸۷)
به علت همین تهدیدهای اقتصادی بود که امام راحل به استقلال اقتصادی اهمیت میدادند و منظورشان از استقلال اقتصادی همانا برچیده شدن بساط غارتگری و چپاولگریهای استعمار و وابستگان سر سپرده آنان بود.
ز مظاهر این استقلال در اندیشه امام (ره) میتوان به خودکفایی کشاورزی و صنعتی، ایجاد مراکز عمرانی، افزایش تولید انرژی و بالا رفتن ذخایر ارزی مملکت اشاره کرد. (دهشیری، ۱۳۸۰)
لذا تهدید اقتصادی یکی از مسائل مهم برای کشورها در اندیشه امام خمینی (ره) محسوب میشود چنانچه ایشان میفرمایند: «یکی از مسائل مهم ما مسئله اقتصاد است. ما باید سعی کنیم که از حیث اقتصادی قوی و بدون وابستگی باشیم و باید مسئله کشاورزی که در رژیم سابق برای به هم زدن آن نقشه داشتند تا ما را وابسته کنند بیشتر مورد نظر ما باشد.» (صحیفه امام، جلد ۱۷)
امام خمینی (ره) تهدیدهای اقتصادی نظام سلطه از طریق تحریمها، وابستگیهای اقتصادی، چپاول معادن، ذخایر و نفت کشورهای شرقی را یکی از ابعاد مهم تهدید محسوب میکنند.
تهدید سیاسی
تهدید اعم از سخت و نرم در حوزه سیاسی به دنبال ایجاد بیثباتی در سازمان دولت است. جنگ ایدئولوژی به معنای مبارزه میان دو طرز تفکر و روش و شیوه زندگی سیاسی است. اگر تهدید بتواند ایدئولوژی سازمان دهنده را که توجیه کننده چرایی استقرار حاکمیت مشروعیت بخش نظام سیاسی است به چالش بکشد بخش زیادی از کارکرد خود را در ایجاد بیثباتی ایفاء نموده است. تهدید سیاسی در مؤلفههای مهم دیگری همچون مشارکت سیاسی و القاء حاکمیت دوگانه که به نوبه خود میتواند منبع و مبنای مشروعیت را به چالش بکشاند و الگوهای مشارکت را دچار دگرگونی و تحول نماید، دارای کارکرد و اثرگذاری قابل توجهی است. (عصاریاننژاد، ۱۳۸۸)
به عبارتی دیگر، عاملان تهدید سیاسی در صدد هستند تا نوع نگرش، موضع گیری و کنش شهروندان جامعه را در برابر حکومت و نهادهای سیاسی آن دستکاری نمایند و آنان را برای دست یازیدن به کنشهای اعتراض آمیز، نظیر اعتصاب، راهپیمایی و تظاهرات ترغیب کنند. (الیاسی، ۱۳۸۹)
تهدیدهای سیاسی در بینش و نگرش امام خمینی (ره) را میتوان از زوایای گوناگون تقسیم بندی کرد. از زاویه خاستگاه و منشأ میتوان آنها را داخلی یا درون زا و خارجی یا بیرون زا دانست.
یکی از مهمترین تهدیدات سیاسی از منظر امام خمینی (ره) برای کشورها مسئله ملی گرایی است: «نقشههای قدرتهای بزرگ که میخواهند مسلمین را به زیر سلطه خود در بیاورند و مخازن آنها را به غصب ببرند و اموال آنها را به چپاول ببرند از سالهایی طولانی دنبال نقشههایی بودند که از نقشههای بزرگ آنها مسئله ملت گرایی است.» (صحیفه امام، جلد۱۳)
ایشان در جایی دیگر اختلاف افکنیهای داخلی توسط بیگانگان را و مشروعیت زدایی از حکومت را تهدید میدانند و آن را راه بازگشت اجانب میدانند. (صحیفه امام، جلد۷)
تهدید فرهنگی
حوزه فرهنگ و اجتماع، شرایط و فضایی است که به موجب آن انگیزه قدرت و مقاومت متقابل برای امنیت سازی را نیز افزایش میدهد. انگیزش نیروهای انسانی بر اساس آموزههای ایدئولوژیک را میتوان زمینه ساز تولید قدرت برای نیل به خودکفایی دانست و تهدید در این حوزه میتواند اندیشه، باورها و رفتارهای یک نظام سیاسی را تحت تأثیر قرار دهد و موجبات گسیختگی اجتماعی و فروپاشی روانی را فراهم نماید. از آنجایی که رابطه قدرت و فرهنگ رابطهٔ قابل توجه است، از این رهگذر با ایجاد تهدیدات فرهنگی، امنیت از بین میرود. (عاشوری و شهرام فر، ۱۳۹۰)
در همین راستا اگر تعامل فرهنگی را الگویی مبتنی بر پذیرش اصل اختیار برای تمامی بازیگران جهت بررسی انتقادی یافتههای فرهنگی دیگر بازیگران بدانیم، شکل ابتدایی تهدید فرهنگی را نفی حق اختیار فرهنگی شکل میدهد. در قالب این تهدیدات فرهنگی، اعتماد به نفس فرهنگی بازیگر مقابل مورد هدف قرار میگیرد و ضعف فرهنگی در آنها پدیدار و نهادینه میگردد و این نوع تهدید به دلیل نفی خود باوری و غیر بالغ نگه داشتن بازیگر هدف، از ضریب تأثیر و حساسیت بالایی برخوردار هستند. (افتخاری، ۱۳۸۹)
به طور کلی، هر گونه اقدامی که منجر به تغییر در الگوهای رفتاری منطبق با ارزشهای نظام حاکم باشد در زمره تهدیدات فرهنگی قرار میگیرد و بر خلاف رقابتهای افقی، در این نوع تهدید رقابت یکپارچگی هویتی و وحدت ملی کشور دستخوش تغییرات بنیادی و ماهوی میشود که ممکن است به نقض تمامیت ارضی و وحدت سرزمینی نیز بینجامد. (عصاریاننژاد، ۱۳۸۸)
امام خمینی (ره) به کرات به تهدیدات فرهنگی در سطوح مختلف راهبردی اشاره داشتهاند و آن را از سایر ابعاد تهدید، خطرناکتر، پیچیدهتر، پر نفوذتر و کارآمدتر میدانستند: «فرهنگ استعماری، جوان استعماری تحویل مملکت میدهد. فرهنگی که با نقشه دیگران درست میشود و اجانب برای ما نقشه کشی میکنند و با صورت فرهنگ میخواهند تحویل جامعه ما بدهند، این فرهنگ، فرهنگ استعماری و انگلی است و این فرهنگ از همه چیزها، حتی از این اسلحه این ابر قدرتها برتر است.» (صحیفه امام، جلد۳)
«اجانب، خصوصاً آمریکا، در نیم قرن اخیر کوشش داشتند و دارند فرهنگ و برنامههای فرهنگی و علمی ما را از محتوای اسلامی ـ انسانی ـ ملی خود خالی و به جای آن فرهنگ استعماری استبدادی بنشانند.» (صحیفه امام، جلد۱۰)
امام (ره) مباحثی این چنین در باب تهدیدات فرهنگی در ابعاد مختلفش را بسیار خطرناک میدانستند برای همین امر، مقاومت در برابر این تهدیدات را امری ضروری میدانستند.
سخن پایانی
امام خمینی (ره) نه تنها به جنبههای سلبی تهدید، بلکه به ابعد ایجابی و نرم افزاری تهدید در کنار تهدیدات سخت اعتقاد داشتند و به همین دلیل دیدگاه ایشان با گفتمان مدرن تهدید مشابهتهای زیادی دارد. تهدید در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) علاوه بر ابعاد نظامی و سخت افزاری، شامل ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی وزیست محیطی میشود، به همین دلیل منشاء تهدیدات صرفا داخلی نیست بلکه تهدیدات از منظر امام خمینی (ره) علاوه بر عوامل خارجی، ناشی از عوامل داخلی هستند. در این میان تهدیدات مستخرج شده در آراء امام خمینی (ره)، تهدید فرهنگی در اندیشه ایشان بسیار بارز و نمایان است و امام خمینی (ره) نسبت به تهدیدهای فرهنگی که ارزشهای حاکم بر جامعه آماج را هدف قرار میدهند نیز احساس خطر بیشتری میکردند و بارها در این زمینه هشدار دادهاند و این نوع تهدید را از تهدیدهای سیاسی، اقتصادی، نظامی و غیره خطرناکتر میدانند.
....................................................
منابع:
افتخاری، اصغر (۱۳۸۹): «جنگ نرم؛ رویکرد فرهنگی»
درویشی، فرهاد (۱۳۹۰): «ابعاد امنیت در اندیشه و آراء امام خمینی (ره)»
دهشیری، محمدرضا (۱۳۸۰): «درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی (ره)»
روشندل، جلیل (۱۳۸۷): «امنیت ملی و نظام بین المللی»
سیف، اله مراد (۱۳۸۸): «تبارشناسی تهدیدات نرم اقتصادی علیه ایران»
عبداله خانی، علی (۱۳۸۶): «تهدیدات امنیت ملی (شناخت و روش)»
عصاریاننژاد، حسین (۱۳۸۸): «تهدید نرم و راهبردهای مقابله»
کریمی مله، علی و اکبر بابایی و کاوه امیرخانی (۱۳۸۹): «تهدیدات سیاسی امنیت ملی از دیدگاه امام (ره)»
کریمی مله، علی و اکبر بابایی (۱۳۹۰): «امنیت ملی از منظر امام خمینی (ره)»
