آنچه در ادامه آمده بخشهایی از گفتوگوی دو نفر از رزمندگان دوران دفاع مقدس با خبرنگار خبرگزاری دفاع مقدس است. این دو رزمنده دوران دفاع مقدس دکتر حسین اردستانی رئیس مرکز اسناد و تحقیقات جنگ سپاه و سردار سرتیپ پاسدار فتح الله جعفری از فرماندهان جنگ تحمیلی هستند که خود از نزدیک شاهد این دو عملیات بودند.
عملیاتی که با عدم الفتح مواجه شد
پس از آنکه عملیات والفجر ۸ با موفقیت در منطقه عمومی فاو پایان یافت، فرماندهان سپاه تصمیم گرفتند برای تحت فشار قرار دادن عراق، این بار از منطقهای نزدیک شهر بصره اقدام به تک کنند. از این رو پس از بررسیهای بسیار چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، جزایرام الرصاص و مینو انتخاب شد و چهار قرارگاه نجف، قدس، کربلا و نوح مسئولیت هر یک از این مناطق را عهده دار شدند.
اما زمانی که عملیات کربلای ۴ با رمز مقدس محمد رسول الله(ص) در آخرین ساعات شامگاه ۳ دی ۱۳۶۵ شروع شد، در همان یاعات اولیه و حتی قبل از شروع سراسری عملیات به دلیل آگاهی عراق از محورهایی که برای حرکت نیروها تعیین شده بود، نیروهای عمل کننده در همان دقایق اولیه زمین گیر شدند و بدین ترتیب عملیاتی که میرفت تا در صورت موفقیت شهر مهم و استراتژی بصره را با تهدید جدی سقوط مواجه کند، پس از دو روز نبرد، بدون دست یابی به اهداف تعیین شده خاتمه یافت.
موفقیت عراق در این عملیات مرهون اطلاعاتی بود که هواپیماهای آواکس آمریکا و ماهوارههای این کشور به عراق داده بودند تا تلافی شکست مک فارلین در برقراری ارتباط با مقامات ارشد ایران، شده باشد. شرایط دشوار پس از عملیات کربلای ۴ ضرورت انجام عملیات دیگری را ایجاب میکرد لذا طراحان عملیات، عملیات دیگری را طرح ریزی کردند که این بار هم منطقه عمومی شرق بصره یعنی شلمچه مورد توجه قرار گرفت و بدین ترتیب "عملیات کربلا ۵ از دل کربلای ۴زاده شد."
شهری که از اهمیت استراتژیکی بالایی برخوردار بود
اما درباره اینکه چرا منطقه شرق بصره مجدد مورد توجه قرار گرفت، موضوعی است که سردار سرلشکر پاسدار سید یحیی صفوی دستیار و مشاور ارشد فرمانده معظم کل قوا به آن پرداخته است.
سردارصفوی در این باره میگوید: "اولین اهمیت و ارزش این بودکه بصره دومین شهر مهم عراق بعد از بغداد محسوب میشد؛ یعنی متربه متر یا کیلومتر به کیلومتر نزدیک شدن به بصره ارزشش از دهها کیلومتر پیشروی در مناطق عملیاتی دیگر بالاتر بود. ۲- فاصله بصره تا شلمچه؛ از نقطه آغاز که ما عملیات را شروع میکردیم حدوداً ۲۵ کیلومتر یا حدکثر ۳۰ کیلومتر تا بصره فاصله بود. ۳- امنیت بصره برای عراق مثل اهمیت اهواز برای ایران بود. ۴- تنها راه ارتباطی عراق با شمال خلیج فارس از مسیر بندر بصره و منطقه سرزمینی بصره به امالقصر، خور عبدالله و اسکلههای نفتی الاُمیه و البکر بود. ۵- منطقه بصره از نظر اقتصادی اهمیت داشت. چرا که چاههای نفت عراق در منطقهای به نام رمیله که یکی از بزرگترین مخازن نفت عراق در منطقه است، قرار دارند."
البته در این رابطه دلایل دیگری هم میتوان عنوان کرد مانند: اسقرار یگانها در منطقه و نقش آن در غافلگیری دشمن، انطباق ویژگیهای منطقه شلمچه با شعار عملیات سر نوشت ساز، تناسب منطقه با توان موجود، موفقیت نیروهای عمل کننده در محور شلمچه طی عملیات کربلای ۴.
سردار فتح الله جعفری از فرماندهان دوران دفاع مقدس، عملیات کربلای ۵ را برخاسته از کربلای ۴ میداند و بیان میکند: "اصل کار ما در کربلای ۴ بود ولی به خاطر عدم موفقیت در کربلای ۴ به عملیات کربلای ۵ روی آوردیم زیرا منطقه عملیاتی کربلای ۵ نزدیک شرق بصره بوده و از طرفی نزدیک شدن به بصره برای عراق بسیارحائز اهمیت و مهم بود."
توجه عراق به باز پس گیری فاو بود
به هر حال پس از ارزیابیهایی که صورت گرفت، ارزشمندترین منطقه برای انجام عملیاتی سرنوشت ساز آن هم در فاصلهای کوتاه از عملیات قبلی، منطقه شلمچه بود. در این منطقه بواسطه آنکه بعد از عملیات رمضان در سال ۶۱ تا زمان عملیات کربلای ۵ یعنی در فاصله چهار سال و نیم در این منطقه عملیات بزرگی صورت نگرفته بود و از سوی دیگر دشمن نیز به تصور اینکه این منطقه با استحکامات بسیاری که دارد، غیر قابل نفوذ خواهد بود، هیچ تصوری از تصمیم رزمندگان اسلام مبنی بر انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز در این منطقه نداشت. به عبارت دیگر تنها تصور آنها این بود که اگر رزمندگان ما بخواهند حملهای را در این محور داشته باشند، در حد تک ایذایی و محدود خواهد بود. لذا با چنین تصوری و در شرایطی که در سرمستی از شسکست رزمندگان ما طی عملیات کربلای ۴ به سر میبرد، تمام توجه خود را معطوف به باز پس گیری فاو میکنند.
محسن رضایی فرمانده وقت سپاه در باره این موضوع میگوید: "یکی از دلایلی که مجبور شدیم عملیات را انجام دهیم، این بود که جلوی حمله دشمن را به فاو بگیریم." این نکته را شهید حسن شفیعزاده فرمانده توپخانه سپاه هم به گونهای دیگر روایت میکند: "بچهها در فاو گفتند که دشمن کاملا آماده حمله بود و نیروهایش را هم در خط بودند و امشب میخواستند حمله کنند چون نیروهایش را در خط به طور گستردهای پخش کرده، ابتدا آتش داشته و بعد آرام شده."
هدف عملیات به اتمام رساندن جنگ بود
دکتر حسین اردستانی رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه هم که خود در زمان عملیات کربلای ۵ به عنوان راوی قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء(ص) از نزدیک شاهد تلاشهای فرماندهان بوده، عملیات کربلای ۵ را این گونه باز گو میکند: "عملیات کربلای ۵ در سال هفتم جنگ اتفاق افتاد و طبیعی است در استراتژی راهبرد نظامی ایران در این مقطع، استراتژی هجومی قرار دارد و تلاش میکند با عملیاتهای موفق در زمینها و مناطق تاثیر گذار، هدفهای راهبردی پشتوانههای بین المللی عراق را مجاب کند تا به برتری موفقیتها و حقوق حقه ایران اذعان کنند و با دست یابی ایران به حقوق خود، جنگ به پایان برسد."
وی با اشاره به اینکه در واقع در دل استراتژی این مقطع پایان جنگ به عنوان یک هدف دنبال میشود، میافزاید: "در شرایطی این عملیات صورت میگیرد که توازن قدرت نظامی بین ایران و عراق در هر جهت به نفع عراق است. از نظر تسلیحاتی شامل هواپیما، هلی کوپتر، توپخانه، زرهی، ترابری و حمل نقل، حتی از نظر تعداد یگانها و جمعیت نیز به رغم اینکه جمعیت آنها از ما کمتر بود ولی چون بقاء خود را در خطر میدید، هم با زور جمعیت بیشتری از مردمش را به خط میآورد و هم از سایر کشورهای عربی سربازان مزدور را به خدمت میگیرد."
در چنین شرایطی به لحاظ استراتژی نظامی و با در نظر گرفتن موقعیت عراق در قدرت نظامی، رزمندگان سپاه اسلام تصمیم میگیرند با توسل به ائمه اطهار، عملیات سرنوشت ساز خود را در تاریخ ۱۹دی۱۳۶۵ با رمز مقدس یا زهرا(س) شروع کنند.
سنگرهای بتونی همانند وقوع زلزله جابجا میشدند
دکتر اردستانی در این خصوص اظهار میکند: "با شروع عملیات نبرد سنگینی بین ایران و عراق در مناطقی مانند: نهر جاسم، کتبیان و کانال ماهی در گیری بسیار سنگینی روی میدهد به نحوی که قدرترین یگانهای سپاه مثل ۱۴ امام حسین(ع)، ۲۵ کربلا، هشت نجف، ۴۱ ثار الله(ع) با ارتش عراق در نبردی که شدتش تا آن زمان سابقه نداشت، درذگیر میشوند."
عملیات که شروع شد و برخی موفقیتها هم به دست آمد، ارتش بعث را وادار کرد برای جلوگیری از نفوذ رزمندگان به مواضعشان چنان آتش پرحجمی را بر سر رزمندگان بریزند که حتی سنگرهای بتونی محل اسقرار فرماندهان نیز همانند وقوع زلزله به شدت میلرزید. رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه این واقعه را این گونه توضیح میدهد: "عملیات کربلای ۵ در چنین شرایط صورت گرفت؛ لذا طبیعی بود که تلفات طرفین بالا باشد و از سوی دیگر چون زمین منطقه زمینی کوچک، ولی استراتژیک بود؛ آتش سنگینی در منطقه اجرا میشد، به شکلی که احساس میشد سنگرهای بتونی هلالی شکل به اندازه سه سانتی همانند وقوع زلزله جابه جا میشوند. این شدت به حدی بود که فضا منطقه مملو از بوی باروت شده بود و همین عامل بعضاً تنفس را با مشکل هم روبرو میکرد."
شکست عراق، امنیت اسرائیل را تهدید میکند
همان گونه که عنوان شد عملیات کربلای ۵ برای ایران، عراق و حامیان عراق عملیاتی بسیار مهم و سرنوشت ساز بود چرا که بلافاصله پس از این موفقیت، قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل به تصویب میرسد و رسانههای بیگانه نیز به شیوههای مختلف درباره آن مطالبی را منتشر میکنند. از جمله روزنامه جروزالم پست چاپ رژیم صهیونیستی است که درباره این موفقیت تأکید میکند: "اگر عراق تسلیم شود، نه تنها دولتهای میانه رو عرب، بلکه اسرائیل نیز از عواقب آن مصون نخواهند ماند."
۱۰ درصد نیروی هوایی عراق منهدم شد
اهمیت این عملیاتی به حدی بود که طی آن ۱۰ درصد نیروی هوایی عراق یعنی ۸۰ فروند منهدم شد و بیش از ۴۰ هزار نفر از رزمندگانشان نیز کشته و زخمی شدند. برای روشنتر شدن میزان اهمیت پیروزی عملیات کربلای ۵، سردار جعغری این چنین عنوان میکند: "رفتن به شرق بصره و نزدیک شدن به این شهر که از شهرهای شیعیان بود، برای ما خیلی اهمیت داشت. تا جایی که فاصله ما با بصره ۶ کیلومترشده بود؛ علاوه بر این شکستن ابهت و تشکیلات ارتش عراق نیز موضوع قابل اهمیت در این عملیات بود؛ این مهم طوری پیش رفت که بیشترین تلفات را در این عملیات متحمل شدند. مسئله بعدی هم تصویب قطعنامه ۵۹۸بود که پس از این عملیات صورت گرفت یعنی عراق وقتی فهمید ایران در عملیات کربلای۵ برای تمام کردن وارد صحنه میشود، بلافاصله دست به دامن قطعنامه ۵۹۸ شدند، که این نشان میداد اهمیت عملیات کربلای ۵ به چه میزان مهم بوده است."
دکتر اردستانی هم تصریح میکند: "در این شرایط بود که ایران به موفقیت تعیین کننده رسید یعنی پیروزی در کربلای پنج با پشتوانه پیروزی در فاو، جنگ را به نقطه پایانی رساند که تصویب قطعنامه ۵۹۸ پیامد این دو عملیات، بخصوص کربلای ۵ است. بنابر این عملیات کربلای ۵ را میتوان یکی از دشوارترین عملیاتهای ایران در طول دفاع مقدس ذکر کرد."
نیروهای ایران با تکنیکهای کاراتر عمل میکنند
در اینجا مهمترین نکته برجستهای که میتوان در خصوص این عملیات عنوان کرد، تحلیلی است که هفته نامه "میدل ایست" چاپ لندن از پیروزیهای رزمندگان اسلام، بیان کرده است. این هفته نامه در بررسی و تحلیل خود از دستاورد رزمندگان کشورمان، مینویسد: "اینک تردیدی نیست که نیروهای ایران آموزش دیدهتر و با تکنیکهای کاراتر عمل میکنند. لذا خطری که عراق با آن روبروست، پیچیدگی تاکتیکهای ایرانیها در عملیات است."
سردار جعفری هم بسیج بیش از ۳۰۰ گردان، را از دستاوردهای مهم عملیات میداند و اینکه تداوم عملیات نشان داد توانایی ۶۵ روز درحالت آفندی مقابل دشمن بجنگیم را داریم.
توان رسیدن به بغداد را نداشتیم
حال در پایان ممکن است این سوال مطرح شود که این مقدار تلاش و زحمات و تلفات را اگر در شمال برای بغداد میگذاشتیم بهتر نبود؟ پاسخ این پرسش را سردار صفوی اینگونه عنوان میکند: "توان رزم و استعدادمان برای تصرف بغداد یا نزدیک شدن به بغداد کافی نبود. زیرا حداقل ۵۰۰ تا ۷۰۰ گردان عملیاتی آن هم با واحدهای زرهی و مکانیزه لازم بود. درصورتی که ما طی این عملیات حداکثر ۳۰۰ گردان پیاده داشتیم. از سوی دیگر سپاه لشکرهای زرهی و مکانیزه نداشت. به همین خاطر به طور حتم اگر استعداد توان رزمی ما میرسید، حتماً به بغداد حمله میکردیم. اما حمله به بغداد فقط ۵۰۰ تا ۷۰۰ گردان نیرو نمیخواهد. بلکه پوشش هوایی هم میخواهد. یعنی حداقل باید یک هزار فروند هواپیما که باید پوشش هوایی منطقه را برقرار کنند، در اختیار میداشتیم. همچنین احتیاج مبرم به پدافند هوایی هم داشتیم. بنابراین استعداد یگانهای رزمیمان آنقدر نبود که به سمت بغداد برویم. پس توان ما در همین حد بود که در زمینهای محدود جنوب بجنگیم."
