توجه به رمان دفاع مقدس، راه جهانی شدن ادبیات ایران/ جایگاه ادبیات دفاع مقدس در بیثباتی حوزه فرهنگی گم می شود
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی خبرگزاری دفاع مقدس، محمد علی گودینی نویسنده و منتقد ادبیات داستانی، تا بحال آثاری در زمینه های ادبیات کارگری، دفاع مقدس، انقلاب، اجتماعی و زندگینامۀ داستانی به چاپ رسانده است.وی به مناسبت هفته دفاع مقدس، یادداشتی با عنوان "جایگاه رمان در ادبیات دفاع مقدس" در اختیار خبرگزاری دفاع مقدس قرار داده است که در ادامه با هم می خوانیم:
**رمان، رکن مهم ادبیات جهان
یکی از ارکان مهم ادبیات جهان، بدون شک رمان است. با سابقهای چهار صد ساله در ادبیات مدرن. رمانها می توانند آینه ای تمام عیار از جوامع و شرایط دوران مردمان هر اقلیمی باشند که با ذوق نویسندگان، صیقل هنری داده می شود. اگر چه باید اذعان داشت در سال های اخیر؛ به علت تعدد و تنوع رسانه ها و امکانات مدرن سرگرمی و اطلاع رسانی تا حدی از نقش تأثیر گذار ادبیات، و بویژه رمانهای حجیم، کاسته شده است. با این حال ارزش داستان و رمان، به علت نقش محوری آن در گونههای ادبی و تأثیر گذاری عمیق اش در میان مخاطبان، نمودی بیش تر یافته است. ادبیات معاصر ما که با فاصله ای سیصد ساله، از ادبیات مدرن جهانی شکل گرفته است، کاری نسبتاً جوان محسوب می شود. هرچند همین ادبیات جوان هم، از ابتدا به علت الگو برداری از همان ادبیات غرب و سپس رونق گسترده ادبیات ترجمه، به علت عدم بومی سازی متناسب، در کشورخود هم مهجور مانده است.
در دهه های اخیر و با رونق نسبی مقولۀ ادبیات داستانی در داخل و نزدیک شدن جوهرۀ قلم نویسندگان وطنی به سطح استاندارد های جهانی، می تواند در سطح دنیا، حرف هایی برای گفتن داشته باشد. حال باید دید در زمینۀ دفاع مقدس که حاصل مهم ترین رویداد معاصر ایران است، جامعه ی ادبی ما چه بهره ای از این فرصت طلایی بدست آمده خواهد برد. البته بخشی از این برمی گردد به اینکه مسؤولان امر فرهنگی جامعه، چه تدابیری برای بهره برداری از این مسأله اندیشیده باشند. هر چند جایگاه کنونی رمان در ادبیات دفاع مقدس، با توجه به اهمیت آن، متزلزل و اغلب مورد بی مهری برخیها بوده است و نمی توان به حمایتهای سطحی و گذرا بدان دل خوش بود، لیکن این ژانر از موقعیت بالقوهای برخوردار است که در صورت حمایت و توجه مطلوب بدان، می توان با اتکای بر آن ادبیات داستانی ایران را عمیقاً متحول نمود.
**توجه به رمان دفاع مقدس، راهی برای جهانی شدن ادبیات ایران
به نظر یکی از راه های برون رفت از معضل فعلی و از راهکار های جهانی شدن ادبیات ایران که خود از یک سوی با محدودیت جغرافیای سیطره زبان فارسی روبروست و از سوی دیگر با پراکندگیها و مرزبندیهای استعماری میان پارسی گویان طی قرنها روبروست؛ بها دادن به همین رمان دفاع مقدس می باشد.
مورد دیگر تأثیر سوء ترجمه و الگو برداری های اغلب نامعقول عدهای از نویسندگان وطنی از اخلاق و سوء رفتار و زندگی جوامع دیگر است که موجب شده تا ادبیات فارسی، در زمینهی رمان به موقعیت ممتاز خود نرسد. زیرا در مقام مقایسه با ادبیات کلاسیک و جایگاه شعر کلاسیک ایران، ادبیات داستانی و رمان، اگر نگوییم در قعر، که در میانه های جدول ادبیات مدرن قرار دارد.
بدون تردید اگر از سنگینی سایهی ادبیات ترجمه بر ادبیات ایران کاسته شود و با ترجمۀ متقابل از درون، همراه گردد، می تواند به نوعی تعادل منجر گردد. از طرفی چنانچه در رمان فارسی، حساسیت بیش تری نسبت به فضا و عوامل بومی مبذول شود؛ به شرط نگاه جدیتر به مقوله رمان دفاع مقدس، قطعاً حرفهای بسیاری آن هم بدون گزینش، برای مخاطبان خارج از مرزها نیز خواهد داشت.
از منظری دیگر، اگر نگاهی اجمالی به جایگاه رمان های مطرح و برگزیده جهانی و تأثیر آن داشته باشیم، بدون تردید رمان های جنگی؛ در صدر و بیشترین نمود را درمیان ژانرهای دیگر دارند. از "جنگ و صلح" تا "زنگ ها برای چه کسی به صدا در می آید" و تا سایر رمان های با مضمون جنگی؛ اغلب ضمن بیان رویداد ها و آثار جنگ مورد نظر، به روانکاوی مردم کشورهای درحال جنگ نیز پرداخته است. از این روی رمان دفاع مقدس ما نیز می تواند، ضمن پرداختن به موضوع های بومی، رونق آن فرصتی هم خواهد بود تا خلأ بین ادبیان معاصر ایران و جهان را مرتفع سازد. زیرا جایگاه رمان در ادبیات دفاع مقدس، نه تنها تاریخ مقطع حساسی از کشور انقلابی ایران را زنده نگه خواهد داشت؛ که به لحاظ بومی بودن و به خصوص نقش گستردهی مردمی در دفاع مقدس، خود قادر خواهد بود تا حقانیت به عمد سانسور شده و مظلومیت مردم و مدافعان ایران اسلامی را در برابر تحمیل جنگ برا ایران انقلابی، از سوی استکبار جهانی، به مخاطبان آزاده و دست کم بی طرف جهانی ثابت نماید.
رونق بخشیدن و حمایت جدی تر از مقولهی داستان و رمان دفاع مقدس، به علت وفور سوژهها و تعدد رخ دادهای شگفت و بروز خلاقیتها و ابتکارات رزم آوران و حماسه سازان روزهای حساس جنگ تحمیلی و مهیا بودن زمینهی بروز جسارت ورزیهای خارج از قائدهی افراد سادهپوش و بی ادعا و به ظاهر آرامی که از نظر خیلی ها، در کوران دفاع مقدس دیده نشده و یا بدان ها پرداخته نشده، فرصتی طلایی است و دست نویسندگان متعهد و نویسندگانی که خود را وطن پرست و آزاده می دانند، برای خلق آثار قابل ملاحظه و در خوری؛ در حوزۀ دفاع مقدس؛ همچنان باز گذاشته است.
امروزه، به تجربه و به درستی می توان گفت زندگی و کارنامهی بسیاری از شهدا، جانبازان و رزمندگان از پایینترین سطح تا بالاترین مقامات، هر یک به نوبهی خود می توانند، سوژه های بکری برای خلق داستان و رمان دفاع مقدس باشند.
هر چند از نظر برخی افرادی که به سبب مأنوس نبودن با کتاب و ادبیات، از تأثیر واژه های آهنگین آن، همواره غافل مانده اند و در ذهن کند آنها مقولهی داستان و رمان، محلی از اعراب ندارد!
حال آنکه نویسندگان توانمند، در جایگاه خود می توانند با قلم و رگبار واژه ها، به گونه ای همان نقشی را ایفا کنند که جسور ترین رزمندگان دوران دفاع مقدس، آن هم در دشوار ترین شرایط جنگ نا برابر، حرکاتی ماندگار و سرنوشت ساز، از خود نشان دادند. بی تردید اهل قلم متعهد، این توانایی را در ضمیر خود می بینند تا با نوشتار خود، مطالبی را در جامعه و اذهان عموم جا بیندازند که برخی سیاستمداران مدعی و غوطهور در کارهای باصطلاح دیپلماتیک، کمتر بدان می رسند.
همان گونه که وصیت نامههای برخی شهیدان شهیر، مخلص و آینده نگریهای آنها، دغدغه ها و نگرانی های شان، سال ها پس از آتش بس و آن هم بر بستر خاکستر های سرد جنگ تحمیلی، به مرور به وقوع می پیوندد و جامعهی عمل به خود می پوشد.
**ماندگاری قلم، با صداقت
رمان و نویسنده، اگر صادق باشند، اثر قلم شان ماندگار و مؤثر خواهد بود. نویسنده مردمی به سبب آنکه خود در میان جامعه و مردمش حضور دارد و با آنها محشور است، آنچه را تئوری پردازان نمیتوانند ببینند و درک نمایند، آنها خود در بطن مشاهده می نمایند. از این روی به همان نسبت هم می توانند خالق آثاری باشد که دیگران نمی خواهند ببینند.
نویسندگان، عموماً افرادی جامعه شناس هستند. با ریز بینی ها و تیز بینی های ویژۀ خود. به خصوص اگر جوهره قلم شان، با تجربه های روزانه هم آمیخته باشد. نویسندۀ درد مند، با اخلاص، دردها، نیاز ها و کمبود ها و تبعیضهای عمومی جامعه اش را منعکس می نماید. قلم دارانی که ارزش و تقدس ساحت قلم را می فهمند، قلم شان می تواند؛ پیچ و خم ها و بی راهه ها و کج راهه ها را منعکس سازد.
امروزه نویسندگان توانمند؛ با صریر قلم خود و چاشنی عرق روح؛ با تحلیل گری خود، دنیایی را ترسیم می کنند که گاه، صد ها و هزار ها و دهها هزار و حتی بیش تر، مخاطب را در کوچه ها، خیابان ها، بازارها، اداره ها، جبهه ها، سرزمینها و مناطق دور و نزدیک؛ با همان هیجان و آرامش یا اضطراب و شکوه و عظمت و زشتی ها و زیبایی ها به سیاحت دل وامی دارند. رمان این توانایی را دارد تا شهرهای آرمانی و انسان های قانون مدار را نشان بدهد. همین طور صلح در عین کوبش طبل جنگ و سازندگی در دل ویرانی را به نمایش بگذارد.
**ترسیم حماسه های دفاع مقدس با قلمی صالح و سالم
حال با چنین فرضیه ای و در وادی رمان دفاع مقدس و بر پایه گنجینه های بی شمار برجای مانده ازدوران هشت سال دفاع مقدس در مناطق جنگی و شهرها، با همت قلم های صالح و سالم، می شود دنیای حماسه ها و شگفتی ها و زیبایی های آن دوران تکرار نا شدنی را به تصویر کشید.
نیازهای فرهنگی جامعهی کنونی ایران اسلامی، با توجه به تهاجم فرهنگی ناشی از دهکدهی جهانی، ایجاب می کند تا مسوؤلان و متولیان ادب و هنر، به خصوص در زمینهی ادبیات، بهای بیشتری به مقولهی داستان و رمان دفاع مقدس بدهند. هر چند صرف بودجه ها، بدون کارشناسی و نیاز سنجی ها، اگر نا بجا هزینه شده باشد، خود معضلی بر معضلات ادبی می افزاید که نمونۀ بارز آن انباشت برخی کتاب ها در انبارها و یا بدون خوانش و بلا استفاده و در دست مخاطبان مانده است.
یکی از علت ها، می تواند ضعف قلم نویسنده باشد که در بی خبری ها و سهل انگاری های ریز و درشت، پول ها و سوژه ها را هدر داده باشد. یا اینکه از آن سوی تنها برای بالا بردن آمار و ارقام و نشان دادن کمیت کار و باری به هرجهت؛ نفله شده است.
**گم شدن جایگاه ادبیات دفاع مقدس در بیثباتی حوزه فرهنگی
اگر امروز، رمان دفاع مقدس در وادی ادبیات ما جایگاه واقعی خود را به درستی پیدا نکرده است، اگر نویسنده های توانمند و متعهد جامعه؛ اغلب در اثر برخی نا مهربانی ها، در ورودی بی راهه های فرهنگی سرگردان مانده اند، اگر قلم های متعهد، با تغییر و جابجایی هر مسوؤل فرهنگی و یا در سطح معاونت ها، دغدغۀ کم رنگ شدن جوهرۀ قلم خود را دارد به جرأت می توان گفت حاصل بی ثباتی ها در حوزهی فرهنگی است. حاصل سهل انگاری های برخی متولیان فرهنگی دفاع مقدس است.
کلام آخر آنکه، امروزه برای تولید و نشر رمان دفاع مقدس، می باید ابتدا نیاز ها و ضرورت های آن را شناسایی و سپس هزینۀ معقول و متناسب آن را برآورد و تأمین نمود. زندگی و معاش نویسندۀ متعهد، می باید در حد مقدور تأمین باشد. نویسنده می باید به لحاظ چاپ و توزیع اثر خود دغدغه نداشته باشد. پس از سی و اندی سال از شروع جنگ تحمیلی شناخت افراد سره از ناسره، کار دشواری نیست که لازم به ریسک کردن باشد. کارنامۀ نویسندۀ دفاع مقدس، خود گویاست.
**تاثیر زندگینامه داستانی پابه پای رمان
نکتۀ دیگر آنکه؛ امروزه نگارش زندگینامههای داستانی عناصر دفاع مقدس، می تواند پا به پای رمانهای تخیلی و یا مستند، نتیجه بخش و تأثیر گزار باشد. چرا که قلم نویسنده به نا چار مرتب میان جبههها و شهرها و زمانهای حال و گذشته و در میان جامعه و دیدگاهها و نظرات مردمان همان دورهها در نوسان است. از این روی رمان های دفاع مقدس و زندگینامههای داستانی، مکمل هم و راهگشای مخاطبان و پژوهشگران آینده هستند.
داستان و رمان های حوزۀ دفاع مقدس که مبتنی بر خاطرات و مستندات و آثار برجای مانده از جنگ تحمیلی است، می تواند در هر شرایطی، سند های تاریخی دوران دفاع مقداس هم تلقی گردد.
**جدا نبودن ارزش رمان دفاع مقدس از نویسندگان آن
بدون شک ارزش رمان های دفاع مقدس از ارزش نویسندگان متعهد، جدا نیست. نوشته و نویسنده، بایستی در کنار هم دیده و ارزیابی شود. نویسندگان رمان های دفاع مقدس، حامیان توانمند و قدرتمند و فرهنگی را در حوزۀ خود می طلبد. امروزه مسوؤلی که حتی توانایی نقد یک داستان کوتاه را ندارد، نمیتواند متولی شایسته ای برای ادبیات دفاع مقدس در حوزۀ شهر و استان خود باشد.
امروزه لازم است با تجمیع مسوؤلیتهای موازی و پراکنده، در زیر مجموعهی یک مدیریت واحد و قوی و کار آمد، رونقی دوباره به رمان و قلم نویسندگان حوزهی دفاع مقدس بخشید و این مقولهی ارزشمند و کار آمد را از خمودی ندانم کاری های فعلی خارج ساخت.
