خبرگزاری دفاع مقدس- حجت الاسلام والمسلمین علی قنبریان: بشر در زندگى خود همواره به یک سلسله آداب و رسوم پایبند بوده و شیوهاى را برگزیده و زندگى خود را بر اساس همین آداب و رسوم ادامه مى دهد، خواه آنها را خود اختراع کرده و یا از دیگران اقتباس کرده باشد.
اما از آن رو که انسان آفریده خداست، بى تردید بهترین برنامه براى کمال جسم و روح او برنامه اى است که از سوى خداوند تنظیم شده باشد، واین برنامه در آداب و رسوم پیامبران بزرگ خدا و اوصیاء گرامى ایشان متجلّى است که کامل ترین آنها همان راه و روش پیامبرعظیم الشأن اسلام است، چنان که خداى سبحان فرموده: «لقد کان لکم فى رسول اللّه اسوة حسنة» (همانا براى شما در روش رسول خدا سرمشقى نیکوست). (الاحزاب، ۲۱)
از این رو، هر مسلمانى لازم است که از رفتار پیامبر خویش آگاه باشد.
خوش خلقی
به روایت دیلمى؛ رسول خدا کم خرج، بلند طبع، خوش معاشرت و خوشرو بود. همیشه لبخند بر لب داشت ولى بلند نمى خندید، وغمگین به نظر مى رسید اما عبوس نبود، فروتن بود اما خود را کوچک نمى نمود، بخشنده بود اما اسراف نمى ورزید، و نازکدل و مهربان با همه مسلمانان بود.
به روایت طبرسى؛ رسول خدا به هنگام سخن گفتن لبخند مى زد.
امام صادق (ع) فرمودند؛ صبر، راستگویى، بردبارى و خوش خلقى از اخلاق پیامبران است.
رسول خدا بسیار به درگاه خدا تضرّع و زارى مى نمود و همیشه از خداوند درخواست مى کرد که او را به آداب پسندیده و اخلاق نیک زینت بخشد، از این رو در دعاى خود مى گفت: خدایا اخلاق مرا نیکو ساز... خدایا مرا از اخلاق ناپسند دور ساز.
پیامبر اسلام فرمودند: فرشته روح الامین - جبرئیل - از سوى پروردگار جهانیان بر من نازل شد و گفت: «اى محمّد، بر تو باد به اخلاق خوش، زیرا بدخلقى خیر دنیا و آخرت را از بین مى برد.» آگاه باشید که شبیه ترین شما به من کسانى هستند که اخلاقشان از همه نیکوتر باشد.
پیامبر فرمودند: از اخلاق پیامبران و راستان، خوشرویى به هنگام دیدار و دست دادن به هنگام ملاقات است.
دوری از تکبر و غرور
به روایت دیلمى، رسول خدا لباس خود را وصله مى زد، کفش خود را مى دوخت، گوسفندان خود را مى دوشید، حیا مانع نمى شد که شخصا نیازمندی هاى خود را از بازار تهیه کند و خود به خانه برد.
در روایت آمده که رسول خدا لباسش را وصله مى کرد، و خود در خانه را باز مى کرد، و شیر گوسفندان را مى دوشید، و شتر را مى بست سپس شیر آن را مى دوشید، و چون خادمش از آسیاب کردن خسته مى شد به او کمک مى کرد و خود آسیاب مى نمود.
آب وضوى شبش را خود تهیه مى کرد، هیچ کس در شرم و حیا بر او پیشى نداشت، هنگام نشستن تکیه نمى کرد در کارها به اهل خانه کمک مى کرد و با دست خود گوشت خرد مى کرد. چون بر سر سفره غذا حاضر مى شد مانند بندگان مى نشست.
پیامبر فرمودند: پنج چیز است که تا دم مرگ از آنها دست بر نمى دارم. روى زمین با بردگان غذا خوردن، شیر بز را با دست خود دوشیدن، لباس پشمینه پوشیدن و به کودکان سلام کردن، تا آنکه پس از من سنّت شود.
به روایت عبد العظیم حسنى رحمه اللَّه، رسول خدا هنگامى که سواره بود نمى گذاشت کسى پیاده همراه او حرکت کند، یا او را با خود سوار مى کرد، و اگر وى نمى پذیرفت حضرت مى فرموند: جلوتر برو و هر جا در نظر دارى منتظر من بمان.
رسول خدا فرمودند: پروردگارم مرا دستور داده که مسلمانان فقیر را دوست بدارم.
ابو ذر رحمه اللَّه گوید: رسول خدا بدون امتیاز در میان اصحاب خود مى نشست به گونه اى که هرگاه شخص غریبى وارد مى شد نمى دانست پیامبر کدام است تا آنکه بپرسد.
بیشترین لباس هاى حضرتش سفید بود. پیراهن را از سمت راست آن مى پوشید. عبایى داشت که هر جا مى رفت آن را برایش دو تا مى کردند و بر روى آن مى نشست. انگشترى نقره در انگشت کوچک دست راست مى کرد.
هنگام وضو گرفتن مسواک مى کرد.
برخورد مساوی با مردم
به روایت دیلمى، رسول خدا با ثروتمند و فقیر دست مى داد و دست خود را نمى کشید تا طرف مقابل دست خود را بکشد. با هر کس روبرو مى شد از ثروتمند و فقیر و بزرگ و کوچک سلام مى کرد.
آراستن ظاهر
به روایت طبرسى، پیامبراسلام نه تنها براى خانواده خود که براى یارانش نیز خود را مى آراستند و مى فرمودند: خداوند دوست دارد که بندهاش هنگامى که براى دیدن برادران از خانه بیرون مى رود خود را آماده و آراسته نماید.
آداب غذا خوردن
على (ع) فرمودند: رسول خدا چون با دیگران بر سر یک سفره مى نشست اول کسى بود که شروع به غذا خوردن مى کرد و آخرین کسى بود که از غذا دست مى کشید، و هنگام غذا خوردن از جلو خود میل مى فرمود.
آشامیدنى را با سه نفس مى آشامید، و آب را مى مکید و یکباره سر نمى کشید. دست راستش به خوردن و آشامیدن و گرفتن و دادن اختصاص داشت.
على (ع) فرمودند: رسول خدا هرگز در حال تکیه دادن چیزى نخورد تا از دنیا رحلت فرمود.
آداب انفاق و صدقه
نقل است که جبرئیل گفت: در روى زمین خانوادهاى نماند جز اینکه آنها را زیر و رو و بررسى نمودم و کسى را بخشنده تر از رسول خدا نسبت به مال دنیا نیافتم.
امام صادق (ع) فرمودند: چهار چیز از اخلاق پیامبران است؛ نیکى، بخشش، صبر بر پیشامد ناگوار، و اقدام به اداى حق مؤمن.
پیامبر اسلام میفرمودند: من تربیت شده خدا هستم، وعلى تربیت شده من است، پروردگارم مرا به بخشش و نیکى کردن دستور داده، و از بخل و جفا کردن نهى فرموده است.
رسول الله هرگز سائلى را رد نکرد، اگر چیزى داشت، مى داد، و گر نه مى فرمود: خدا برساند.
امیر مؤمنان (ع) مى فرمودند: ما خاندان پیامبر دستور داریم بینوایان را طعام دهیم، گرفتاران را در سختىها پناه دهیم و آنگاه که مردم در خوابند به نماز برخیزیم.
رسول خدا فرمودند: خداى تبارک و تعالى شش خصلت را براى من خوش نداشت و من نیز آنها را براى جانشینان پس از خود از فرزندانم و پیروانشان خوش نمى دارم، بازى کردن در نماز [با اعضاى بدن یا لباس]، بدزبانى در حال روزه، منّت نهادن پس از صدقه دادن، با جنابت به مسجد رفتن، سرکشى در خانه هاى مردم، و خندیدن در گورستان.
مزاح و شوخی
یونس شیبانى گوید: امام صادق (ع) به من فرمودند: شما با یکدیگر چگونه شوخى مى کنید؟ گفتم: خیلى کم! فرمود: چرا شوخى نمى کنید؟! شوخى از خوشخویى است. و با شوخى مى توانى برادر دینى خود را شاد سازى.
همانا رسول خدا با مردم شوخى مى کرد و مى خواست بدین وسیله آنان را شاد سازد.
رو به قبله بودن
امام صادق (ع) فرمودند: رسول اللَّه بیشتر اوقات رو به قبله مى نشست.
عفو و گذشت
رسول خدا فرمودند: پروردگارم مرا به هفت چیز دستور فرموده است، مرا سفارش کرده که در تمام کارهاى پنهان و آشکارم اخلاص ورزم، و از کسى که بر من ستم نماید درگذرم، و به هر که مرا محروم سازد بخشش کنم، و با هر که با من قطع رابطه کرد رابطه برقرار سازم، و سکوتم براى تفکر، و نگاهم براى پند وعبرت باشد.
پیامبراسلام هیچگاه براى خود از کسى انتقام نگرفت، بلکه آزاردهندگان را مى بخشید وازآنان گذشت مى فرمود.
پیامبر میفرمودند: مردانگى و جوانمردى ما خاندان، در گذشتن از کسانى است که به ما ستم کرده اند و بخشش به کسانى است که ما را محروم ساخته اند.
آداب دوستی
رسول اللَّه اگر یکى از یارانش را سه روز پیاپى نمى دید از حال وى جویا مى شد، اگر در سفر بود برایش دعا مى کرد، اگر در شهر بود به دیدارش مى رفت، و اگر بیمار بود از او عیادت مى فرمود.
رسول خدا میفرمودند: بهترین و گرامى ترین خوى پیامبران و راستان و شهدا و صالحان، به دیدار یکدیگر رفتن براى خداست.
آداب مهمانی
امام صادق (ع) فرمودند: رسول خدا هرگاه داخل منزلى (یا مجلسى) مى شد در نزدیکترین جا به محل ورود خود مى نشست.
موسى بن جعفر (ع) فرمودند: هنگامى که براى پیامبر مهمان مى رسید حضرت با او هم غذا مى شد، و تا مهمان از غذا خوردن دست نمى کشید آن حضرت نیز دست نمى کشید.
مدارا با مردم
در کتاب «عوالى اللئالى» آمده است: ما گروه پیامبران همان گونه که مأموریم واجبات را بر پا داریم مأموریم با مردم به مدارا رفتار کنیم.
پیامبر اکرم فرمودند: از نخستین چیزهایى که خداوند مرا از آنها نهى کرد نزاع و کشمکش با مردم بود.
ادای امانت
امام صادق (ع) فرمودند: امانت را به صاحبش بازگردانید، زیرا رسول خدا حتى نخ و سوزنى را که به او سپرده بودند به صاحبش باز مى گرداند.
عمل به وعده
امام صادق (ع) فرمودند: رسول خدا با مردى وعده نهاد که در کنار فلان صخره در انتظار او بماند تا بیاید. پیامبر در آنجا ماند و شدت گرمى آفتاب در آن مکان حضرت را رنج مى داد، یارانش گفتند: یا رسول اللَّه، خوب است زیر سایه بروید! فرمودند: من در اینجا با او وعده نهاده ام، و اگر نیامد خلف وعده از او خواهد بود.
پیوند با خویشاوندان
رسول خدا فرمودند: پروردگارم مرا به هفت خصلت دستور فرموده؛ دوست داشتن مساکین و تهیدستان و نزدیک شدن به آنان، و اینکه فراوان ذکر «لا حول و لا قوّة الّا باللَّه» بگویم، و با خویشان خود صله رحم کنم اگر چه آنان با من قطع رابطه کرده باشند، و [در امور مادى] به کسانى که پایینتر از من قرار دارند بنگرم و به بالاتر از خود نگاه نکنم، و در راه خدا سرزنش سرزنش کننده مرا دلسرد نکند، و حق را بگویم اگر چه تلخ باشد، و از کسى چیزى درخواست نکنم.
دوری از کینه
رسول خدا فرمودند: اگر توانستى که در تمام روز و شب خود کینه اى از کسى به دل نداشته باشى چنین کن، زیرا این از سنّت من است، و هر که سنّت مرا زنده کند مرا زنده کرده، و هر که مرا زنده کند در بهشت با من خواهد بود.
... هرگز به کسى فحش و ناسزا نگفت، هیچگاه کسى را در حضور آن حضرت سرزنش نکردند جز آنکه مى فرمودند: رهایش کنید و به او کار نداشته باشید. کسى نزد او نمى آمد - آزاد باشد یا غلام یا کنیز- جز آنکه در پى حاجت او بر مى خاست. خشن و درشتخو نبود، در مقابل بدى دیگران بدى نمى کرد، بلکه بدى آنان را نادیده مى گرفت و از آنان در مى گذشت.
عبادت و بندگی
روایت شده که رسول خدا چون از چیزى ناراحت و غمگین مى شد به نماز و عبادت خدا پناه میبرد و نیز روایت است که پیامبر تنهایى و خلوت با خدا را دوست داشت.
امّ سلمه گوید: رسول خدا در اواخر عمر همواره در حال برخاستن و نشستن و رفتن و آمدن مى گفت: «سبحان اللَّه و بحمده، استغفر اللَّه و اتوب الیه» چون علت آن را پرسیدیم، فرمود: از سوى خداوند دستور دارم، سپس سوره «إذا جاء نصر اللّه» را مى خواند.
دوری از ظلم و ستم
امام صادق(ع) فرمودند: هرگاه رسول خدا فرماندهى را با لشکرى گسیل مى داشت، نخست او را به رعایت تقواى الهى در باره خود و عموم یارانش سفارش مى کرد، سپس مى فرمود: به نام خدا و در راه خدا پیکار کن، با منکران خدا بجنگید، مکر نکنید، خیانت نکنید، کشتگان را مثله نکنید (گوش و بینى و انگشتان آنان را نبرید) کودکان و کسانى را که در سر کوهى به عبادت مشغولند (راهبان را) نکشید، درختان خرما را آتش نزنید و در آب غرق نسازید، هیچ درخت میوه دارى را نبرید و زراعتى را آتش نزنید، زیرا شما نمى دانید، شاید به آن نیازمند شوید. از چهارپایان حلال گوشت غیر آن را که ناچار از خوردن آنید پى نکنید، و چون با دشمن مسلمانان روبرو شدید آنان را به یکى از سه چیز(مسلمان شدن، جزیه دادن، ترک جنگ) فراخوانید، پس اگر در مورد هر یک از آنها پاسخ مثبت دادند از آنان بپذیرید و دست از سر آنان بردارید.
برگرفته از:
سنن النبى، نوشته علامه طباطبایى
