به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، حفظ برتری سیاسی، نظامی جنگ به سود جمهوری اسلامی و مقابله با ایجاد هرگونه رکود در جبهههای نبرد از مهمترین عواملی بود که ضرورت انجام عملیات با شرط کسب پیروزی را ایجاب میکرد.
اهمیت عملیات کربلای ۵
عبور از موانع نفوذ ناپذیر دشمن در شرق بصره و تهدید شهر بصره با حضور در حومه آن، موفقیت جمهوری اسلامی را در جنگ حتمی کرد؛ به طوری که متعاقب عملیات کربلای ۵، جهان استکبار بدون رعایت ملاحظات معمول، حمایت از صدام را علنی ساخت و قدرتهای جهانی مستقیما وارد میدان جنگ شدند که نبرد ایران و آمریکا در خلیج فارس از آن جمله بود. همین عملیات بود که شورای امنیت را ناچار به تصویب قطعنامهای کرد (قطعنامه ۵۹۸) که در آن برای اولین بار تا حدودی نظرات جمهوری اسلامی ملحوظ شده بود. پس از عملیات کربلای ۵ بود که مجوز استفاده وسیع از سلاحهای کشتار جمعی به عراق داده شد.
شرایط دشمن در شلمچه
دشمن با توجه به اهمیت منطقه، زمین شرق بصره را مسلح به انواع موانع و استحکامات کرده بود و با رها کردن آب در منطقه، انجام هرگونه عملیاتی را غیر ممکن ساخته و فضای امنی را برای خود به وجود آورده بود تا بتواند حرکت هر نیروی مهاجم را پیش از دستیابی به خط اول خود سرکوب کند.
اولین خط دفاعی دشمن، دژی بود که در یک سمت آن، سنگرهای بتونی برای استراحت نیرو و در سمت مقابل، سنگرهای دیده بانی و تیربار با مهمات آماده و سنگرهای تانک احداث شده بود. این دژ، دشمن را از موقعیت ممتازی برای اشراف و تسلط کامل بر منطقه برخوردار میکرد. پشت خط اول، چند موضع هلالی شکل احداث کرده بود که قطر هر یک به ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر و ارتفاع آن به ۵ تا ۶ متر میرسید. پشت مواضع هلالی، برای تردد و استمرار تانک، جاده ساخته شده بود و به این وسیله تانک میتوانست با استقرار روی مواضع مشخص شده، کل منطقه درگیری را زیرپوشش گلوله مستقیم و تیربار قرار دهد.
دومین خط دشمن به فاصله ۱۰۰ متر از خط اول و به موازات آن احداث و سیل بندی به عرض ۲۰۵ متر و ارتفاع ۴ متر که دارای موضع پیاده، کانال مواصلاتی و مواضع تانک بود. این سیل بند از جنوب جاده شروع میشد و به سمت اروند ادامه داشت.
سومین خط دشمن، خاکریزی بود به موازات خط دوم و دارای مواضع پیاده و تانک که جلوی آن، کانال متروکهای به عرض ۴ و عمق ۲ متر احداث شده بود. چهارمین رده دشمن پشت نهر دوعیجی قرار داشت و شامل نهر، دژ و چندین موضع هلالی پی درپی که بر توانایی دشمن برای مقابله و دفاع میافزود.
پنجمین رده دشمن پشت نهر جاسم قرار داشت؛ ضمن آنکه در حد فاصل خط چهارم و پنجم، قرارگاههای دشمن به ویژه قرارگاه تاکتیکی سپاه سوم (مقر فرماندهی لشکر ۱۱)، دارای مواضع مستحکمی بود و پدافند مستقل داشت.
پس از خط جاسم تا کانال زوجی، مرکز توپخانه، لجستیک و عقبه لشکر ۱۱ قرار گرفته بود و رده ششم و هفتم دشمن شامل کانال زوجی و مثلثیهای غرب کانال زوجی بود. در منطقه شلمچه، دشمن زمین را به شکل پنج ضلعی درآورده بود که از استحکامات بسیار پیچیدهای برخوردار بود.
حملات شیمیایی
به دلیل مقاومت وصف ناپذیر رزمندگان در برابر پاتکهای سنگین، عراق به مدت ۲ ماه اقدام به حملات شیمیایی بسیار گسترده با گاز خردل کرد که حتی مناطقی از آبادان را نیز دربر گرفت.
آغاز عملیات کربلای ۵
عملیات بامداد روز ۱۹ دی ۶۵ شروع شد. یگانها در طول شب زیر نور مهتاب حرکت خود را آغاز کرده و نیروهایشان را به پشت مواضع دشمن رسانده بودند. سرلشکر عبدالحمید محمود الخطاب، رئیس دفتر صدام درباره این عملیات میگوید: تلفن دفتر رئیس جمهور به صدا درآمد. خبر حمله به شلمچه را دادند. رئیس جمهور دائم زیر لب میگفت: "الله اکبر از دست افراد خمینی... الله اکبر..." مدام پلکهایش به هم میخورد. به او عرض کردم: اتفاقی مهم پیش آمده است؟ رئیس جمهور که در اتاق قدم میزد، گفت: "امشب بصره به دست نیروهای ایران خواهد افتاد."
همان شب جلسهای تشکیل شد که تا صبح ادامه داشت. ارتش ما داشت از هم میپاشید. ماشین جنگی و مدرن ما از کار میافتاد. هر روز و هر ساعت گزارشهایی درباره عقب نشینی و تلفات بهت آور به دست ما میرسید. وقتی خبر رسید نیروهای ایرانی به منطقه دیده بانی شماره یک لشکر ۱۱ رسیدهاند، رئیس جمهور گفت: "الان زمان آن فرا رسیده که از سلاح شیمیایی استفاده کنیم."
با هدایت مستقیم رئیس جمهور این کار انجام شد. با این احوال، رئیس جمهور هیچگاه مایل به پایان جنگ نبود. او در جلسههای محرمانه به ما میگفت: امیدوارم این جنگ ادامه یابد، چون کمکهای کشورهای خلیج فارس ادامه خواهد داشت و ما با این ثروت میتوانیم مشکلات داخلی را هم حل کنیم.
اگرچه تعداد مصدومان شیمیایی متوسط و شدید عملیات کربلای ۵ کمتر از ۳ هزار نفر میشدند، اما با در نظر گرفتن مصدومان خفیف احتمالا جمع آنان به ۷ هزار نفر میرسید.
دلایل انتخاب منطقه شلمچه
در دوران دفاع مقدس منطقه عمومی شرق بصره همواره از اهمیت سیاسی ونظامی ویژهای برخوردار بود و در ذهن فرماندهان جنگ نیز مهمترین منطقه عملیاتی جبهههای جنگ به شمار میرفت. در این منطقه، شلمچه نزدیکترین راه برای تصرف یا نزدیکی به شهر بصره بود.
ارزش سیاسی - نظامی زمین شلمچه: در شرایط حاکم بر جنگ، انتخاب منطقه عملیاتی واهمیت سیاسی نظامی آن از جایگاه ویژهای برخوردار بود. با توجه به اینکه شهر بصره وتاسیسات نفتی آن به عنوان مهمترین هدف استراتژی نظامی جمهوری اسلامی در دستور کار قرار داشت، منطقه شلمچه میتوانست به عنوان سر پل مناسب جهت دستیابی به شهربصره و تاسیسات عمده نفتی عراق، مورد بهره برداری قرار گیرد.
استقرار یگانها در منطقه ونقش آن در غافلگیری دشمن: از آنجا که منطقه شلمچه، یکی از محورهای پشتیبانی کننده عملیات کربلای ۴ به شمار میرفت و قرارگاه نجف با یگانهای تابعه در این محور عمل میکرد، بخش قابل توجهی از منطقه و عقبههای آن به طور نسبی آماده بهره برداری بود.
انطباق ویژگیهای منطقه شلمچه با شعار عملیات سرنوشت ساز: تصرف شلمچه به دلیل نزدیکی به بصره و اهمیت آن به منظور محاصره اقتصادی عراق میتوانست تا حدودی پاسخگوی انتظارات عمومی ناشی از تبلیغات عملیات سرنوشت ساز باشد.
تناسب منطقه با توان موجود
محدودیت توان خودی در پشتیبانی از جنگ، همواره انتخاب منطقه عملیاتی را تحت الشعاع قرار میداد و فرماندهان نظامی نیز در انتخاب منطقه عملیاتی به دلیل محدودیت توان دچار تنگنا بودند. در این منطقه، توان باقیمانده از عملیات کربلای ۴، برای عملیات کربلای ۵ کافی بود.
قابل پدافند بودن منطقه به دلیل وجود عوارض مناسب: از ویژگی دیگر منطقه شلمچه، وجود عوارض طبیعی و مصنوعی در آن بود که امکان پدافند در هر مرحله از عملیات را فراهم میکرد.
امکان آتش مناسب: محدودیت دشمن در استفاده از جادههای مواصلاتی به دلیل فشردگی زمین، تاثیر آتش توپخانه و ادوات نیروهای خودی را بسیار افزایش میداد.
شلمچه و موفقیت نیروهای عمل کننده در عملیات کربلای ۴
در طراحی عملیات کربلای ۴ ابتدا محور شلمچه به عنوان یکی از فلشهای اصلی حمله و سپس به دلایلی چون محدودیت توان، به عنوان حرکت تامین کننده جناح راست عملیات و با هدف درگیرکردن سپاه سوم و تجزیه فرماندهی، امکانات و توان دشمن، در نظر گرفته شد، اگر چه ماموریت این منطقه در ۲ محور پنج ضلعی و جزیره بوارین به عهده قرارگاه نجف قرار گرفت که به جز رخنه یگانهای ۱۹ و ۵۷ درپشت خطوط دفاعی شلمچه در بوارین موفقیتی به دست نیامد اما دست آوردهای شلمچه قابل بهره برداری و توجه بود.
عملیات کربلای۵؛ انهدام قویترین دژ دشمن
به دلیل دست نیافتن ایران به اهداف پیشبینی شده در عملیات کربلای۴، بحران بزرگی برای فرماندهان جنگ به وجود آمده بود. به همین سبب با توجه به آمادگی یگانها و نیروهای داوطلب برای انجام عملیاتی دیگر، طرح عملیات کربلای۵ در مدتی اندک یعنی ۱۲ روز، ریخته شد.
چیزی که اوضاع را به هنگام انتخاب منطقه عملیاتی پیچیده و دشوار میساخت، این بود که در چنین شرایطی تنها انجام یک عملیات نمیتوانست راه گشا باشد، بلکه در عین حال عملیات میبایست از شرط تضمین پیروزی و همچنین شرایط و ویژگیهای لازم مناطق آزاد شده به سود جمهوری اسلامی بهرهمند باشد.
هشت ماه و اندی وقت و سرمایهگذاری نسبتا وسیع جمهوری اسلامی (نیروی انسانی، امکانات و غیره) برای طراحی و انجام عملیات گسترده و بخصوص شیوه تبلیغاتی و طرح مساله عملیات سرنوشتساز، تا حد زیادی توقع همگان را نسبت به دستاوردهای عملیات آینده بالابرد و تلقی خاصی را نسبت به سرنوشت جنگ در بین مردم پدیدآورد. توقف نبرد در کربلای۴ و اعلام آن به عنوان یک عملیات محدود، ابهاماتی را میتوانست در اذهان به وجود آورد که تبلیغات ناخوشایندی را در پی داشت.
ولی عملیات کربلای ۵ که در ساعت۱ و۳۰ دقیقه بامداد ۱۹ دی ماه ۱۳۶۵ با رمز یا زهرا (س) آغاز شد، تا اندازهای انتظارات مردم را برآورده ساخت. این عملیات تا پایان سال ۱۳۶۵ ادامه یافت و به لحاظ مقاومت و جنگندگی نیروهای ایران در شرایط بسیار مشکل و پیچیدگی دژهای مستحکم دشمن، یکی از بزرگترین نبردهای تمام دوران جنگ تحمیلی محسوب میشود. منطقه عمومی شرق - بخاطر اهمیت سیاسی و نظامی آن - همواره جایگاهی قابل توجه در اندیشه طراحان جنگ داشته است.
ادامه این گزارش در فواصل زمانی دیگری در خبرگزاری دفاع مقدس منتشر میشود.
