به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، اولین پنل کارگاهی پژوهشی با عنوان «نبردنگاری جنگ عراق و ایران؛ آشنایی با شیوه‌های نوین پژوهش‌های نبردنگاری جنگ» به اهتمام مدیریت مطالعات و جغرافیای نظامی این مرکز برگزار شد.
در این پنل که با حضور سردار علی‌محمد نائینی، رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، محمدجواد اکبرپور جانشین مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سردار فتح‌الله جعفری از فرماندهان زرهی سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس، امیر جوکار از پژوهشگران پدافند هوایی ارتش ج. ا. ا، امیر صادقی گویا مسئول نشر آثار ارتش ج. ا. ا و سرهنگ حسینی‌نیا از نویسندگان و پژوهشگران ارتش ج. ا. ا، نصرت الله محمودزاده نویسنده و پژوهشگر جهادی و آقایان مجید مختاری، داوود رنجبر و محسن رخصت‌طلب از راویان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برگزار شد، هر یک از سخنرانان در خصوص پژوهش در حوزه دفاع مقدس و بالأخص نبرد‌ها گفتگو کردند و تجربیات خود را در میان گذاشتند.
در ابتدای سردار علی‌محمد نائینی ضمن خوشامدگویی به شرکت‌کنندگان در این پنل کارگاهی با بیان اینکه مراکز پژوهشی ازجمله مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و سایر دستگاه‌ها مثل ارتش جمهوری اسلامی ایران، تلاش می‌کنند تا مرجعیت لازم را در تولید روایتگری برآورده سازند، گفت: همه هم‌وغم ما این است که جلوی تحریف جنگ در آینده را گرفته و روایتی معتبر و مستند که از جنگ برای آیندگان تولید شود.
وی اظهار کرد: نسل‌های جدید ممکن است در مورد نبرد‌های پیروز ما هم در آینده سؤالاتی داشته باشند، خیلی از حوادثی که برای ما الآن شیرین هست، ممکن است در آینده با تصویر‌هایی نادرست روایت شوند؛ بنابراین تبیین جنگ و یا به تعبیری که رهبر معظم انقلاب فرمودند «جهاد تبیین»، نیازمند محتوای پژوهشی است و بدون محتوای پژوهشی ممکن نمی‌شود.
مشاور فرمانده کل سپاه با اشاره به اسناد در دست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس گفت: تفاوت مرکز با بعضی نهاد‌های دیگر این است که در اینجا محقق و مصاحبه‌گر می‌تواند با تکیه‌بر پشتوانه سندی غنی مرکز و مطالعه و بررسی آن‌ها، با کسب اطلاعات کافی به طراحی مصاحبه و انجام آن با فرمانده موردنظر بپردازد و این برای انجام یک پژوهش در تراز دفاع مقدس مهم است. بر همین اساس، برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور پژوهشگران این حوزه، در دستور کار مرکز قرار گرفته است و امیدواریم بتوانیم در طول سال نیز این نشست‌ها را ادامه دهیم.
در ادامه اکبر رستمی مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و متولی برگزاری این پنل تخصصی ضمن خوش‌آمدگویی و تشکر از شرکت‌کنندگان در این میزگرد، هدف از برگزاری این پنل را آشنایی و شناخت از مراکز پژوهشی و ذیربط در حوزه نبردنگاری و ایجاد تعامل و همکاری بیشتر با آن‌ها دانست و ضمن ارائه گزارشی از وضعیت پروژه‌های نبردی گروه نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در دو حوزه نبرد کلی و نبرد‌های شاخص یگانی ابراز امیدواری کرد که خروجی این پنل بتواند در پیاده کردن شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های نبردنگاری راه‌گشا باشد و بتوان یک چارچوب کلی و یکسان در تدوین این‌گونه آثار را به‌کار برد.
در ادامه سردار فتح‌الله جعفری از فرماندهان زرهی سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس ضمن بیان اینکه جنگ قابل تکرار است، متذکر شد: خیلی از ما فکر می‌کنیم جنگی انجام شد و پایان یافت، این تفکر خیلی اشتباه است به‌این‌علت که جنگ قابل تکرار است و نسل بعد از ما هم می‌توانند جنگ را اداره کنند منتها آن چیزی که از گذشته مانده تجربیات ارزشمند است.
وی با اشاره به اتحاد میان ارتش و سپاه در دروان دفاع مقدس، بیان این اتحاد را مهم برشمرد و گفت: درست است که شاید در طرح عملیات اختلاف‌نظر بود، اما در طرح عملیات نقطه‌نظر‌ها بحث می‌شد و ما با وحدت، عمل می‌کردیم یعنی این وحدت جزء مسائل خیلی مهم بود. آن وحدتی که در اجرای عملیات‌ها بین سپاه و ارتش بوده است باید در کتاب‌های ما نمایان شود.
سردار جعفری با اشاره به اسناد جمع‌آوری شده در دوران دفاع مقدس اظهار کرد: خوشبختانه از ابتدای جنگ تا پایان جنگ سند وجود دارد یعنی برادران راوی در سطح قرارگاه، تیپ و در یگان‌ها علاوه بر اینکه محتوای جلسات را ضبط کردند دفاتر یادداشت خیلی خوبی هم دارند اگر ما متکی به این اطلاعات و اسناد بنویسیم، اختلافات و تناقض‌هایی که بعضاً مطرح می‌شود، کاهش خواهد یافت.
در ادامه امیر جوکار در راستای آسیب‌شناسی کتب نبردی با اشاره به اینکه با شروع جنگ تحمیلی، ادبیات مقاومت یا دفاع مقدس در کشور رقم خورد و پیرو آن دستگاه‌هایی برای قوت گرفتن این تولیدات و هدایت این نوع ادبیات تشکیل شد که موضوع ادبیات دفاع مقدس را مدیریت و هدایت کنند، گفت: بدون شک در این راستا با همه این هدایت‌ها و همه این انرژی‌هایی که هزینه شده است آسیب‌هایی هم مبتلابه این موضوع بوده، هست و شاید در آینده هم باشد. قطعاً باید تلاش کنیم که این آسیب‌ها کمتر شود.
وی به بررسی آسیب‌های ادبیات دفاع مقدس و تاریخ‌نگاری دفاع مقدس پرداخت و عنوان کرد: اولین موردی که من فکر می‌کنم در بحث آسیب‌شناسی بتوان نام برد «عدم یکپارچه‌سازی فعالیت‌های مربوط به حوزه دفاع مقدس» است. ممکن است تولیدات دفاع مقدس متناسب با خاستگاه جامعه امروز نباشد. در دفاع مقدس تلاش شده است، ولی این تلاش کافی نیست و بسیار کم است، حتماً باید تولیدات ما در ارتباط با دفاع مقدس بعد از پژوهش‌هایی که انجام می‌شود متناسب با خاستگاه‌های امروزی جوان‌هایمان باشد.
این پژوهشگر پدافند هوایی ارتش ج. ا. ا عدم نیازسنجی در حوزه دفاع مقدس را دومین آسیب بیان کرد و گفت: در حوزه دفاع مقدس اتفاقات خوبی می‌افتد، تلاش بسیار زیادی می‌شود، اما کمتر نیازسنجی شده است یا دستگاه‌ها کمتر ورود پیدا کردند تا توازن سازی انجام شود.
وی با بیان اینکه فعالیت‌های دفاع مقدس در تاریخ‌نویسی و تولیدات فراگیر نیستند؛ تصریح کرد: ما برای همه بخش‌های جامعه در خصوص دفاع مقدس، خوراک دفاع مقدسی تولید نمی‌کنیم. اکثر تولیداتمان را فقط به فارسی می‌نویسیم و کمتر به عربی و انگلیسی نوشتیم.
امیر جوکار افزود: متأسفانه فاخر سازی خیلی کم شده است؛ کتاب‌های بسیار خوبی در سطح دفاع تولید شده است، اما مدیریت فاخر سازی نداشتیم و باید برنامه‌ریزی برای فاخر نویسی و در واقع فاخر سازی همه بخش‌های دفاع مقدس داشته باشیم. نسل اول جنگ که یکی از محوریت‌های اصلی روایت و تاریخ شفاهی هستند و به‌طور مستقیم جنگ را درک کرده‌اند به‌مرور از این صحنه خارج می‌شوند و متأسفانه برنامه‌ریزی خوبی برای فراگیر کردن و پای‌کار آوردن این عزیزان اتفاق نیفتاده است.
وی تأکید کرد: به سوژه‌ها و درون‌مایه، شکل و قالب‌بندی و زبان هر اثر باید به‌صورت جدی‌تر توجه شود؛ یک تولید دفاع مقدس انجام می‌شود و خیلی هم خوب است، ولی ترجمه نمی‌شود.
این پژوهشگر پدافند هوایی ارتش ج. ا. ا از دیگر آسیب‌ها کم‌لطفی‌ها و عدم حمایت‌های مالی از تاریخ‌نگاران دفاع مقدس را بیان کرد و گفت: شما در بعضی از کشور‌ها می‌بینید که وقتی نویسنده دو جلد کتاب می‌نویسد عموماً از مزایای دائمی برخوردار است، ولی ما می‌بینیم کسانی هستند که در حوزه دفاع مقدس تلاش بسیار زیادی کردند و اثر یا اثر‌های بسیار زیادی از خودشان به‌جای گذاشتند و زحمات بسیار زیادی کشیدند، اما مورد حمایت قرار نگرفته‌اند.
وی افزود: بعضاً زیاد نویسی و بزرگ‌نمایی بعضی از وقایع جنگ موجب این می‌شود که با انبوهی از کتاب‌های بی‌کیفیت مواجه شویم و به عبارتی بعضی از سوژه‌هایمان را بسوزانیم. از طرفی عدم صداقت و نشر غلط و عدم ارائه مستندات کامل در بعضی از آثار قداست دفاع مقدس را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. همچنین تربیت و آموزش سازمان‌دهی‌شده نویسندگان و پژوهشگران دفاع مقدس به‌خوبی از ابتدا انجام نشده است. حتی در دستگاه‌ها جهت نظارت لازم بر تولیدات و انتشارات دفاع مقدس دستگاهی به‌صورت شورای تخصصی وجود ندارد.
امیر جوکار با اظهار به اینکه اسناد و مدارک دفاع مقدس کمتر دیجیتال‌سازی شده، گفت: اگر این اسناد دیجیتال‌سازی می‌شد و پرتالی تشکیل می‌شد و شرایطی مهیا می‌شد که هر محققی برای دسترسی به آن اسناد و مدارک منابع کافی داشته باشد خیلی از آسیب‌ها کمتر می‌شد.
وی عدم اهتمام لازم مسئولین در سازمان‌ها به ضبط تاریخ‌نگاری دفاع مقدس را از دیگر آسیب‌های مطرح و بیان کرد: الآن کدام مسئول، وقتی سمتی می‌گیرد یکی از دغدغه‌هایش ثبت و ضبط فعالیت‌های پیشکسوتانی است که در آن دستگاه یا لشکری این اقدامات را انجام دادند؟
این پژوهشگر پدافند هوایی ارتش ج. ا. ا افزود: در دفاع مقدس فقط نیروهای مسلح نجنگیدند، اقشار و اصناف مختلف مردم هم نقش داشته‌اند. اگر ما در جبهه و جنگ مستقیم با دشمن می‌جنگیدیم آن‌ها ما را تأمین می‌کردند. این بخش هم مغفول واقع شده است.
در ادامه نصرت‌الله محمودزاده با تشکر از برگزاری این پنل اظهار کرد: ما حق نداریم تعیین کنیم که چقدر برای جنگ کار شده است، آن حوادث برای ما تعیین تکلیف می‌کنند که چگونه ببینیم، چگونه بنویسیم، در چه سطحی بنویسیم، در چه سطحی محرمانه نگه داریم.
وی با بیان اینکه پژوهش در این عرصه انسجام دادن پراکندگی‌های اطلاعاتی یک پدیده اجتماعی و اتفاقاتی که افتاده است و ما حق نداریم با نگاه خاص ببینیم، تأکید کرد: مخصوصاً جامعه شناسان اصلاً به خودشان اجازه نمی‌دهند که حد دار ببینند، تاریخ‌نگار‌ها که خیلی در این زمینه متعصب هستند و اگر این رعایت شود این نگرانی و این دغدغه‌هایی که دوستان می‌گویند خودش حل می‌شود.
این پژوهشگر یادآور شد: مخاطب‌های زیادی با جنگ مواجه هستند و ما حق نداریم که برای همه آن‌ها یک مدل بنویسیم. یک کتاب تحقیق انجام می‌شود که فقط صد نفر در دنیا می‌خوانند، ولی آن‌ها خودشان مرجع صد هزار نفر هستند، چون یک کتاب عام است مردم می‌خواهند بخوانند و لذت ببرند که چه خبر است. در این صورت احساس، شور و شعور در جایگاه خودش باید موردعنایت قرار بگیرد.
وی انعطاف‌پذیری در یک تحقیق را مهم‌ترین شرط موفقیت دانست و افزود: موضوع تحقیق منجر می‌شود که بعضی از فصول سخت و زمان و بعضی از فصول وقت‌گیر نباشد. این انعطاف‌پذیری اگر وجود داشته باشد می‌بینیم که نتیجه نبرد‌ها بسیار زیبا و متفاوت می‌شود.
محمودزاده متذکر شد: اگر کسی بخواهند فقط استناد به زمان آن واقعه کند به نظر من خیلی دارد غافل می‌شود. محقق هیچ‌گاه از این تبرئه نمی‌شود که، چون سند نداشتم پس ننوشتم. این یکی از بزرگ‌ترین غفلت‌هایی است که محققین می‌کنند و حتی اگر لازم باشد مدت زیادی برود بگردد تا یک نفر را پیدا کند باید این اقدام را انجام دهد.
در ادامه سرهنگ حسینی‌نیا اظهار کرد: من لازم می‌دانم از متولیان برگزاری این جلسه کمال تشکر و سپاسگزاری را انجام بدهم، چون واقعاً جای خالی این جلسه در زمینه مقوله جنگ احساس می‌شد. ما نظریات و آرای متفاوت و گوناگونی متأسفانه در مراکز پژوهشی کتاب دفاع مقدس داریم که این‌گونه جلسات می‌تواند به هم‌اندیشی کمک کند. همچنان که اگر ما به تاریخ جنگ نگاه کنیم می‌بینیم که بدون تردید برجسته‌ترین دوران ایام جنگ حاصل وحدت سپاه و ارتش بود، هر جا که متأسفانه این اصل تاکتیکی ضروری و سرنوشت‌ساز را ضعیف دانستیم یا اینکه اصلاً وجود نداشت آثار و تبعاتی را هم دیدیم که به چه روندی منجر شد.
وی با بیان اینکه باید در کیفیت پژوهش نگاری جنگ وحدت رویه ایجاد کنیم، گفت: گرچه تعدد مراکز پژوهشی ضروری و لازم است، اما اگر قرار است راجع به یک نبردنویسی عملیاتی بنویسیم باید ابتدا سراغ طراحان نبرد برویم، ببینیم با اتکا به چه اطلاعات و بر اساس چه علومی طرح نوشته شده است؟ اولین عاملی که در طرح عملیات تأثیرگذار است دو چیز است؛ استعداد دشمن و توان رزمی خودی و موقعیت زمین است.
این نویسنده و پژوهشگر ارتش ج. ا. ا افزود: این‌گونه نیست که ما دشمن را ضعیف تلقی کنیم یا روایت‌هایی احساسی و عاطفی بیان کنیم. باید مبتنی و متکی به حقایق نبرد باشیم. بعد از طراحان باید به سراغ فرماندهان برویم، فرماندهان با احاطه خود نسبت به اجرای عملیات، وسعت دید بیشتری دارند؛ و بعد هم به سراغ مجریان برویم. همان مجریانی که به‌عنوان بسیجی و سرباز و داوطلب بودند، این جامعیت می‌شود.
وی با اظهار تأسف از اینکه با ورود روایت، رمان و داستان‌نویسی به جریان تاریخ‌نگاری جنگ دستخوش بعضی از تردید‌ها و نواقص شدیم، تصریح کرد: ما وقتی‌که قرار است راجع به یک نبرد مثلاً یک رمان یا داستان بنویسیم، یک فیلم یا سریالی درست کنیم، چرا باید حقایق و وقایع جنگ و آن چیزی که اتفاق افتاده است به مسائل رؤیایی داستان و رمان گره بزنیم؟ این رمان‌نویسی و داستان‌نویسی یک کار هنری بسیار پرارزش و فاخری است. چرا شما جایگاه این‌ها را با آن اساس واقعیت و نبردنویسی تداخل می‌دهید؟ چرا نباید نظارت و کنترلی از طرف اندیشمندان جنگ و این عرصه وجود نداشته باشد تا نظارت کند و تفکیک قائل شود؟
سرهنگ حسینی‌نیا عنوان کرد: ما کتاب‌ها را برای خودمان نمی‌نویسیم تا آمار ایران و عراق را بدهیم که چه‌کار کردیم و چه‌کار نکردیم؟ باید مردم ببینند و بخوانند. وقتی از طرف مردم این کار پشتیبانی و استقبال نمی‌شود باید بگردیم ببینیم قضیه کجاست و مشکل چیست.
وی نگاه تک‌بعدی را از مسائل آسیب‌زا در تاریخ‌نگاری یا نبردنویسی بیان کرد و گفت: بعضاً می‌بینیم که با نگاه احساسی و عاطفی از تاریخ صحبت می‌شود. آن موضوع مقدس و خوب است، ولی این نمی‌تواند یک ارزش باشد، ارزش حقیقت‌نگاری و واقعیت‌طلبی است.
در ادامه مجید مختاری راوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس پیرامون نبردنویسی صحبت کرد. وی هدف از نبردنگاری را گزارش عملیات برشمرد و گفت: من معتقدم در عرصه نبردنگاری سه سطح توصیف، تحلیل و نقد را قطعاً باید مورد شناسایی قرار بدهیم تا بتواند آن نبرد هم توصیف واقعی و مستند از آن عملیات را ارائه دهد، هم نویسنده بتواند تحلیلی از موضوعات مختلف آن نبرد ارائه کند مثل چرایی انجام عملیات یا جایگاه آن عملیات در استراتژی نظامی یا تأثیر بازتاب‌ها و نتایج آن عملیات بر سایر عملیات‌ها و بر خود جنگ.
وی متذکر شد: معمولاً هم امروزه با توجه به غلبه فضای مجازی و سایر تولیداتی که در سطح کشور و سطح دنیا به آن مراجعه می‌شود، اطلاعات مربوط به وقایع چه نظامی چه سیاسی چه اجتماعی به‌صورت خیلی خلاصه و با شرایط سیاسی اجتماعی امروز ارائه می‌شود. دلیلش این است که ما توصیف دقیقی از موضوعات جنگ و به‌ویژه نبرد‌های صورت گرفته داریم که ارائه نکرده‌ایم و مردم آشنایی دقیقی نسبت به عملیات‌هایی که در آن دوران انجام می‌شد ندارند.
این راوی دوران دفاع مقدس توصیف یک عملیات در پژوهش‌های نظامی را سخت‌ترین و دشوارترین بخش پرداختن به حوزه مسائل نظامی دانست و بیان کرد: داستان‌نویسی، خاطره گویی و حتی تاریخ شفاهی سهولت بیشتری در بیان حماسه یا تاریخ جنگ است. توصیف نبرد‌ها و ویژگی‌های پژوهشی واقعاً دشوار است و به نظر من بیشتر از عهده نظامی‌ها برمی‌آید که یک توصیف دقیقی از یک عملیات کنند برای اینکه این عملیات قبل از اینکه یک اقدام نظامی باشد یک علم نظامی بر آن سوار است و آن علم نظامی را جز نظامی‌ها کسی ندارد.
وی نقد و تحلیل عملیات‌هایی که اخیراً انجام می‌شود غیرمنصفانه دانست و گفت: شما امروز ببینید چقدر برای بیان توصیف مسائل تبلیغاتی و روانی جنگ هزینه می‌شود و چقدر برای پژوهش‌هایی که خصوصاً پژوهش در حوزه عملیاتی سرمایه‌گذاری می‌شود؟ شما امروز به تبلیغات و جو تبلیغاتی بیش از پژوهش نظامی که در تاریخ ماندگارتر است اهمیت می‌دهید. دلیلش چیست؟ چرا اکثر کتاب‌های تولیدات جنگ که نوشته می‌شود عمدتاً شامل رمان‌ها و داستان‌ها و خاطرات است، چرا شما در مورد یک پژوهش نظامی یک ارزیابی یا یک توجه خاص را نمی‌بینید؟ هم ارتش و هم سپاه پژوهش در حوزه عملیاتی را به‌تناسب خوب کار کردند، ولی شما تعریف و تمجیدی از این کتاب‌ها نمی‌بینید. این نشان می‌دهد که این حوزه، حوزه‌ای است که به آن توجه خاص و ویژه‌ای نشده است درصورتی‌که این حوزه ماندگارترین حوزه در تاریخ کشور و تاریخ معاصر ما است.
در ادامه داوود رنجبر از دیگر راویان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به اینکه اساساً تا توصیفی از وقایع جنگ صورت نگیرد امکان تحلیل این وقایع نیست و اگر تحلیلی نسبت به وقایع نداشته باشیم امکان نقد این وقایع هم فراهم نیست، به مبحث استانداردسازی نبردنویسی در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس پرداخت و گفت: استاندارسازی به مفهوم روشمند شدن و ساختار پیدا کردن محسوب می‌شود که مدنظر بنده است. روشی که در مرکز به‌تدریج با تجربه به‌دست‌آمده است.
وی به ویژگی‌ها و خصوصیات نبردنویسی در مرکز اشاره و عنوان کرد: اولین ویژگی و مهم‌ترین ویژگی این است که کتاب‌های نبردی توصیفی ـ تحلیلی است، اصرار داریم که به چرایی و چگونگی حوادث بپردازیم. در این روش نه سندنگاری صرف هست و نه وقایع‌نگاری صرف؛ بنابراین با پرداختن به چرایی و چگونگی حوادث به مغز خودمان عمق می‌دهیم و از سطحی‌نگری پرهیز می‌کنیم. دومین ویژگی نبردنویسی در مرکز دربرگیرنده دو سطح عملیات و تاکتیک است. ما در سطح عملیات تدوین عملیات‌های مختلف را انجام می‌دهیم، اما در سطح تاکتیک به عملکرد یگان‌ها خواهیم پرداخت. اگرچه که ناگزیر توجه به استراتژی نظامی هم اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
رنجبر افزود: ویژگی سوم مستند به اسناد دست‌اول است. با توجه به منابع و اسناد و مدارک اختصاصی که در مرکز وجود دارد نوع خاصی از روش تحقیق موردتوجه و استفاده است. با این تعریف روش کتابخانه‌ای پاسخگوی نبردنویسی با این مفهوم نیست و اساساً کافی به نظر نمی‌رسد؛ بنابراین پایه و اساس منابع مورداستفاده منابع دست اولی است که بخش عمده‌اش به‌صورت اختصاصی در مرکز وجود دارد. مطمئناً این منابع کافی نیست، ناگزیر برای رفع نواقص مراجعه به اسناد دست‌دوم و چندم، ناگزیر وجود دارد. چهارمین ویژگی این است که کتاب‌های نبردی دربرگیرنده طیف گسترده‌ای از مخاطبین است. اساساً معتقدم که نبردنویسی نباید مخاطب محور باشد به این مفهوم که محدود کردن مخاطب موجب محدودیت در نگارش نبرد می‌شود. نگاه ما در نبردنویسی نگاه به تولید یک مرجع است؛ مرجعی که می‌تواند منشأ تولیدات ثانویه شود.
وی ساختار و استاندارد نبردنویسی اشاره کرد و توضیح داد: ما یک ساختار کلی تعریف کردیم که البته متأثر از نوع پژوهشگر و نوع عنوان یا عملیات خاص می‌تواند تغییرات جزئی داشته باشد. ما معمولاً در فصل اول یک کتاب نبردی به زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و البته نظامی اشاره خواهیم کرد. این فصل را با این موضوع خاتمه خواهیم داد که به چه معنا، به چه دلیلی و چه عواملی به وجود آمد که ما این منطقه خاص را برای فلان عملیات انتخاب کردیم. در فصل دوم تلاش خواهیم کرد جغرافیای آن منطقه را برای خواننده‌ها توصیف کنیم، جغرافیایی که در سه بخش قابل‌تقسیم است؛ جغرافیای طبیعی، جغرافیای انسانی و جغرافیای نظامی. سپس مهم‌ترین موضوع ما آماده‌سازی عملیات است. در آماده‌سازی حضور و استقرار یگان‌ها، نحوه تعیین مأموریت‌ها، ابلاغ مأموریت‌ها، جابه‌جایی و نقل و انتقالات، آماده‌سازی واحد‌های خدمات‌رسانی، آماده‌سازی مراکز اورژانس و بیمارستان‌ها، آمادرسانی، آموزش و عقبه سازی.
راوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس افزود: در فصل بعدی درباره طرح مانور، هدف، طرح‌های اولیه که خود طرح اولیه برآورد نیرو و امکانات هست، سیر طرح‌ریزی و تغییرات آن، علت تغییرات، دیدگاه و نظرات موافقین و مخالفین، تغییرات سازمان رزم، طرح نهایی، در طرح نهایی برآورد‌های نهایی، مراحل احتمالی، مأموریت‌های قرارگاه‌ها و یگان‌ها، خط حدها، نقش واحد‌های ستادی و خدمات رزمی مثل نیروهای هوایی، هوانیروز، توپخانه، مهندسی، همه این‌ها در طرح مانور و طرح‌ریزی عملیات نقش خواهند داشت.
وی با اشاره به اینکه با این پنج فصل ما وارد شرح عملیات می‌شویم، اظهار کرد: ما برای توصیف عملیات، آن را به دو بخش تقسیم کردیم؛ یک بخش در آستانه عملیات و بعد وارد خود عملیات می‌شویم. در فصل هفتم معمولاً جمع‌بندی و ارزیابی یعنی آمار و ارقام تلفات خودی و دشمن، بررسی دلایل و عوامل شکست و پیروزی و تجربیات به‌دست‌آمده را داریم. در فصل آخر انعکاس و بازتاب سیاسی، اجتماعی و البته نظامی آن عملیات. مجموعه این‌ها با آن ویژگی‌هایی که عرض کردم می‌تواند یک کتاب نبردی کاملی را که مورد تأکید بعضی از دوستان هم بود در اختیار قرار دهد و مجموعه این کتاب‌های کامل می‌تواند توصیفی که در صحبت‌های آقای مختاری هم بود برای مخاطبین فراهم کند.
محسن رخصت‌طلب به‌عنوان آخرین سخنران این پنل با بیان اینکه ما در مستند نگاری تاریخی خودنگاری نمی‌کنیم بلکه به استناد منابع اصلی تلاش می‌کنیم عین صفحه واقعه را منعکس کنیم، گفت: تقریباً نویسنده یا راوی ما خودش را نمی‌بینید و خودش را حذف می‌کند، درست است که خود، شاهد صحنه است، یک محقق است و تحقیق کرده است، ولی آنچه بیان می‌کند عین واقعه را بیان می‌کند و عین واقعه را تبیین می‌کند.
وی با اظهار به اینکه ما معمولاً تأکید می‌کنیم برای اتقان بیشتر موضوع موردتحقیق، پژوهشگر باید استناداتش را هر چه با تعدد بیشتر تلاقی بدهد، تصریح کرد: یعنی صرفاً با استناد به یک سند به یک جمع‌بندی بزرگ نرسد. اگر قرار است کاری انجام شود هرچقدر تعدد سند و تلاقی سند‌ها بیشتر باشد اتقان و قوت آن متن بیشتر است و با تلاقی مستندات گوناگون علاوه بر قوت بخشیدن به متن خود، اطمینان بیشتری در مخاطب به وجود آورد.
این راوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس افزود: استفاده از اسناد و منابع متنوع و متعدد مخصوصاً از اسناد جبهه مقابل در تقویت ریشه‌های تحقیق بسیار مؤثر است.
انتهای پیام/ 141
